Το πρώτο πράσινο αρχαιολογικό μουσείο της Ελλάδας

'Ενας υπερτοπικός πόλος πολιτισμού, πρασίνου και αναψυχής αναμένεται να δημιουργηθεί στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος. Με την κατασκευή του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της Ελλάδας αναμένεται να γίνει πραγματικότητα ένας τόπος πνευματικής ακτινοβολίας, προβάλλοντας παράλληλα την εξωστρέφεια του κτιρίου, τα βιοκλιματικά χαρακτηριστικά του καθώς και το μηδενικό περιβαλλοντικό του αποτύπωμα. 

Είναι προφανές ότι ο σχεδιασμός του εστιάζει στην τοπογραφία, στην πολεοδομία και στη δημόσια αρχαιολογία, ενσωματώνοντας δημιουργικά τόσο τους άξονες του τοπίου όσο και τη δομή της πόλης. Αυτή η νέα κυψέλη πολιτισμού θα δώσει μια νέα πνοή στην αστική γεωγραφία και στην εγχώρια πολιτιστική πραγματικότητα, αφού θα μπορεί να φιλοξενήσει χιλιάδες μοναδικά ευρήματα από τις ανασκαφές που έχει πραγματοποιήσει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών σε διάφορες περιοχές της Αθήνας τις προηγούμενες δεκαετίες, καθώς και ευρήματα από τις ανασκαφές του μετρό που σήμερα βρίσκονται ακόμα και σε κοντέινερ. Μοναδικά αντικείμενα που θα βγουν στο φως και θα αναδειχθούν μέσα στις ιδανικές συνθήκες ενός σύγχρονου μουσείου. Οι αρχές σχεδιασμού του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου προβάλλουν το όραμα της Αθήνας του μέλλοντος. Μιας πόλης που σχετίζει τις κτιριακές υποδομές με το φυσικό έδαφος και το τοπίο, μιας πόλης που σέβεται, αναδεικνύει και συνυπάρχει αρμονικά με τη φύση και την ιστορία της, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλους τους πολίτες της.

Το κτίριο που θα στεγάσει το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας θα εκτείνεται σε περίπου 14.000 τ.μ., εκ των οποίων 5.400 τ.μ. θα είναι εκθεσιακοί χώροι, 3.500 τ.μ. αποθήκες, 650 τ.μ. αφιερωμένα σε εκπαιδευτικές δράσεις και 780 σε εργαστήρια. Στον περιβάλλοντα χώρο προβλέπεται η κατασκευή ανοιχτού αμφιθεάτρου 500 θέσεων, ενώ στο εσωτερικό θα στεγαστούν οι κτιριακές εγκαταστάσεις του «Διεθνούς Κοινού των Ακαδημιών». Παράλληλα, στο πλαίσιο της ανάδειξης της Ακαδημίας Πλάτωνος, από πλευράς του δήμου Αθηναίων προβλέπεται και η ανάπλαση του χώρου πρασίνου με τη δημιουργία ενός πάρκου με όρους αειφορίας και βιωσιμότητας.  

 Το πρότζεκτ ανέλαβε ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Γιώργος Τσολάκης, του οποίου το γραφείο Tsolakis Architects κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό για την ανάληψη του έργου. Το πρότζεκτ ανέλαβε ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Γιώργος Τσολάκης, του οποίου το γραφείο Tsolakis Architects κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό για την ανάληψη του έργου. Ο ίδιος μας μίλησε για το φιλόδοξο εγχείρημα στο οποίο θα παρουσιάζεται η ιστορία της πόλης αλλά και για την αρχιτεκτονική προσέγγιση που ακολούθησε για τον σχεδιασμό ενός μουσείου που θα είναι σε πλήρη αρμονία με το φυσικό έδαφος. «Περιπλανώμενος στην Ακαδημία Πλάτωνος, αντιλαμβάνεσαι πως η φύση πρωταγωνιστεί στην περιοχή. Νιώθεις αποκομμένος από την πόλη. Στα σημεία όπου τα δέντρα σχηματίζουν πυκνές συστάδες, το έδαφος κατηφορίζει, αποκαλύπτοντας ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών.

