Η σύνδεση του νυχτερινού φωτισμού με το «Τοπικό Εγχώριο Προϊόν» στην Ελλάδα

[Engineer]

Όσοι έχουμε βρεθεί σε νυχτερινή πτήση έχουμε απολαύσει το θέαμα που προσφέρει η επιφάνεια της Γης, όταν τα νυχτερινά φώτα αναδεικνύουν μοτίβα που παραπέμπουν σε έργα τέχνης. Εκτός όμως από το εντυπωσιακό θέαμα, τα νυχτερινά φώτα αποτελούν μια πολύτιμη πηγή πληροφορίας για τις δραστηριότητες του ανθρώπου και την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον.

Στο πλαίσιο της εξερεύνησης αυτού του πεδίου, η NASA καταγράφει συστηματικά τον νυχτερινό φωτισμό του πλανήτη μας. Τα τελευταία 10 χρόνια πολύ βελτιωμένες καταγραφές παρέχονται από τον αισθητήρα VIIRS της αποστολής SUOMI.

«Στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο σκεφτήκαμε να ερευνήσουμε τι έχουν να μας πουν τα νυχτερινά φώτα για την πατρίδα μας» λέει στην «Κ» η Αλεξάνδρα Γκεμιτζή, καθηγήτρια στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, η οποία ηγήθηκε μιας ενδιαφέρουσας έρευνας στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Εργαστηρίου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Αντιρρυπαντικής Τεχνολογίας Ατμοσφαιρικών Ρύπων.

«Τοπικό Εγχώριο Προϊόν»

«Κάθε χρονική και χωρική μεταβολή στον φωτισμό μιας περιοχής μας λέει και μια διαφορετική ιστορία» σημειώνει και προσθέτει ότι πρόσφατες δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά δείχνουν ξεκάθαρη σύνδεση του νυχτερινού φωτισμού με το «Τοπικό Εγχώριο Προϊόν» (Regional Domestic Product).

Στην ουσία, οι καταγραφές των νυχτερινών φώτων είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο αφού μπορούν να αναδείξουν περιοχές όπου η ανάπτυξη επιφέρει επιπτώσεις σε ευαίσθητα οικοσυστήματα, να οριοθετήσουν πόλεις και οικισμούς και να χαρτογραφήσουν τις ανθρωπογενείς εκπομπές CO2. Επιπλέον, οι καταγραφές μπορούν να εκτιμήσουν τις μεταβολές στους απομακρυσμένους πληθυσμούς, να εντοπίσουν περιοχές υπό συνθήκες φτώχειας, να εκτιμήσουν την αστάθεια του ηλεκτρικού δικτύου αλλά και να καθορίσουν τις επιπτώσεις διαφόρων παγκόσμιων κρίσεων (όπως η πανδημία COVID). O υπερ-φωτισμός μιας περιοχής συνδέεται με δραστηριότητες που διαταράσσουν τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων.

Η ερευνητική ομάδα του Δημοκρίτειου επεξεργάστηκε τις δορυφορικές καταγραφές Visible Infrared Imaging Radiometer Suite (VIIRS), τα πλέον αξιόπιστα δεδομένα για νυχτερινό φωτισμό, για κάθε δήμο της Ελλάδας. Η εργασία κατέληξε σε μια χρονοσειρά για τα τελευταία 10 χρόνια, για κάθε περιοχή της χώρας μας.

Αφού από τα δεδομένα αφαιρέθηκαν ακραίες τιμές που συνδέονται με φωτιές (π.χ. περιοχή Εβρου τον Αύγουστο του 2023), για κάθε χρονοσειρά η ομάδα υπολόγισε τη διάμεσο τιμή (ως δείκτη του μέσου φωτισμού του κάθε δήμου) και ανέλυσε την τάση (αν αυξάνεται ή μειώνεται ο φωτισμός και κατά πόσο) αλλά και την εποχικότητα (αν έχουμε μεγάλες διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων περιόδων του έτους).

Το μοτίβο της Μυκόνου

Στους χάρτες που παραχώρησε η ομάδα στην «Κ» μπορεί κάποιος να εντοπίσει τις περιοχές όπου η ένταση, η εποχικότητα ή η χρονική τάση έχουν συγκεκριμένα μοτίβα.

Τα αστικά κέντρα της χώρας μας, όπου ο νυχτερινός φωτισμός έχει πολύ μεγαλύτερη ένταση σε σχέση με την ύπαιθρο, διακρίνονται εύκολα. Ξεχωρίζουν όπως είναι αναμενόμενο η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Λάρισα, η Πάτρα, το Ηράκλειο, τα Γιάννενα.

