Διώρυγα του Ξέρξη: Στη Χαλκιδική το μεγαλύτερο τεχνικό έργο που έγινε στην αρχαιότητα

Η διώρυγα του Ξέρξη στη Χαλκιδική είναι το μεγαλύτερο τεχνικό έργο που έγινε κατά την αρχαιότητα. Την περίοδο των Μηδικών Πολένων και ειδικότερα το 480 π.Χ., σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο βασιλιάς των Περσών Ξέρξης ήθελε να οδηγήσει τον μεγάλο στόλο του από την Άκανθο στη Θέρμη (όπως ονομαζόταν τότε η Θεσσαλονίκη), αποφεύγοντας όμως τον επικίνδυνο περίπλου του Άθωνα. Κι αυτό γιατί ήθελε να αποφύγει την τύχη που είχε ο στόλος του Μαρδόνιου μια δεκαετία πριν, οπότε και καταστράφηκε. Ετσι, ο Ξέρξης διέταξε και άνοιξαν μια διώρυγα που εκτεινόταν από τα σημερινά Νέα Ρόδα μέχρι την Τρυπητή και συνέδεε τον κόλπο της Ιερισσού με τον Σιγγιτικό κόλπο, όπου βρισκόταν οι πόλεις Ασσα, Πίλωρος, Σίγγος και Σάρτη που ήταν ήδη υποταγμένες στους Πέρσες.

Ο βασιλιάς της Περσιας, Ξέρξης

Οι αμφισβητήσεις γύρω από την διώρυγα

Η διώρυγα, αν και αναφερόταν από τον Ηρόδοτο, ο οποίος μάλιστα περιέγραψε με σχετική λεπτομέρεια τις διαστάσεις της, αλλά και τον έγκριτο αρχαίο ιστορικό Θουκυδίδη, εν τούτοις έγινε αντικείμενο αμφισβήτησης από τους ιστορικούς στο πρόσφατο και απώτερο παρελθόν.

Η βασικότερη αμφισβήτηση προήλθε από τον Δημήτριο τον Σκήψιο, ο οποίος παρατήρησε ότι στη μια άκρη της αρχαίας διώρυγας υπήρχε σκληρό πέτρωμα, αδύνατο να εκσκαφθεί την εποχή της διάνοιξης, γεγονός που τον οδήγησε στο να πιθανολογήσει την ύπαρξη διολκού στο σημείο αυτό.

Γενικά η υπόθεση της διολκού, όπως και στην αρχαία Κόρινθο, υποστηρίχθηκε και από μερικούς άλλους συγγραφείς. Σύμφωνα με την περιγραφή του Ηρόδοτου, το μεγάλο τεχνικό έργο ο Ξέρξης το ανέθεσε στους Αρταχαίη και Βούβαρο. Εκτιμάται ότι ο θηριώδης Αρταχαίης, ο οποίος ήταν Αχαιμενίδης, ξεπερνούσε όλους τους Πέρσες στο ανάστημα έχοντας ύψος σχεδόν 2,5 μέτρα και στεντόρεια φωνή. Ομως, λίγο πριν τελειώσει η διώρυγα αρρώστησε βαριά και πέθανε, κάτι που ο Ξέρξης θεώρησε κακό οιωνό. Ο Αρταχαίης τάφηκε στην Ακανθο με μεγάλες τιμές.

Η διώρυγα σήμερα είναι θαμμένη. Εχει εντοπιστεί ανάμεσα στα χωριά Νέα Ρόδα και Τρυπητή και το τοπίο μεταξύ των χωριών σε τίποτα δεν θυμίζει την αρχαία τεράστια κατασκευή, αν εξαιρέσει κανείς μια μικρή κοιλάδα στο κέντρο του ισθμού.

Τα χαρακτηριστικά της διώρυγας

Η διώρυγα έχει μήκος 2 χιλιόμετρα και πλάτος 30 μέτρα. Το μέγιστο βάθος της υπολογίζεται στα 15 μέτρα. Είναι ορατή από μεγάλο ύψος, αφού το σημείο έχει υποστεί καθίζηση.

Το 2008 έγιναν έρευνες από Βρετανούς και Ελληνες μηχανικούς που έδειξαν την ακριβή της θέση και τις διαστάσεις της και κατέρριψαν τη θεωρία της διολκού.

Ειδικότερα, με πρωτοβουλία της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής πραγματοποιήθηκαν έρευνες στην περιοχή,  που περιελάμβαναν την πραγματοποίηση γεωφυσικών διασκοπήσεων, γεωτρήσεις με ιζηματολογική ανάλυση των δειγμάτων τους, καθώς και τοπογραφική αποτύπωση της διώρυγας.

Τα αποτελέσματα από τις γεωφυσικές έρευνες της σεισμικής τομογραφίας και της σεισμικής ανάκλασης υψηλής ευκρίνειας περιέγραψαν με σαφήνεια την μορφολογία της θαμμένης διώρυγας και έδωσαν αρκετές πληροφορίες σχετικά με τις διαστάσεις της. Στην Εικόνα 10 φαίνεται ένα παράδειγμα από τις τομές της σεισμικής ανάκλασης υψηλής ευκρίνειας και στην εικόνα 11 η διαδικασία της επεξεργασίας που ακολουθήθηκε.

Εικόνα 10. Παράδειγμα σεισμικής τομής ανάκλασης υψηλής ευκρίνειας (Karastathis et al. 2001) Εικόνα 11. Παράδειγμα από την επεξεργασία των σεισμικών δεδομένων ανάκλασης

Στην εικόνα 12 φαίνονται δύο τομές σεισμικής τομογραφίας του καναλιού όπως προέκυψαν από επεξεργασία των δεδομένων με τον αλγόριθμο Rayinvr (Zelt, C.A., Smith, R.B., 1992. Seismic traveltime inversion for 2-D crustal velocity structure. Geophys. J. Int. 108, 16–34).

Εικόνα 12. Δύο παραδείγματα τομών σεισμικής τομογραφίας Εικόνα 12. Δύο παραδείγματα τομών σεισμικής τομογραφίας

Στην εικόνα 13 φαίνεται η κάλυψη του καναλιού από τις σεισμικές ακτίνες.

Εικόνα 13

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η διώρυγα εγκαταλείφθηκε μετά την διάνοιξή της, γι’ αυτό δεν υπάρχουν υπολείμματα κτιρίων γύρω της. Η όλη επιχείρηση του Ξέρξη μοιάζει, μάλλον, με προσπάθεια εντυπωσιασμού και επίδειξης δυνάμεως στους τότε κατοίκους της Χαλκιδικής.

Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ιουλία Βοκοτοπούλου, η διώρυγα όχι μόνο διανοίχτηκε, αλλά και χρησιμοποιήθηκε. Παρά τη φυσική επιχωμάτωσή της, στο στενότερο σημείο του Ισθμού διαφαίνεται κατά τόπους ένα μεγάλο χαντάκι. Πρόβλακας, άλλωστε, ονομάζεται στην παραλία των Νέων Ρόδων το σημείο όπου άρχιζε η διώρυγα. Εκεί διακρίνονται αρχαίοι τοίχοι μέσα στη θάλασσα.

Πηγή – πληροφορίες: Δήμος Αριστοτέλη, Ερευνητικό πρόγραμμα: Η Διώρυγα του Ξέρξη / Περίοδος (1991 – 2001)

Η περιοχή της διώρυγας σε βίντεο