Σε αυτόν τον φορτισμένο με μνήμες χώρο και σε έναν από τους σημαντικότερους χώρους πρασίνου της Αθήνας πρόκειται να κατασκευαστεί το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών, στόχος του οποίου είναι να ανοίξει τον δρόμο για την κατασκευή φιλικών προς το περιβάλλον δημόσιων κτιρίων, να μην αλλοιώσει την υπάρχουσα συνθήκη βίωσης του χώρου αλλά να την εμπλουτίσει. Έδαφος και φυτικά στοιχεία, αρχαία ευρήματα και Ιστορία, πόλη και πολίτες είναι οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον σχεδιασμό του μουσείου ως προς τη μορφή, τη λειτουργία αλλά και τη βιοκλιματική του συμπεριφορά», αναφέρει ο γνωστός αρχιτέκτονας σχετικά με τη γενική ιδέα της δημιουργίας του μουσείου. 

Όσον αφορά τα κύρια χαρακτηριστικά του, ο κ. Τσολάκης εστιάζει στη γεωμετρία και επισημαίνει: «Η σχέση των πρώτων Αθηναίων με το τοπίο βασιζόταν στην αίσθηση της όρασης για τη χωρογράφηση του αντιληπτικού πεδίου. Η Αθήνα δεν σχεδιάστηκε ως ένα νέο σχήμα που επιβλήθηκε στο τοπίο. Αντιθέτως, η πόλη εναρμονίστηκε με την τοπογραφία, καθώς κάθε σημαντικός δημόσιος χώρος και κτίριο κατασκευάστηκε σε σχέση με το προϋπάρχον, με το φυσικό, με το θεϊκό, δημιουργώντας μια δυναμική σύνδεση διακριτών τοπόσημων και οργάνωσης του χώρου. Η εφαρμογή της γεωμετρίας, το σώφρον και δίκαιο μέτρημα της γης, οργανώνει το φαινομενικό χάος με αρμονικό τρόπο, εξισορροπώντας τον φυσικό κόσμο με τον τεχνητό.

Η παραπάνω συνθήκη αντίληψης του χώρου, η σχέση του προϋπάρχοντος με το νέο και του γενικού με το μερικό αποτέλεσε τον βασικό οδηγό για τον σχεδιασμό του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών. Η δικαιοσύνη της γεωμετρίας διαμορφώνει το σχέδιο γενικής διάταξης διαδοχικά, από τη γενική κλίμακα της πόλης στην ειδική του άλσους και του ανθρώπου.

Στο πλαίσιο της ανάδειξης της Ακαδημίας Πλάτωνος, από πλευράς του δήμου Αθηναίων προβλέπεται και η ανάπλαση του χώρου πρασίνου με τη δημιουργία ενός πάρκου με όρους αειφορίας και βιωσιμότητας. 

Η νέα κτιριακή κατασκευή και το υπάρχον διαμορφωμένο περιβάλλον συχνά παρουσιάζονται ως δυο αντίθετες δυνάμεις, οι οποίες προσπαθούν να επιβληθούν η μία στην άλλη. Η πρόταση αναδεικνύει τη δυνατότητα της ειρηνικής και αρμονικής συνύπαρξης και των δύο στοιχείων, καθώς το ένα αποτελεί μέρος του άλλου, δημιουργώντας ένα νέο όλον. Το αττικό φως, το υδάτινο στοιχείο, η χλωρίδα και η γεωμορφολογία του εδάφους συνδιαλέγονται αρμονικά με την κτιριακή δομή για να δώσουν έναν χώρο ελκυστικό για τον επισκέπτη και τον κάτοικο της περιοχής».

