Οι διατάξεις για πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο προσεισμικό έλεγχο σε δημόσια κτίρια

Ο Πρωτοβάθμιος και Δευτεροβάθμιος Προσεισμικός έλεγχος θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν και στα ιδιωτικά κτίρια για μια αρχική εκτίμηση σεισμικής διακινδύνευσης όπως και για την αξιοποίησή τους από ασφαλιστικές εταιρείες.

Πρόσφατα (Ν.5037/ Άρθρο 265/ΦΕΚ 75, 28 Μαρ 2023) ανατέθηκε στο ΤΕΕ η υλοποίηση δράσης για τη διενέργεια Πρωτοβάθμιου και Δευτεροβάθμιου προσεισμικού ελέγχου των δημοσίων κτιρίων και κρίσιμων υποδομών, υπό την εποπτεία του ΟΑΣΠ και σε συνεργασία με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος.

Οι παραπάνω δράσεις θα χρηματοδοτηθούν μεταξύ άλλων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το ΕΣΠΑ, το Πράσινο Ταμείο, το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης, ειδικά προγράμματα ενίσχυσης δήμων, καθώς και άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα.

Ανάγκη διενέργειας προσεισμικών ελέγχων

Δεδομένου ότι ο πρώτος Αντισεισμικός Κανονισμός εφαρμόσθηκε στην Ελλάδα το 1959 και η πρώτη σημαντική βελτίωσή του έγινε το 1985, δημιουργείται εύλογα το ερώτημα για το πόσο ασφαλή μπορεί να είναι τα κτίρια, που κατασκευάστηκαν πριν το 1959 ή ακόμα και πριν το 1985, σε μια σεισμογενή χώρα όπως η Ελλάδα.

Ο ΟΑΣΠ έχει διαμορφώσει ένα κανονιστικό πλαίσιο αναφοράς για τον προσεισμικό έλεγχο κτιρίων, αποσκοπώντας στην εκτίμηση του επιπέδου της ασφάλειας που παρέχουν τα δημόσια και κοινωφελή κτίρια, έναντι των μέγιστων πιθανοτικά αναμενόμενων σεισμικών δράσεων στην περιοχή που ευρίσκονται, και περιλαμβάνει τρία στάδια ελέγχου:

• Τον Πρωτοβάθμιο προσεισμικό έλεγχο ή Ταχύ Οπτικό Έλεγχο (TOE), για την πρώτη καταγραφή και ταχεία αποτίμηση της σεισμικής ικανότητας των κτιρίων δημόσιας και κοινωφελούς χρήσης.
• Τον Δευτεροβάθμιο προσεισμικό έλεγχο για την προσεγγιστική αποτίμηση της σεισμικής ικανότητας με βάση αναλυτικότερους υπολογισμούς και (μη καταστροφικό) έλεγχο ποιότητας των υλικών, για όσα κτίρια προκύψει ανεπαρκής σεισμική ικανότητα με βάση τα αποτελέσματα του TOE.
• Τον Τριτοβάθμιο προσεισμικό έλεγχο που περιλαμβάνει την αναλυτική αποτίμηση της σεισμικής ικανότητας σε πρώτη φάση και ενδεχομένως σύνταξη μελέτης αποκατάστασης- ενίσχυσης, για όσα κτίρια προκύψει τοπική ή γενική σεισμική ανεπάρκεια κατά την αποτίμηση.

Πρωτοβάθμιος Προσεισμικός Έλεγχος

Ο Πρωτοβάθμιος έλεγχος διενεργείται από διμελείς επιτροπές μηχανικών, τουλάχιστον ένας εκ των οποίων Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, και συμπληρώνεται ένα Δελτίο Προσεισμικού Ελέγχου Κτιρίων.

Οι Μηχανικοί διενεργώντας τον Πρωτοβάθμιο έλεγχο δεν δίνουν απάντηση στο ερώτημα «αν αντέχει το κτίριο ή όχι» (έλεγχος επάρκειας), αλλά συλλέγουν και συμπληρώνουν όλα τα απαραίτητα στοιχεία ώστε να είναι δυνατός ο υπολογισμός του δείκτη σεισμικής ικανότητας του κτιρίου, ως σχετικό μέγεθος, σε σχέση με τους δείκτες των υπόλοιπων κτιρίων που θα ελεγχθούν Πανελλαδικά.

