Τι είναι οι πόλεις «σφουγγάρια» -Πώς η φύση δίνει τη λύση για την απορρόφηση των πλημμυρών

[GTnews]

Το Όκλαντ στη Νέα Ζηλανδία, πρωτοπορεί και είναι μια από τις πιο σπογγώδεις πόλεις του κόσμου. Το BBC αναλύει το παράδειγμα του, επισημαίνοντας ταυτόχρονα τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής που ήδη επηρεάζει δραματικά τον πλανήτη μας.

Το παράδειγμα του Όκλαντ: Πώς έγινε μια πόλη - σφουγγάρι

Μπερδεμένα στρώματα λασπώδους βλάστησης καλύπτουν τα μονοπάτια του Underwood Park, μιας στενής πράσινης λωρίδας που ελίσσεται κατά μήκος ενός ρυακιού κάτω από τον μικρό ηφαιστειακό κώνο του Όρους Albert στο Όκλαντ της Νέας Ζηλανδίας. Στο νερό, συστάδες από ξύλα και περιστασιακά πλαστικές σακούλες είναι παρατημένες σε προεξέχοντα βράχια και κλαδιά. Μια χειμωνιάτικη καταιγίδα σάρωσε την πόλη κατά τη διάρκεια της νύχτας, ρίχνοντας δυνατή βροχή, και το Te Auaunga (Oakley Creek), ένα από τα μεγαλύτερα αστικά ρέματα της πόλης, έχει υπερχειλίσει τις όχθες του.

«Αλλά αυτό υποτίθεται ότι πρέπει να συμβεί», λέει η Julie Fairey, πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου Puketāpapa, στη δημοσιογράφο του BBC, Kate Evans, ξεναγώντας τη στο Underwood και στο γειτονικό Walmsley Park. Τα συνδεδεμένα πάρκα έχουν σχεδιαστεί για να συλλέγουν τα πλεονάζοντα όμβρια ύδατα, να τα απορροφούν σαν σφουγγάρι και να τα απελευθερώνουν αργά πίσω στο ρυάκι. Τα συντρίμμια που έχουν μείνει πίσω είναι η απόδειξη ότι αυτή η «μυστική υποδομή» λειτουργεί, λέει η Fairey. Τα δύο πάρκα πλαισιώνονται και από τις δύο πλευρές από δημόσιες κατοικίες. «Αυτά τα πράγματα έχουν σχεδιαστεί για να πλημμυρίζουν, ώστε να μην πλημμυρίζουν τα σπίτια», προσθέτει.

Δεν ήταν πάντα έτσι. Λιγότερο από μια δεκαετία πριν, η υδάτινη οδός ήταν ένας τσιμεντένιος αγωγός που περνούσε μέσα από σπάνια επισκέψιμα λασπωμένα χωράφια. Όταν πλημμύριζε, το νερό ξεχύνονταν στα γύρω προάστια. Συγκέντρωνε λάδια μηχανών, ιζήματα και σκουπίδια και ρουφούσε αυτό το ανθυγιεινό μείγμα στο διάσημο λιμάνι της πόλης, καθιστώντας τις παραλίες μη ασφαλείς για κολύμπι.

Όμως το 2016 άρχισαν οι εργασίες για να απελευθερωθεί το Te Auaunga από το άκαμπτο σκυρόδεμα και να αποκτήσει ένα πιο φυσικό, ελικοειδές σχήμα. Οι όχθες του είναι τώρα πλούσιες με αυτοφυή βλάστηση, όπως harakeke (λινάρι) και tī kouka (λάχανο), καθώς και καλάμια, φτέρες και άλλα φυτά που φιλτράρουν τους υγροτόπους.