Αναμφίβολα, το μεγάλο στοίχημα της κατασκευής του νέου μουσείου είναι η μείωση οποιασδήποτε περιβαλλοντικής όχλησης καθώς και η τήρηση των προδιαγραφών στο πλαίσιο του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της βιώσιμης ανάπτυξης. «Η στρατηγική διαχείρισης των φυσικών πόρων του μουσείου ακολουθεί το πνεύμα της πλατωνικής αντίληψης των πρωταρχικών στοιχείων περί της σύστασης του κόσμου, τα οποία συνθέτουν τη δημιουργία κάθε φυσικού αντικειμένου και συντελούν στην αρμονική συνύπαρξη του μέρους με το όλον. Έτσι η ενέργεια, η διαχείριση των υδάτων, η σχέση του κτιρίου με το έδαφος και η υλικότητά του, η βιοκλιματική του συμπεριφορά αλλά και οι άνθρωποι που θα επισκεφθούν τον χώρο οφείλουν να λειτουργούν ως ένα φιλικό προς το περιβάλλον, ανατροφοδοτούμενο σύστημα», λέει ο κ. Τσολάκης.

Και συμπληρώνει όσον αφορά τον πυρήνα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού: «Επίκεντρο της επέμβασης αποτελεί το κενό-πλατεία το οποίο συνδέεται περιμετρικά με την πόλη και το υπόλοιπο πάρκο. Γύρω του αναπτύσσονται τέσσερις κτιριακές πτέρυγες, οι οποίες γεννιούνται από το έδαφος και σχηματίζουν επικλινή φυτεμένα δώματα. Στο νοτιοανατολικό τμήμα διαμορφώνεται η υπαίθρια γλυπτοθήκη και μεταφέρονται τα γήπεδα καλαθοσφαίρισης και ποδοσφαίρου με αναβαθμισμένες υποδομές (κερκίδες, κρήνες, παγκάκια, φωτιστικά στοιχεία), καθώς και ο υπόγειος χώρος στάθμευσης. Τα δώματα αναδύονται από το έδαφος ως φυσική συνέχειά του, εμφανίζοντας επικλινείς, βατές επιφάνειες, οι οποίες επεκτείνουν την υπάρχουσα φύτευση του άλσους και ενθαρρύνουν την ανάπτυξη εδαφοκαλυπτικών φυτών, θάμνων και μικρών δέντρων. Η υπάρχουσα φύτευση ενισχύεται με ενδημικά δέντρα, χαρακτηριστικά του αθηναϊκού τοπίου.

Το κτίριο που θα στεγάσει το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας θα εκτείνεται σε περίπου 14.000 τ.μ. Οι νέες διαμορφώσεις και η ανάπτυξη των φυτεμένων δωμάτων θα επιφέρει αύξηση και εμπλουτισμό του πράσινου ισοζυγίου του άλσους κατά 35%. Επιπρόσθετα, οι νέες δεντροφυτεύσεις θα αποτελούνται από αειθαλείς και φυλλοβόλες ποικιλίες, χαρακτηριστικές του αττικού τοπίου, και θα βοηθήσουν στην αποτελεσματικότερη σκίαση του χώρου, φιλτράροντας τις υπεριώδεις ηλιακές ακτίνες. Τέλος, η στατική δομή και οι όψεις θα κατασκευαστούν από εμφανές, οπλισμένο σκυρόδεμα. Τα υλικά του κελύφους (σκυρόδεμα, υαλοπίνακες, εξωτερικά και εσωτερικά δάπεδα) προδιαγράφονται ως υλικά υψηλής αντοχής, μεγάλης θερμοχωρητικότητας και χαμηλού κόστους συντήρησης». 

Ως προς τα τεχνικά χαρακτηριστικά και τις λειτουργικές απαιτήσεις, ο επικεφαλής του γραφείου Tsolakis Architects υποστηρίζει: «Σχετικά με τον τομέα της ενέργειας, φωτοβολταϊκά στοιχεία (συνολικής επιφάνειας περίπου 3.000 τ.μ.) τοποθετούνται στη νότια πλευρά του οικοπέδου, στο στέγαστρο του ποδοσφαιρικού γηπέδου και στην οροφή της πτέρυγας των εργαστηρίων, προσφέροντας ενεργειακή αυτονομία στο αθλητικό πάρκο και τη γλυπτοθήκη. Η ανανεώσιμη ενέργεια από τα πανέλα θα διοχετεύεται για την κάλυψη των αναγκών του μουσείου και για τη θέρμανση του νερού. Καθώς η πλειοψηφία της επιφάνειας του μουσείου αναπτύσσεται υπογείως, οι ανάγκες για θερμομόνωση και η χρήση των κλιματιστικών μειώνονται. Παρόμοιο αποτέλεσμα παράγεται και με το φυτεμένο δώμα, το οποίο μονώνει με φυσικό τρόπο το κτίριο, ελαττώνοντας τις ανάγκες τεχνητής θέρμανσης. Η γεωμετρία και ο προσανατολισμός του κτιρίου συμβάλλουν στην προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία και τη διάχυση του φωτός προς τους εσωτερικούς χώρους.

