Διατηρητέα κτίρια: Οδηγός χαρακτηρισμού κτιρίων, επισκευής, ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης

Με τις διατάξεις του άρθρου 24 του Συντάγματος καθιερώνεται ιδιαίτερη κρατική προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος και των μνημείων της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, όπως είναι τα διατηρητέα κτίρια, υπό την έννοια ότι το κράτος έχει την υποχρέωση να λαμβάνει ειδικά νομοθετικά μέτρα με τα οποία να εξασφαλίζεται η διαρκής προστασία τους.

Mεμονωμένα κτίρια – τμήματα κτιρίων – μέτωπο κτιρίων –συγκρότημα κτιρίων & στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου αυτών, οικιστικά σύνολα, μπορούν να χαρακτηριστούν ως διατηρητέα λόγω των ιδιαίτερων μορφολογικών και αρχιτεκτονικών στοιχείων τους καθώς επίσης λόγω της ιστορικής τους αξίας είτε ως δείγματα επώνυμης αρχιτεκτονικής.

Η αποκατάσταση και ανάδειξη των διατηρητέων κτιρίων συμβάλλει στην αναβάθμιση του πολιτιστικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής κατοίκων και επισκεπτών.

Αρμοδιότητες

α) Χαρακτηρισμός κτιρίου/συνόλου/στοιχείου ως διατηρητέου

Ο χαρακτηρισμός ως διατηρητέου ή νεώτερου μνημείου γίνεται από διάφορους φορείς (ΥΠΕΝ, ΥΠΠΟΑ, καθώς και Υπ. Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής / Γεν. Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και Υπ. Εσωτερικών / Υφυπ. Μακεδονίας-Θράκης). Ο χαρακτηρισμός για ένα κτίριο μπορεί να είναι διπλός. Εκδίδονται δύο ξεχωριστές Υ.Α ή ένα κοινό Π.Δ. με πρόταση των δύο Υπουργών.

Το ΥΠΕΝ κηρύσσει διατηρητέα κτίρια και σύνολα βάσει του άρθρου 6 του ΝΟΚ (Ν.4067/2012) «περί προστασίας Αρχιτεκτονικής και Φυσικής κληρονομιάς»:

• • το κτίριο στο σύνολό του ή τμήμα κτιρίου
  • μόνο το κέλυφος ή και μόνο όψεις του κτιρίου
  • στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου του κτιρίου, εντός του οικοπέδου π.χ. αυλές, κρήνες κλπ.
  • συγκρότημα κτιρίων
  • στοιχεία πολεοδομικού δικτύου όπως πλατείες, γέφυρες, λιθόστρωτα κλπ.

Τα κριτήρια χαρακτηρισμού είναι:

• • Αρχιτεκτονική θεώρηση (αρχιτεκτονική αξία- αξιόλογα μορφολογικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία, θέση- σημείο αναφοράς για την περιοχή, ενιαίο σύνολο μαζί με άλλα (μέτωπο κ.λπ.)
  • Ιστορική θεώρηση (μνήμη, σχέση με ιστορικό πρόσωπο, με αρχιτεκτονική/ τεχνολογική εξέλιξη)
  • Χρηστική θεώρηση (χρήσεις που χαρακτηρίζουν συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, το κτίριο ως ιστορικό τεκμήριο για χρήσεις που χάνονται κλπ.)
  • Περιβαλλοντική και Πολεοδομική θεώρηση (ιστορία πολεοδομικής εξέλιξης, εξέλιξης τυπολογίας κτισμάτων κ.λπ.)

β) Επισκευή και αποκατάσταση διατηρητέων κτιρίων

Για κάθε οικοδομική εργασία στο εξωτερικό και εσωτερικό του διατηρητέου κτιρίου απαιτείται η έγκριση του αρμόδιου Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής. Όταν οι εργασίες (επισκευή,  εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων, ενίσχυση του φέροντος οργανισμού,  εσωτερική διαρρύθμιση, καθώς και επεμβάσεις για λόγους στατικούς ή λειτουργικούς του διατηρητέου κτιρίου) συνάδουν με τους όρους της απόφασης χαρακτηρισμού και δεν αλλοιώνουν τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα και τα προστατευόμενα στοιχεία του διατηρητέου, μετά τη θετική γνωμοδότηση του αρμοδίου Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής, εκδίδεται η οικοδομική άδεια από την οικεία Υπηρεσία Δόμησης.