Τα συνδεδεμένα πάρκα γύρω από το ρέμα Te Auaunga στο Όκλαντ έχουν σχεδιαστεί για να απορροφούν την περίσσεια των όμβριων υδάτων σαν σφουγγάρι

Οι αλλαγές έχουν αυξήσει την ικανότητα αυτού του τμήματος της πόλης να απορροφά την υπερβολική βροχόπτωση, μια ιδιότητα που μερικές φορές αποκαλείται «σφουγγάρι». Το Ώκλαντ ονομάστηκε πρόσφατα η πιο σπογγώδης πόλη παγκοσμίως σε έκθεση της πολυεθνικής εταιρείας αρχιτεκτονικής και σχεδιασμού Arup, χάρη στη γεωγραφία, τον τύπο του εδάφους και τον αστικό σχεδιασμό του - αλλά οι ειδικοί προειδοποιούν ότι μπορεί να μην ηγείται για πολύ. Καθώς η κλιματική αλλαγή εντείνει τα ακραία καιρικά φαινόμενα παγκοσμίως, τι μπορούν να μάθουν άλλες πόλεις από τις επιτυχίες - και τις αποτυχίες - του Όκλαντ;

Τι είναι οι «πόλεις - σφουγγάρια»;
Ο νονός της έννοιας των «πόλεων-σφουγγάρια» είναι ο καθηγητής αρχιτεκτονικής τοπίου του Πανεπιστημίου του Πεκίνου Yu Kongjian, ο οποίος παραλίγο να πνιγεί σε ένα πλημμυρισμένο ποτάμι όταν ήταν παιδί, αλλά κατάφερε να τραβηχτεί σε ασφαλές μέρος πιάνοντας τα κλαδιά ιτιάς και τις καλαμιές που πλαισίωναν τις όχθες του. Το 2013, ως αστικός σχεδιαστής, πρότεινε οι πόλεις να χρησιμοποιούν τη φύση αντί για το σκυρόδεμα για να επιβραδύνουν την έντονη βροχόπτωση - μια ιδέα που εφαρμόζεται τώρα σε πόλεις σε όλη την Κίνα και κερδίζει την προσοχή σε όλο τον κόσμο.

Καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, οι έντονες βροχοπτώσεις και οι αστραπιαίες πλημμύρες προβλέπεται να αυξηθούν σημαντικά. Όσο πιο σπογγώδης είναι μια πόλη, τόσο πιο ανθεκτική θα είναι απέναντι σε αυτές τις απειλές. «Καθώς το κλίμα μας γίνεται πιο ακραίο, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τους αυξανόμενους κινδύνους», λέει ο Mark Fletcher, παγκόσμιος υπεύθυνος για τα ύδατα στην Arup και συν-συγγραφέας της έκθεσης της εταιρείας για τη «σπογγώδη πόλη».

Όκλαντ: Η πιο σπογγώδης πόλη
Ο Fletcher και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι το Όκλαντ ήταν η πιο σπογγώδης από επτά παγκόσμιες πόλεις, ξεπερνώντας οριακά το Ναϊρόμπι, τη Σιγκαπούρη, τη Βομβάη, τη Νέα Υόρκη, τη Σαγκάη και το Λονδίνο.

Η ομάδα χαρτογράφησε την αναλογία του γκρι (σκυρόδεμα και κτίρια), του πράσινου (βλάστηση) και του μπλε (λίμνες και ρέματα) στις επτά πόλεις, χρησιμοποιώντας τεχνολογία Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS), δορυφορικές εικόνες και μηχανική μάθηση. Στη συνέχεια συνδύασε αυτούς τους χάρτες με πληροφορίες σχετικά με τους τύπους του εδάφους και το δυναμικό απορροής για να υπολογίσει τη φυσική απορροφητικότητα κάθε πόλης.

Το χαμηλού υψομέτρου, παράκτιο Όκλαντ είναι η μεγαλύτερη πόλη της Νέας Ζηλανδίας, με πληθυσμό 1,4 εκατομμυρίων ανθρώπων και μέση ετήσια βροχόπτωση 1210 χιλιοστών (48 ίντσες) - λίγο περισσότερο από τη Νέα Υόρκη και διπλάσια από ό,τι δέχεται συνήθως το Λονδίνο σε ένα χρόνο.

Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι το 50% της επιφάνειας του Όκλαντ ήταν πράσινο ή μπλε, ακόμη και μετά την εξαίρεση των λιμανιών του (το Λονδίνο είχε το λιγότερο από τις επτά πόλεις, με 31%). Σε μια έντονη βροχόπτωση - 50 χιλιοστά που πέφτουν σε 24 ώρες - υπολόγισαν ότι το 35% του νερού που πέφτει στο Όκλαντ θα απορροφηθεί σε αυτά τα σπογγώδη μπλε και πράσινα τμήματα, αφήνοντας το 65% που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από μηχανικά συστήματα ομβρίων υδάτων - ή αλλιώς θα υπερχειλίσει και θα πλημμυρίσει.

«Είναι ένα μέτρο του τρόπου με τον οποίο αναπτύχθηκε αυτή η πόλη και της βασικής υποκείμενης φυσικής μορφολογίας της», λέει ο Fletcher.

Το Ναϊρόμπι ήρθε από κοντά στη δεύτερη θέση, όντας 34% σπογγώδες. Η πρωτεύουσα της Κένυας έχει ακόμη περισσότερες πράσινες και γαλάζιες εκτάσεις από το Όκλαντ - κυρίως πάρκα και αστικές αυλές - αλλά υψηλότερη δυνατότητα απορροής λόγω των αργιλικών εδαφών της, τα οποία απορροφούν λιγότερο νερό από ό,τι η άμμος ή το χαλίκι. Στην πόλη με τη χαμηλότερη κατάταξη, το Λονδίνο, μόλις το 22% του νερού σε ένα παρόμοιο γεγονός βροχόπτωσης θα απορροφηθεί - ένας κίνδυνος που αναδείχθηκε στην πραγματική ζωή τον Ιούλιο του 2021, όταν έπεσαν 47,8 χιλιοστά βροχής σε μία ώρα, προκαλώντας εκτεταμένες πλημμύρες σε δρόμους, σπίτια και σταθμούς του μετρό.

Η Kathy Waghorn, αστική ερευνήτρια στη Σχολή Μελλοντικών Περιβαλλόντων του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Όκλαντ, δεν εκπλήσσεται που η πόλη της αξιολογήθηκε ως σχετικά σπογγώδης. «Έχουμε χαμηλή αστική πυκνότητα, εξακολουθούμε να έχουμε πολλές μονοκατοικίες, εξακολουθούμε να έχουμε κήπους», λέει.

Η γεωμορφολογία του Όκλαντ παίζει επίσης ρόλο, λέει: η στενή λωρίδα γης που περικλείεται σε δύο τεράστια λιμάνια, τα δεκάδες μικρά αδρανή ηφαίστεια που βρίσκονται διάσπαρτα στην πόλη, τα ρέματα που τρέχουν στις πράσινες πλευρές τους και κάτω από αυτά, η κληρονομιά της λάβας τους - σπήλαια βασάλτη και σκωρίας και καταβόθρες. «Το ηφαιστειακό πεδίο έχει διαμορφώσει μέρος αυτού του ανοιχτού χώρου», λέει η Waghorn. «Ακόμα και η πέτρα μας είναι κάπως σπογγώδης».

Γιατί το Όκλαντ κινδυνεύει να χάσει τον τίτλο του;
Όμως η Waghorn και άλλοι ερευνητές ανησυχούν ότι το Όκλαντ δεν θα διατηρήσει το στέμμα του για πολύ καιρό.

Μια δέσμη μακροχρόνιων τάσεων δείχνει ότι η πόλη θα γίνει σημαντικά λιγότερο απορροφητική, όταν η κλιματική αλλαγή αυξάνει τον αριθμό των ακραίων βροχοπτώσεων και τον κίνδυνο πλημμυρών. (Στο Όκλαντ, για κάθε βαθμό υπερθέρμανσης του πλανήτη, η ένταση των καταιγίδων μικρής διάρκειας αναμένεται να αυξηθεί κατά 14%).