Οι πεσσοί των στοών δημιουργούν ρυθμικά κενά και πλήρη, σκιάζοντας ταυτόχρονα τους πιο ευαίσθητους χώρους του μουσείου και βοηθώντας την πιθανή διάταξη μιας μελλοντικής έκθεσης. Λόγω της ανάπτυξης μεγάλου μέρους της επιφάνειας του μουσείου στο υπέδαφος, ο φυσικός φωτισμός είναι πολύ περιορισμένος. Γι’ αυτόν τον λόγο θα τοποθετηθεί ένα πλέγμα από φωτοσωλήνες που θα επιτρέπουν τη διείσδυση του ηλιακού φωτός ακόμα και στους πιο απόμακρους χώρους. Το έργο θα “ανακουφιστεί” ενεργειακά από την ύπαρξη συστήματος γεωθερμίας που θα μειώσει σημαντικά την κατανάλωση ενέργειας κατά τη χρήση του. Η γεωμετρία του κτιρίου με τα επικλινή, φυτεμένα δώματα επιτρέπει τη συλλογή των ομβρίων υδάτων σε στρατηγικά τοποθετημένες υπόγειες δεξαμενές, οι οποίες ανατροφοδοτούν το αρδευτικό σύστημα ολόκληρου του πάρκου.

Επιπλέον, οδηγούν με φυσικό τρόπο την πλειοψηφία του βρόχινου νερού προς το φυσικό έδαφος και με τη βοήθεια αποστραγγιστικών καναλιών θα αποφευχθεί η δημιουργία στάσιμων επιφανειών νερού. Οι σκληρές επιφάνειες των διαδρόμων και της πλατείας θα φέρουν επίσης σύστημα από ρείθρα που θα οδηγούν τα όμβρια ύδατα στις υπόγειες δεξαμενές συλλογής. Η υπαίθρια δεξαμενή του κήπου λειτουργεί ως ταμιευτήρας και συμβάλλει στον φυσικό δροσισμό της βόρειας πτέρυγας. Τοπική μονάδα ανακύκλωσης “μαύρου” νερού θα επαναχρησιμοποιεί το νερό των αποχωρητηρίων και των εργαστηρίων σε ένα κλειστό, ανατροφοδοτούμενο δίκτυο με τη χρήση ειδικών φίλτρων. Για τον αέρα και το κλίμα έχει προβλεφθεί η διευκόλυνση της διαχείρισης των φυσικών ρευμάτων αέρα, που θα βοηθούν στην ψύξη του και θα εξασφαλίζουν άνετες συνθήκες φυσικού αερισμού. Μάλιστα, οι υπαίθριες δαπεδοστρώσεις και ο αστικός εξοπλισμός διαμορφώνονται από ψυχρά υλικά που απορροφούν την ηλιακή θερμότητα. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η παραγόμενη θερμότητα από την αντανάκλαση των υλικών».

Ο κ. Τσολάκης καταλήγει λέγοντας: «Οι αρχές σχεδιασμού του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου προβάλλουν το όραμα της Αθήνας του μέλλοντος. Μιας πόλης που σχετίζει τις κτιριακές υποδομές με το φυσικό έδαφος και το τοπίο, μιας πόλης που σέβεται, αναδεικνύει και συνυπάρχει αρμονικά με τη φύση και την ιστορία της, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλους τους πολίτες της». 

Αναμένουμε την ολοκλήρωση του έργου, η οποία θα προσφέρει ένα συναρπαστικό ταξίδι στην αθηναϊκή ιστορία και θα αλλάξει όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για τη σχέση των μουσείων με την πόλη.