γ) Καθορισμός συμπληρωματικών ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης σε διατηρητέα κτίρια (ειδική ρύθμιση)

Το άρθρο 6 παρ.3α και 3γ του ΝΟΚ καθορίζει και τη δυνατότητα καθορισμού συμπληρωματικών ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης σε διατηρητέα κτίρια (Ειδική ρύθμιση) κατά παρέκκλιση από κάθε γενική ή ειδική διάταξη εφόσον δεν αλλοιώνονται τα στοιχεία συνέτειναν στον χαρακτηρισμό τους, για την προσθήκη ή την αλλαγή χρήσης, καθώς και για την ανέγερση νέου κτιρίου επί ακινήτου στο οποίο βρίσκεται διατηρητέο κτίριο. Η διαδικασία προβλέπει έκδοση Απόφασης Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, που εκδίδεται ύστερα από αιτιολογημένη έκθεση της ΔΑΟΚΑ (αιτιολογική έκθεση της αρμόδιας υπηρεσίας, η οποία αποστέλλεται στην ΥΔΟΜ και στον οικείο Δήμο για τήρηση δημοσιοποίησης της αιτιολογικής έκθεσης κ.λ.π.) και γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής.

Τα στοιχεία πληρότητας φακέλων είναι:

• • Εγκρίσεις άλλων οργάνων
  • Γνωμοδότηση Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Γνωμοδότηση αρμόδιας Υπηρεσίας ΥΠΠΟΑ (αν απαιτείται) – Ν. 3028/2002 Αρχαιολογικός Νόμος
  • Φωτογραφική αποτύπωση (εξωτερική, εσωτερική, λεπτομέρειες, ευρύτερο περιβάλλον)
  • Τεχνική – αιτιολογική έκθεση που περιλαμβάνει:
  • ιστορικό κτιρίου – τεκμηρίωση οικοδομικών φάσεων
  • περιγραφή υφιστάμενης κατάστασης (σύνολο του κτιρίου και περιβάλλων χώρος)
  • παθολογία δομικών προβλημάτων – διακόσμου – υλικών
  • τεκμηρίωση μεθοδολογίας επεμβάσεων αποκατάστασης διατηρητέου
  • τεκμηρίωση πρότασης προσθήκης νέου κτιρίου, ώστε να μην θίγεται το διατηρητέο κτίριο και ο περιβάλλων χώρος του
  • Τοπογραφικό διάγραμμα (ΕΓΣΑ/87)
  • Διάγραμμα δόμησης
  • όροι δόμησης – επιτρεπόμενες χρήσεις
  • Βεβαίωση περί μη έκδοσης τίτλου μεταφοράς Σ.Δ. από το Τμήμα Γ’ της Δ/νσης Εφαρμογής Σχεδιασμού και Ελέγχου Δομημένου Περιβάλλοντος)
  • Σχεδιαστική αποτύπωση υφιστάμενης κατάστασης (με σημείωση τυχόν φθορών, βλαβών κλπ.)
  • Σχεδιαστική πρόταση αρχιτεκτονικής μελέτης αποκατάστασης του διατηρητέου κτιρίου (και αντίστοιχα σημείωση της μεθοδολογίας και τρόπου αποκατάστασης), καθώς και της προσθήκης κατ’ έκταση ή καθ΄ ύψος ή νέου κτιρίου στο ακίνητο με σχετικό υπόμνημα των υλικών
  • Μελέτη συντήρησης αξιόλογων διακοσμητικών στοιχείων και υλικών του διατηρητέου, τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό του (από εξειδικευμένο συντηρητή)
  • Χρωματική απόδοση όψεων

δ) Υπαγωγή ή μη αυθαιρέτων κατασκευών σε διατηρητέα κτίρια

Με τον ν.4495/17, άρθρο 117, προβλέπεται η υπαγωγή, υπό προϋποθέσεις, στις διατάξεις αναστολής επιβολής κυρώσεων, αυθαίρετων κατασκευών σε διατηρητέα κτίρια ή σε ακίνητα με διατηρητέα κτίρια. Μετά την κατάθεση φακέλου και αρχείων σε ηλεκτρονική μορφή, η ΔΑΟΚΑ εισηγείται στο ΚΕΣΑ για την έγκριση της υπαγωγής ή μη των αυθαίρετων κατασκευών και παραβάσεων που έχουν πραγματοποιηθεί σε διατηρητέα κτίρια  (άρθρο 117, παρ.1 του νόμου) ή  και σε κτίρια τα οποία έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας ή άλλον αρμόδιο Υπουργό όσο και ως νεότερων μνημείων από το Υπουργείο Πολιτισμού (άρθρο 117, παρ. 10). Μετά τη γνωμοδότηση του συμβουλίου γίνεται η επιστροφή του φακέλου προκειμένου να περαιωθεί η διαδικασία της υπαγωγής. Στις περιπτώσεις που προτείνονται εργασίες για την προσαρμογή των αυθαίρετων κατασκευών, ακολουθείται η διαδικασία της παρ. 2 του άρθρου 117 του ν.4495/2017.                                                                           

Αρμόδια υπηρεσία: Διεύθυνση Αρχιτεκτονικής, Οικοδομικών Κανονισμών και Αδειοδοτήσεων
Τμήμα: Διατηρητέων Kτιρίων
Διεύθυνση: Αμαλιάδος 17, 115 23 Αθήνα