Αρχικά, υπάρχει ισχυρή πολιτική πίεση για αστική εντατικοποίηση στην πόλη. Η Νέα Ζηλανδία έχει μια από τις λιγότερο προσιτές οικονομικά κατοικίες στον ΟΟΣΑ και η ζήτηση κατοικιών συγκεντρώνεται στο Ώκλαντ. Η κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας έχει πρόσφατα σηματοδοτήσει σαρωτικές αλλαγές στους κανόνες σχεδιασμού που είναι πιθανό να προκαλέσουν «μια αλλαγή στην πυκνότητα και το ύψος σε μεγάλο μέρος του ισθμού», λέει η Waghorn. «Τα σπογγώδη προάστια που έχουμε θα εξαφανιστούν, επειδή θα υπάρχει πολύ περισσότερη αδιαπέραστη επιφάνεια - περισσότερες κατοικίες, περισσότεροι δρόμοι και χώροι στάθμευσης».

Η ζήτηση για κατοικίες έχει επίσης ωθήσει τις αρχές και τους εργολάβους να βάλουν στο μάτι άλλους μεγάλους χώρους πρασίνου, όπως γήπεδα γκολφ και ιπποδρόμια, τα οποία τείνουν να βρίσκονται σε προνομιακές οικιστικές τοποθεσίες, λέει η Waghorn. Ορισμένα έχουν ήδη πωληθεί και έχουν γίνει σχέδια για την κατασκευή χιλιάδων νέων κατοικιών στον άλλοτε πράσινο χώρο.

Ταυτόχρονα, τα αστικά δέντρα του Όκλαντ χάνονται με ανησυχητικό ρυθμό. Εκτός από τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και τη διατήρηση της δροσιάς στις πόλεις - μειώνοντας την ανάγκη καύσης ορυκτών καυσίμων για κλιματισμό - τα δέντρα κάνουν μια πόλη πιο σπογγώδη. Οι ρίζες τους απορροφούν μέρος των όμβριων υδάτων και επιβραδύνουν την κίνησή τους, λέει η Waghorn. Επίσης, δεν μπορούν να φυτευτούν σε τσιμέντο, οπότε οι περιοχές με δέντρα έχουν τουλάχιστον κάποια διαπερατή επιφάνεια.

Η έκθεση της Arup διαπίστωσε ότι, παρά το γεγονός ότι το Ώκλαντ είναι σπογγώδες, έχει μικρότερο ποσοστό δέντρων από τη Νέα Υόρκη, τη Σιγκαπούρη ή τη Βομβάη - και υπάρχουν λίγα πράγματα που εμποδίζουν την κοπή όσων απομένουν, σύμφωνα με τη Waghorn.

Το 2012, μια αλλαγή του πολεοδομικού νόμου αφαίρεσε την αυτόματη προστασία των μεγάλων αστικών δέντρων στη Νέα Ζηλανδία. Από τότε, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, περίπου 250.000 δέντρα έχουν κοπεί στο Όκλαντ - σχεδόν χίλια δέντρα την εβδομάδα.

Τα τελευταία χρόνια, λέει η Waghorn, είναι δύσκολο να πείσει κανείς το Συμβούλιο του Όκλαντ να καταγράψει νέα δέντρα ως «αξιόλογα», κάτι που σε κάθε περίπτωση είναι μια χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία που σύμφωνα με έρευνες «δεν προστατεύει πραγματικά τα αστικά ngāhere (δέντρα) με αποτελεσματικό τρόπο» - αφήνοντας σχεδόν όλα τα δέντρα σε ιδιωτικές ιδιοκτησίες χωρίς καμία νομική προστασία.

«Τώρα, όλοι όσοι θέλουν να χτίσουν πιο εντατικά στο τμήμα τους μπορούν, και ένα δέντρο δεν αποτελεί εμπόδιο», λέει η Waghorn. «Έτσι, το πρώτο πράγμα που κάνουν είναι να κόψουν τα δέντρα».

Η Νέα Ζηλανδία έχει μια από τις λιγότερο προσιτές οικονομικά κατοικίες στον ΟΟΣΑ και η ζήτηση κατοικιών συγκεντρώνεται στο Όκλαντ. Μαζί, αυτές οι τάσεις θα μπορούσαν να υποβιβάσουν γρήγορα το Όκλαντ από την κορυφή της λίστας με τις πιο σπογγώδεις πόλεις.

