Το πρώτο Κτηματολόγιο στην Ελλάδα

[MAKAP]

Είχα δεσμευτεί, πριν από ένα μήνα περίπου, ότι θα περιγράψω με λίγα λόγια (???), για ενημέρωση τόσο των παλαιών όσο και των νέων συναδέλφων αλλά και κάθε ενδιαφερόμενου, τα στοιχεία του πρώτου, κατά την άποψή μου, Κτηματολογίου που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα. Και, βέβαια, μην νομίζετε ότι αυτό συνέβη στον 20ο αι. αλλά θα πάμε πίσω στον 19ο και μάλιστα στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα και ειδικότερα της Αντιβασιλείας. Τα στοιχεία που παραθέτω είναι προϊόν πολύμηνης έρευνας στα αρχεία πολλών δημόσιων υπηρεσιών αλλά και στο υλικό βιβλιογράφων που ασχολήθηκαν με το ιστορικό της συγκεκριμένης περιοχής.

 

Μετά την άφιξη του Όθωνα (1833), το προσφυγικό ζήτημα και ο εποικισμός (συνοικισμός) αποτέλεσαν τα βασικά προβλήματα του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους. Στην κατεύθυνση αντιμετώπισης των σοβαρών αυτών προβλημάτων σχεδιάστηκε η συγκέντρωση των διεσπαρμένων Ελλήνων αλλά και των Ελλήνων των οποίων τα μέρη βρισκόντουσαν ακόμη υπό τουρκική δυναστεία. Παράλληλα σχεδιάστηκε και ο εποικισμός των Βαυαρών στρατιωτών σε έρημα τότε μέρη προκειμένου να αντιμετωπιστεί παράλληλα και το πρόβλημα καταβολής των μισθών τους που γινόταν από το δάνειο των 60 εκατ. Φράγκων που είχε πάρει το Κράτος.

 

Παρά το γεγονός ότι σχεδιάστηκαν πολλοί εποικισμοί, οι περισσότεροι δεν πραγματοποιήθηκαν για λόγους οφειλόμενους στους αδέξιους χειρισμούς της Αντιβασιλείας αλλά και των Κυβερνήσεων που τη διαδέχτηκαν, σε συνδυασμό με τη διοικητική απειρία και την απαράδεκτη τακτική των εκτελεστών του νόμου, και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διασώθηκε τίποτε από αυτούς, με εξαίρεση λίγους συνοικισμούς μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται ο συνοικισμός των Ψαριανών στην Ερέτρια και ο συνοικισμός του έρημου τότε Πειραιά, αρχικά από Χίους, κατόπιν Υδραίους και άλλους κατοίκους της ελεύθερης Ελλάδας. Από τους στρατιωτικούς εποικισμούς, ο μόνος που δημιουργήθηκε και τα αποτελέσματά του σώζονται μέχρι σήμερα είναι ο συνοικισμός στη θέση «Αράκλι» ή «Ηράκλη» (δηλαδή το σημερινό Ηράκλειο Αττικής.

 

Για τη δημιουργία του «στρατιωτικού εποικισμού» στο Αράκλι της Αττικής υπογράφηκε αρχικά το βδ της 11/23 Μαίου 1835 που διέτασσε το γενικό έφορο Αττικής και τον αρχιγεωμέτρη A. Guebhard να ανεύρουν και να καταμετρήσουν κατάλληλο χώρο 30 στρεμμάτων γύρω από την τότε Αθήνα. Με τη μέθοδο του “ωμού κρέατος” εξέτασαν διάφορες περιοχές και κατέληξαν στη συγκεκριμένη. Ακολούθησε το διάταγμα της 12/24 Μαίου 1837 περί στρατιωτικού εποικισμού εν Ηρακλείω με το οποίο επιτράπηκε η δημιουργία του συνοικισμού και ρυθμίστηκαν οι σχετικές λεπτομέρειες και ακολούθησε το από 30.5/12.6.1837 όμοιο με πρόσθετες λεπτομέρειες για τον κλήρο που θα έπαιρναν οι άποικοι κλπ.