Σύμφωνα με την κ. Γκεμιτζή, στην Ελλάδα μπορούμε να διακρίνουμε κάποια χαρακτηριστικά μοτίβα νυχτερινού φωτισμού, όπως αυτό των περιοχών με έντονη τουριστική δραστηριότητα.

H Μύκονος εξαπλασίασε τον νυχτερινό της φωτισμό μέσα σε μία δεκαετία | Shutterstock

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρονική εξέλιξη του νυχτερινού φωτισμού της Μυκόνου την τελευταία δεκαετία. Στην ουσία η Μύκονος μέσα σε μια δεκαετία εξαπλασίασε τον νυχτερινό φωτισμό της. Ομως εκτός από την αύξηση της φωτεινότητας στη συγκεκριμένη περιοχή παρατηρείται και μια διαρκώς αυξανόμενη εποχικότητα, δηλαδή αύξηση των κορυφών του γραφήματος τους καλοκαιρινούς μήνες (με μια μικρή εξαίρεση το καλοκαίρι του 2020 που συνδέεται με την περίοδο COVID). «Αυτή η παρατήρηση, σε συνδυασμό με την έντονη εποχικότητα για μια μικρή περιοχή όπως ένα νησί στο μέγεθος της Μυκόνου, δημιουργεί μια πρώτη εντύπωση μη βιώσιμης ανάπτυξης η οποία θα πρέπει να επανεξεταστεί» σημειώνει η κ. Γκεμιτζή.

Αυτή η παρατήρηση, σε συνδυασμό με την έντονη εποχικότητα για μια μικρή περιοχή όπως η Μύκονος, δημιουργεί μια πρώτη εντύπωση μη βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία θα πρέπει να επανεξεταστεί.

Σ’ ένα άλλο διάγραμμα αποτυπώνεται η χρονοσειρά του μέσου νυχτερινού φωτισμού όλης της Ελλάδας. Σύμφωνα με την κ. Γκεμιτζή, η χώρα μας ακολουθεί μια αυξητική πορεία του μέσου νυχτερινού φωτισμού της, η οποία είναι ιδιαίτερα εμφανής μετά το 2017. Σε μια δεκαετία ο νυχτερινός φωτισμός στη χώρα μας αυξήθηκε κατά περίπου 60%. «Από το 2014 μέχρι το 2017 παρατηρούμε μια ήπια πορεία με κάποιες αναμενόμενες εξάρσεις τις Πρωτοχρονιές. Από το 2017 και μετά αρχίζει μια σταδιακή, έντονη άνοδος» σημειώνει η καθηγήτρια. 

Η ίδια τονίζει πως η αύξηση αυτή δεν συνδέεται με αντίστοιχη αύξηση του πληθυσμού, δεδομένου ότι η απογραφή του 2021 έδειξε ότι ο πληθυσμός της χώρας μας μειώθηκε κατά 3,1% το διάστημα 2011 – 2021. Η αύξηση αυτή πιθανώς συνδέεται με την ανάπτυξη που εμφανίζει η χώρα μας από το 2017 και μετά, μια περίοδο που ακολουθεί την παρατεταμένη περίοδο οικονομικής κρίσης. 

Μέσος νυχτερινός φωτισμός στη Μύκονο κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Μέσος νυχτερινός φωτισμός στη χώρα μας κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Γιατί αυξάνεται ο νυχτερινός φωτισμός στις περιοχές Natura;
Μια άλλη παράμετρος που χρήζει διερεύνησης, σύμφωνα με τα μέλη της ερευνητικής ομάδας, είναι κατά πόσον τηρείται η εφαρμογή της περιβαλλοντικής προστασίας των περιοχών που ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000. 

Μέσος νυχτερινός φωτισμός των περιοχών Natura 2000 στη χώρα μας κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Από τη σύγκριση των παραπάνω γραφημάτων προκύπτουν τα εξής:

1) Ο μέσος νυχτερινός φωτισμός των περιοχών Natura 2000 είναι μικρότερος σε σχέση με τον μέσο όρο της Ελλάδας.

2) Ο ρυθμός, ωστόσο, της αύξησης του νυχτερινού φωτισμού σε αυτές τις περιοχές είναι υπερδιπλάσιος σε σχέση με τον μέσο όρο της Ελλάδας, κάτι που είναι ανησυχητικό, ως προς την ένταση των δραστηριοτήτων του ανθρώπου στις συγκεκριμένες περιοχές.

«Αναρωτιόμαστε λοιπόν: υπάρχει αύξηση υποδομών εκεί; Πρόκειται για φωτισμένα μονοπάτια με στόχο να αυξηθεί η επισκεψιμότητα; Ή πρόκειται για ανεξέλεγκτη δόμηση και καταπάτηση; Πρέπει οι αρμόδιοι να διερευνήσουν το θέμα» υπογραμμίζει η κ. Γκεμιτζή.

