Αστικές αναπλάσεις με επίκεντρο τον άνθρωπο - Από τον πολεοδομικό στον κοινωνικό σχεδιασμό

Δεδομένης της συνεχιζόμενης τάσης αστικοποίησης σε όλο τον κόσμο και της υψηλής σχετικής κατανάλωσης πόρων, γίνεται σαφές ότι οι πόλεις πρέπει να βρουν τρόπους να προσφέρουν περισσότερα από όσα παίρνουν, προκειμένου να είναι βιώσιμες μακροπρόθεσμα. Η συζήτηση του καλύτερου μοντέλου αστικής ανάπλασης βρίσκεται πλέον στο προσκήνιο, με το ζήτημα της πρόσβασης να καταλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Βιομηχανικές περιοχές, εμπορικοί δρόμοι, οικιστικά συγκροτήματα: σημεία της πόλης όπου μια δραστηριότητα πρωτοστατεί, τη στιγμή που οι υπόλοιπες εκλείπουν. Μπορεί να υπάρξει μια πόλη των 15΄, όταν το πρώτο σπίτι απέχει 30’ από το γραφείο όπου εργάζεστε; Πόσα μεγάλα καταστήματα βρίσκονται σε απόσταση 15’ από το σπίτι σας; Πόσα χιλιόμετρα απέχει από εσάς το κοντινότερο σημείο διανομής αγαθών (last mile logistics).

Κατά τη διάρκεια του World Built Environment Forum 2022, το οποίο έλαβε χώρα στις αρχές του χρόνου, ομιλητές από διάφορα πάνελ έδωσαν έμφαση στη σημασία του επανασχεδιασμού των πόλεων, σεβόμενοι το περιβάλλον και τοποθετώντας τις ανάγκες των πολιτών στο κέντρο της συζήτησης.

Η Violeta Bulc, επιμελήτρια του κινήματος Ecocivilisation και πρώην Επίτροπος Μεταφορών της ΕΕ, μίλησε για την πόλη των 15’, όπου όλες οι βασικές και καθημερινές υπηρεσίες δεν πρέπει να απέχουν περισσότερο από 15’ με τα πόδια, προσφέροντας στους ανθρώπους την ευκαιρία να περπατήσουν ή να πάρουν το ποδήλατο, με την παράλληλη αποσυμφόρηση των μέσων μαζικής μεταφοράς.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η κα Μαρία Βασιλάκου, Διευθύνουσα Σύμβουλος της Vienna Solutions και πρώην Αντιδήμαρχος Βιέννη, η οποία παρομοίωσε την ιδέα της πόλης των 15’ με μια ομάδα ομόκεντρων κύκλων, όπου η έννοια της απόστασης αποκτά νέα διάσταση. Ξεκινώντας από την έξοδο του σπιτιού μας, ο πρώτος κύκλος αφορά όσα πράγματα είναι προσβάσιμα σε 3-5’ με τα πόδια, συνεχίζοντας με την πρόσβαση σε 10’, που στην πραγματικότητα αφορά τη μικροκινητικότητα – με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποδήλατο – και καταλήγοντας στα 15', όπου η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Αλλωστε η δημιουργία ολοκληρωμένων και λειτουργικών συστημάτων μαζικής μεταφοράς, επιτρέπουν τη γρήγορη και αποτελεσματική μεταφορά από τη μια γειτονιά στην άλλη, αποτρέποντας την απομόνωση και τον διαχωρισμό των κοινοτήτων μέσα στο ευρύτερο σύστημα μιας πόλης. Όπως τόνισε η κα Bulc, είναι η αλληλεπίδραση με διαφορετικούς ανθρώπους σε διαφορετικά σημεία της πόλης αυτή που οδηγεί σε ένα πολύ καλύτερο, πολύ πιο πληθωρικό περιβάλλον, όπου η καινοτομία μπορεί να ανθίσει και να προωθήσει πολύ καλύτερες ιδέες για το μέλλον, χάρη στην ποικιλομορφία.

Μια ουσιαστική πτυχή της ανάπτυξης πιο προσιτών και διαφορετικών αστικών περιοχών είναι η ικανότητα σχεδιασμού και κατασκευής σύμφωνα με τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι αστικές αναπλάσεις αφορούν πόλεις που σχεδιάστηκαν χρόνια πριν, όταν οι τεχνολογίες και οι αντιλήψεις σχετικά με τον πολεοδομικό σχεδιασμό ήταν πολύ διαφορετικές και η έννοια της βιωσιμότητα δεν είχε αγγίξει ακόμα έντονα το αστικό περιβάλλον. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο επανασχεδιασμός είναι απαιτητικός και δύσκολος, αλλά όχι ακατόρθωτος. Εντούτοις, αυτό περιλαμβάνει έναν βαθμό μακροπρόθεσμου σχεδιασμού που έρχεται σε αντίθεση με τη σχετική βραχυπρόθεσμη στάση των πολιτικών που πρέπει να επιτύχουν αποτελέσματα εντός του χρονικού πλαισίου της θητείας τους.

Αυτή η πραγματικότητα υπερτονίζει τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών – οι οποίοι αποτελούν το σταθερό σημείο μιας πόλης και τους αποδέκτες των αλλαγών που πραγματοποιούνται σε αυτή –, καθώς και εμπνευσμένων επαγγελματιών στο σχεδιασμό και στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τις αστικές αναπλάσεις. Η σωστή διακυβέρνηση, η οποία προϋποθέτει τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, αποτελεί την αφετηρία για τον επαναπροσδιορισμό του αστικού περιβάλλοντος. 

Βάλια Πολίτη