 

Η τοπογραφική αποτύπωση της περιοχής ανατέθηκε στο γεωμέτρη δεκανέα C. Bauer και η διάρκειά της ήταν από 6 Ιουνίου έως 16 Οκτωβρίου 1837. Η έκταση που αποτυπώθηκε διανεμήθηκε σε ανεξάρτητα τμήματα (κτήματα) ανά κατηγορία ποιότητας και χρήσης γης (οικόπεδα για την ανέγερση κατοικίας, κήποι, καλλιεργήσιμα και μη κτήματα) που μπορούσαν να παραχωρηθούν σε κάθε συνοικιστή (έποικο). Παράλληλα, συντάχθηκε τον Οκτώβριο 1837, από τον ίδιο γεωμέτρη, α) ο αλφαβητικός κατάλογος των 30 πρώτων εποίκων και τα τμήματα γης (κτήματα) που παραχωρήθηκαν σε καθένα εξ αυτών για κατοικία, κήπο και καλλιέργεια σε διάφορες περιοχές της έκτασης του συνοικισμού, οι οποίες είχαν χωριστεί και προσδιοριζόντουσαν στο κτηματολογικό διάγραμμα με τα κεφαλαία λατινικά στοιχεία A, B, C, D, E, F, G και H και β) ο αριθμητικός κατάλογος των κτημάτων, δηλαδή ο κατάλογος στον οποίο περιγράφονται τα στοιχεία (αύξων αριθμός του τμήματος, τρέχων αριθμός κλήρου, ψηφίου του χορηγούμενου μέρους, είδος της καλλιέργειας, εμβαδόν του καλλιεργήσιμου ή πολύ κακού ή μη καλλιεργήσιμου εδάφους κλπ) κάθε τμήματος γης με στοιχείο αναφοράς τον αριθμό του κτήματος που αναφέρεται στο κτηματολογικό διάγραμμα.

 

Το πρωτότυπο κτηματολογικό διάγραμμα φυλάσσεται στη ΓΥΣ και οι πρωτότυποι κτηματολογικοί πίνακες μαζί με όλο το ενδιαφέρον αρχείο (βιβλία ετήσιων πρωτοκόλλων, αιτήσεις εποίκων, ετήσιες εκθέσεις για την πορεία και τα προβλήματα του οικισμού κλπ) φυλάσσεται στα ΓΑΚ. Από τη μελέτη των στοιχείων αυτών προκύπτουν σημαντικά στοιχεία για τους πρώτους εποίκους (η αποικία αποτελούνταν αρχικά από 18 άποικους, 4 γυναίκες και 1 παιδί ενώ τον Ιούνιο 1838 αυξήθηκαν σε 30 άνδρες, 7 γυναίκες και 5 παιδιά.

Στο κτηματολογικό διάγραμμα, σε κλίμακα 1:4.000, του Bauer έχουν αποτυπωθεί πολλά χαρακτηριστικά στοιχεία της περιοχής που υπάρχουν και σήμερα όπως π.χ. η περιοχή του Πράσινου Λόφου που προφανώς ήταν δενδροφυτεμένη την εποχή εκείνη και για το λόγο αυτό διατηρήθηκε όπως ήταν χωρίς να κατατμηθεί, το ρέμα που αποτελεί σήμερα το κοινό όριο των δήμων Ηρακλείου και Αμαρουσίου, ο δρόμος που συνέδεε τις Κουκουβάουνες με το Μαρούσι, δηλαδή η σημερινή οδός Πλαπούτα, ο δρόμος που συνέδεε το Μενίδι με το Χαλάνδρι, δηλαδή η σημερινή οδός Καποδιστρίου. Είναι εκπληκτική η ταύτιση χαρακτηριστικών τοπογραφικών στοιχείων που αποτυπώνονται στο διάγραμμα αυτό με τα αντίστοιχα που αποτυπώνονται σε πρόσφατους χάρτες της ΓΥΣ. Όπως, επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι ο ιστός του ρυμοτομικού σχεδίου Ηρακλείου (μέγεθος και γεωμετρικό σχήμα των ΟΤ και δίκτυο οδών μεταξύ αυτών) έχει ακολουθήσει, κατά βάση, το μέγεθος και των σχήμα των αγρών, καλλιεργήσιμων και μη, και των αγροτικών οδών που είχαν χαραχθεί το 1837 για την εξυπηρέτησή τους, όπως φαίνονται στο κτηματολογικό διάγραμμα της τότε «Βασιλικής Στρατιωτικής Αποικίας» στη θέση «Αράκλι», το οποίο συντάχθηκε το ίδιο έτος για το τότε Υπουργείο Στρατιωτικών. Είναι, ακόμη, χαρακτηριστικό ότι με το πλούσιο αυτό κτηματογραφικό υλικό είναι δυνατόν να προσδιοριστεί σήμερα στο έδαφος όχι μόνον η ακριβής θέση και η έκταση που καταλαμβάνει ο συνοικισμός αυτός, όπως αποτυπώθηκε το 1837, αλλά και η θέση, οι διαστάσεις, το γεωμετρικό σχήμα και το εμβαδόν κάθε τμήματος γης ανά κατηγορία και χρήση (οικόπεδα, κήποι, καλλιεργήσιμη και μη γη κλπ) που φαίνεται στο ίδιο διάγραμμα και παραχωρήθηκε στους συνοικιστές.