Οι δήμοι με τον πιο έντονο νυχτερινό φωτισμό

Για να μπορέσει να επισημάνει όλες τις περιοχές με αυξημένη ένταση ή/και χρονική τάση ή/και εποχικότητα η ομάδα ανέλυσε τις χρονοσειρές όλων των δήμων της Ελλάδας.

Στην παρακάτω εικόνα αποτυπώνονται οι δήμοι με τη μεγαλύτερη ένταση νυχτερινού φωτισμού, που όπως αναμένεται είναι αυτοί που φιλοξενούν τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα.

Μέσος νυχτερινός φωτισμός στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Το εντυπωσιακό, σύμφωνα με την κ. Γκεμιτζή, είναι πως αρκετά ακόμα νησιά εκτός από τη Μύκονο, όπως η Σαντορίνη, η Ρόδος, η Κέρκυρα, η Λευκάδα, η Ζάκυνθος αλλά και αρκετοί δήμοι στη Βόρεια Κρήτη, έχουν υψηλότερο μέσο νυχτερινό φωτισμό από τον μέσο όρο της χώρας μας, κάτι που παραπέμπει στη συγκέντρωση πολλών υποδομών που αφορούν κυρίως στον τουρισμό, όπως και στην πιθανή αύξηση της δόμησης.

Αντίστοιχα, η μεγάλη εποχικότητα που εμφανίζουν οι Δήμοι Ζαγορίου, η Φλώρινα, αλλά και περιοχές πλησίον της Λίμνης Πλαστήρα, συνδέεται με τον χειμερινό τουρισμό.

Μέσος νυχτερινός φωτισμός ανά δήμο στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Εποχικότητα νυχτερινού φωτισμού στους δήμους της Ελλάδας κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Ετήσια μεταβολή νυχτερινού φωτισμού στους δήμους της Ελλάδας κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Τέλος, η ομάδα προσπάθησε να ομογενοποιήσει (να φέρει σε συγκρίσιμη κλίμακα) τους τρεις δείκτες για να υπολογίσει έναν συνολικό δείκτη ως μέσο όρο των τριών προαναφερθέντων. Ο συνολικός δείκτης αναδεικνύει τις περιοχές της χώρας μας όπου το μοτίβο του νυχτερινού φωτισμού παρέχει ενδείξεις εντατικοποίησης των δραστηριοτήτων του ανθρώπου. 

Συνδυασμένος δείκτης της έντασης, εποχικότητας και της χρονικής τάσης του νυχτερινού φωτισμού στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2014 – 2024.

Το σύνολο σχεδόν των Κυκλάδων, η Ρόδος και η Κως, τα Ιόνια Νησιά, η Κασσάνδρα και η Σιθωνία στη Χαλκιδική, η Θάσος (η οποία μεταμορφώνεται τα τελευταία χρόνια σε hot spot βαλκανικού τουρισμού) αλλά και η περιοχή της Αλεξανδρούπολης (που αναπτύσσεται αλματωδώς τόσο από τουριστικής όσο και από οικονομικής άποψης), εμφανίζουν σημαντικά αυξημένους δείκτες νυχτερινού φωτισμού.

«Κάτι τέτοιο θα πρέπει να τύχει της ιδιαίτερης προσοχής, ιδιαίτερα των υπευθύνων για τη χάραξη των χωροταξικών πολιτικών της χώρας μας, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι η ανάπτυξη δεν υλοποιείται σε βάρος των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και του πολύτιμου πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας μας» καταλήγει η κ. Γκεμιτζή τονίζοντας όμως παράλληλα, ακόμα και με αυτή την αύξηση, οι υπερ-φωτισμένες περιοχές της Ελλάδας δεν δίνουν την εικόνα του Λονδίνου ή της Ιταλίας. Παρά τη διαρκή αύξηση που στέλνει προειδοποιητικά σήματα για διάφορες περιοχές της Ελλάδας, η χώρα μας παραμένει μια μη εντατικά φωτισμένη περιοχή.

Ο μέσος νυχτερινός φωτισμός στην Ευρώπη (2014-2024) |Η διαφορά της Ελλάδας με τη Βόρεια Ιταλία είναι εμφανής | The Earth observation Group (EOG), Payne Institute for Public Policy, Colorado School of Mines

*Οι φοιτητές στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης και το συνεργαζόμενο προσωπικό του εργαστηρίου που υπογράφουν την έρευνα είναι οι: Μιχάλης Κοϊμτζίδης, Γεώργιος Φαλαλάκης, Σταύρος Σταθόπουλος, Οδυσσέας Κοψιδάς, Κωνσταντίνος Κουρτίδης.

View full είδηση