Οι πόλεις παγκοσμίως θα πρέπει να γίνουν πιο σπογγώδεις, αν πρόκειται να προσαρμοστούν στον θερμότερο και πιο θυελλώδη πλανήτη μας. Οι λύσεις θα αφορούν πολιτικούς, σχεδιαστές, κατασκευαστές και ιδιώτες, και η όλη έννοια των πόλεων-σφουγγαριών παρέχει έναν νέο τρόπο να σκεφτούμε τι πρέπει να γίνει.

Ακόμη και οι πιο αδιαπέραστες πόλεις μπορούν να αναλάβουν δράση για να βελτιώσουν την απορροφητικότητά τους, προσθέτει o Fletcher. «Μια πόλη που βρίσκεται χαμηλά στην κατάταξη, όπως το Λονδίνο, σημαίνει απλώς ότι πρέπει να προσπάθησε λίγο περισσότερο για να δημιουργήσετε κάποια απορροφητικότητα».

Η πόλη της Νέας Υόρκης, για παράδειγμα, έχει εισάγει χιλιάδες φυτοδοχεία στα πεζοδρόμια της πόλης. Το Λος Άντζελες σχεδιάζει να αποτσιμεντώσει και να ξαναφυτέψει τον παραμελημένο ποταμό του. Η προσθήκη κήπων στις ταράτσες, η φύτευση δέντρων σε εγκαταλελειμμένες περιοχές ή στους κήπους των ίδιων των ανθρώπων και η αλλαγή των πολεοδομικών κανονισμών ώστε να ενθαρρύνεται η χρήση χαλικιού αντί για μπετόν στους χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων και στους δρόμους κίνησης, μπορούν να συμβάλουν στην αλλαγή του χάρτη από γκρίζο σε πράσινο.

Τα οφέλη των πόλεων - σφουγγαριών
Και αν είναι καλά σχεδιασμένες, οι φυσικές υποδομές μπορούν να έχουν επιπτώσεις που ξεπερνούν κατά πολύ τα όμβρια ύδατα, όπως η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα ή η ενίσχυση του τουρισμού.

Υπάρχει επίσης ένα εξαιρετικά σημαντικό κοινωνικό όφελος από τον επαναπροσανατολισμό των ανθρώπων προς τις υδάτινες οδούς που τους περιβάλλουν, λέει η Waghorn. Σε όλο το Όκλαντ, έχουν δημιουργηθεί ομάδες βάσης για να φροντίσουν τα τοπικά ρυάκια και τις λεκάνες απορροής τους, και σε ορισμένα μέρη αρχίζουν να έρχονται σε επαφή με σχολεία, τοπικές και εθνικές αρχές και mana whenua (ιθαγενείς Μαορί που έχουν ιστορικά και εδαφικά δικαιώματα επί της γης) για να επινοήσουν λύσεις για τα όμβρια ύδατα με πολλά άλλα πλεονεκτήματα.

Ωστόσο, θα εξακολουθήσουν να απαιτούνται παραδοσιακές μηχανικές λύσεις για τα όμβρια ύδατα, προειδοποιεί ο Fletcher. «Θα εξακολουθήσουμε να χρειαζόμαστε κάποια εναπομείναντα γκρίζα - σήραγγες για τη μεταφορά και την αποθήκευση νερού, κάποιες αντλίες. Αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το πράσινο για να αντισταθμίσουμε σημαντικά και να μειώσουμε την κλίμακα αυτών των έργων υποδομής του γκρι».

Το Όκλαντ έγινε μια σχετικά σπογγώδης πόλη κατά τύχη. Για να παραμείνει έτσι, είναι πιθανό να χρειαστεί περισσότερα έργα όπως το Te Auaunga, και να αντιμετωπίσει ορισμένες από τις τάσεις που ανοίγουν τους χώρους πρασίνου της και ρίχνουν τα δέντρα της. Παγκοσμίως, οι πόλεις θα πρέπει να βρουν παρόμοιους τρόπους συνεργασίας με τη φύση για την πρόληψη των πλημμυρών. Στην πορεία, ίσως βρουν επίσης σύνδεση και κοινότητα στις υδάτινες οδούς και το πράσινο που είναι φιλόξενο τόσο για τους ανθρώπους όσο και για άλλα πλάσματα.

View full είδηση