 

Στην πινακίδα KEPHISIA του 1882 που συντάχθηκε από τον J. A. Kaupert σε κλίμακα 1:25.000, φαίνεται η θέση του στρατιωτικού οικισμού Αράκλι και αποτυπώνονται τα πρώτα σπίτια των οικιστών. Στην πινακίδα ΚΗΦΙΣΙΑ της ΓΥΣ από τη σειρά των χαρτών που συντάχθηκαν το 1927, φαίνεται ο ίδιος οικισμός με τις εν τω μεταξύ προσθήκες νέων συνοικισμών και την ανάπτυξη των ήδη υφισταμένων. Στο αρχείο της Δ/νσης Δημ. Κτημάτων του Υπ. Οικονομίας και Οικονομικών φυλάσσεται αντίγραφο, με ελληνική μετάφραση, του κτηματολογικού διαγράμματος του 1837, σε κλίμακα 1:5.000, τίτλο "Τοπογραφικό Σχέδιον της Στρατιωτικής Αποικίας του Ηρακλείου" και ημερομηνία αρχικής σύνταξης 10.1.1856.

 

Θα μπορούσα να προσθέσω πληθώρα άλλων στοιχείων για το πρώτο, κατά την άποψή μου, Κτηματολόγιο στην Ελλάδα, αλλά νομίζω ότι έχω ξεπεράσει αρκετά το επιτρεπόμενο όριο. Είμαι διαθέσιμος, αν χρειαστεί, για κάθε πρόσθετη πληροφορία για το θέμα αυτό.

[[email protected]]

Συνάδελφε ΜΑΚΑΡ σε ευχαριστούμε πολύ!

 

Ανεβάζεις την ποιότητα των συζητήσεων στο φόρουμ.Εύγε!

 

Προτείνω στους mods το θρεντ να μετακινηθεί στους Τοπογράφους,γιατί στην ''Κουβέντα'' θα χαθεί.

[rigid_joint]

Σε αυτή τη συζήτηση μπορει να προσφέρει και αυτή η δημοσίευση στα τεχνικα χρονικά του 1998:

 

"Μηχανισμοι οικιστικής ανάπτυξης στα περιαστικα δάση της αττικής"

 

http://portal.tee.gr/portal/page/portal/PUBLICATIONS/SCIENTIFIC_PUBLICATIONS/SEIRA_II/ETOS_1998_II/TOUNTA.PDF

[MAKAP]

@ [email protected]

Σ' ευχαριστώ για τα (εκπληκτικά) καλά λόγια σου που, ειλικρινά, αποκαλύπτουν τον πραγματικό (και επιμελώς καμουφλαρισμένο) εαυτό σου.

 

@ rigid_point

Σ' ευχαριστώ για την πολύτιμη συμβολή σου με το άρθρο της Τούντα που, ομολογώ, θα το αξιοποιούσα σε άλλη (σχετική) εργασία.

[rigid_joint]

αγαπητε ΜΑΚΑΡ,

 

επειδή έχεις ασχοληθεί ιστορικά με το θέμα θα μπορούσες να μου πεις (ή κάποιος άλλος συνάδελφος) αν και πριν την επανάσταση υπήρχε κτηματολόγιο?

 

απ'οσο γνωρίζω υπήρχε το οθωμανικο κτηματολόγιο και με βάση αυτό (ή και με αυτό?) εισπράτταν τους φόρους.

 

(σε περιοχές μάλιστα της χώρας υπάρχουν τιτλοι ιδιοκτησίας που βρίσκονται στην κωνσταντινούπολη)

[Aggelosss1978]

Εύγε ΜΑΚΑΡ

[MAKAP]

απ'οσο γνωρίζω υπήρχε το οθωμανικο κτηματολόγιο και με βάση αυτό (ή και με αυτό?) εισπράτταν τους φόρους.

 

(σε περιοχές μάλιστα της χώρας υπάρχουν τιτλοι ιδιοκτησίας που βρίσκονται στην κωνσταντινούπολη)

 

Το τουρκικό κτηματολόγιο αναφέρεται σε πολλές πηγές αλλά ήταν δύσκολη η εφαρμογή του επειδή η εγγραφή δεν συνοδευόταν από τοπογραφικό διάγραμμα. Πολλές πληροφορίες για το θέμα αυτό περιλαμβάνονται στο κείμενο του Γ. Βακάκη που ανέβασε ο DIMITRIS80.

 

Πολλές, ακόμη, σχετικές πληροφορίες θα βρεις στο Google με τις λέξεις-κλειδιά "τουρκικο κτηματολογιο".

[DIMITRIS80]

Πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες ΜΑΚΑΡ! Θα ήθελα ειλικρινά να δω από περιέργεια κάποιο από αυτα τα παλαιά διαγράμματα στα οποία αναφέρεσαι, υπάρχουν σε κάποιο αρχείο στο οποίο μπορεί να έχει πρόσβαση κάποιος άραγε?

Και το άρθρο που παρέθεσε ο rigid ιδιαιτέρως ενδιαφέρον όσο πρόλαβα να διαβάσω, και επίκαιρο μπορώ να πω ιδιαίτερα με τα γεγονότα με τις πυρκαιές.

[MAKAP]

Θα ήθελα ειλικρινά να δω από περιέργεια κάποιο από αυτα τα παλαιά διαγράμματα στα οποία αναφέρεσαι, υπάρχουν σε κάποιο αρχείο στο οποίο μπορεί να έχει πρόσβαση κάποιος άραγε?

 

Έχω το υλικό που περιγράφω αλλά σε αναλογική και όχι ψηφιακή μορφή. Στη ΓΥΣ είναι δύσκολο να προσεγγίσει κανείς το ιστορικό τους αρχείο στο οποίο περιλαμβάνεται το συγκεκριμένο κτηματολογικό διάγραμμα. Στην Τεχνική Υπηρεσία του Υπ. Οικονομικών ακόμη δυσκολότερο. Το υλικό των ΓΑΚ είναι περισσότερο προσβάσιμο αλλά η σχετική μελέτη έγινε στο κτίριο στην Πλ. Θεάτρου πριν από 15 χρόνια περίπου και δεν γνωρίζω τις συνθήκες στο νέο κτίριο στο Ψυχικό.

 

Και το άρθρο που παρέθεσε ο rigid ιδιαιτέρως ενδιαφέρον όσο πρόλαβα να διαβάσω, και επίκαιρο μπορώ να πω ιδιαίτερα με τα γεγονότα με τις πυρκαιές.

 

Πράγματι αξιόλογο το κείμενο της Τούντα, αλλά έχω μερικές ενστάσεις σε διάφορα σημεία που προκύπτουν είτε από την ενασχόλησή μου και τη μελέτη του θέματος του τσιφλικιού Σταμάτας-Διονύσου είτε από τα ρυμοτομικά σχέδια των οικισμών που αναφέρει είτε από άλλους λόγους.

[Evan]

ΜΑΚΑΡ τρομερά ενδιαφέρον το θέμα και μπράβο για τον κόπο και το μεράκι σου