Ο δείκτης σεισμικής ικανότητας του κτιρίου προσδιορίζεται μετά από σχετική επεξεργασία και βαθμονόμηση των στοιχείων των συμπληρωμένων Δελτίων από τον ΟΑΣΠ, καθώς και από τις αναμενόμενες μέγιστες σεισμικές δράσεις ανά περιοχή για τα αμέσως επόμενα χρόνια, όπως θα εκτιμηθούν από τους αρμόδιους σεισμολογικούς φορείς. Με βάση αυτούς τους δείκτες θα προσδιορισθούν οι προτεραιότητες για τον περαιτέρω έλεγχο του κάθε κτιρίου (Δευτεροβάθμιο και Τριτοβάθμιο) ή την αναγκαιότητα λήψης άμεσων μέτρων.

Η διαδικασία του Πρωτοβάθμιου Προσεισμικού Ελέγχου είναι απλοποιημένη και τυποποιημένη, όσον αφορά τη συλλογή των στοιχείων. Τα στοιχεία που καταγράφονται στο Δελτίο Ελέγχου περιλαμβάνουν τεχνικά στοιχεία του κτιρίου (μέγεθος, ιστορικό, σπουδαιότητα), σεισμολογικά στοιχεία περιοχής, δομικό τύπο, και στοιχεία τρωτότητας. Τα περισσότερα από αυτά προσδιορίζονται μονοσήμαντα (σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο τετραγωνίδιο), και όχι ποσοτικά (με διαβάθμιση). Σημαντικός παράγοντας για την εξασφάλιση της αξιοπιστίας των στοιχείων είναι η εξεύρεση και χρήση της μελέτης του κτιρίου για τον έλεγχο.

Είναι σημαντικό οι μηχανικοί που διενεργούν τον έλεγχο να διαθέτουν σημαντική εμπειρία σε αντισεισμικούς κανονισμούς, να έχουν μελετήσει τις οδηγίες σύνταξης και να έχουν εκπαιδευτεί καταλλήλως. Το ζητούμενο είναι τα στοιχεία που καταγράφονται αφενός να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (ορθότητα) και αφετέρου να έχουν μεταξύ τους κοινές παραδοχές στις περιπτώσεις που δεν είναι επιστημονικά προφανής μια μονοσήμαντη απάντηση (π.χ. εύρος ύπαρξης κακοτεχνιών, κανονικότητες, κ.λπ.). Ιδανικά, ο έλεγχος του ίδιου κτιρίου από διαφορετικές επιτροπές ελέγχου θα πρέπει να δώσει ίδια ακριβώς βαθμολογία (ή έστω πολύ μικρές αποκλίσεις). Για αυτό και στον Νόμο προβλέπεται διαδικασία εκπαίδευσης των μηχανικών που θα διενεργήσουν τον Πρωτοβάθμιο και Δευτεροβάθμιο προσεισμικό έλεγχο από το ΤΕΕ και τον ΟΑΣΠ.

Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Πρωτοβάθμιου Ελέγχου

Στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισμικής Μηχανικής (Αθήνα, Οκτώβριος 2022, Σέξτος, Πέλλη, Παναγιωτοπούλου, Ταρναβά, Ζάγορα, Λαλεχός, Παπαχρηστίδης, Μαρούλης) παρουσιάσθηκε η μετεξέλιξη των έντυπων δελτίων Πρωτοβάθμιου Ελέγχου σε διαδικτυακό εργαλείο διαχείρισης του Ταχέως Οπτικού Ελέγχου του δομικού αποθέματος των δημοσίων κτιρίων της χώρας και, σε επόμενο στάδιο, της σεισμικής διακινδύνευσης σε όλη την επικράτεια.

Τα δεδομένα προσεισμικού ελέγχου εισάγονται απευθείας από τον χρήστη-μηχανικό στον διακομιστή, καταχωρούνται σε μια ολοκληρωμένη ηλεκτρονική βάση δεδομένων και βαθμονομούνται αυτόματα σύμφωνα με τα διατιθέμενα στοιχεία, αφού πρώτα γίνουν όλοι οι απαραίτητη λογικοί έλεγχοι ορθότητας δεδομένων. Επισημαίνεται ότι με το σύστημα βαθμολογίας που χρησιμοποιείται στη μέθοδο, προκύπτει ένας συνολικός βαθμός που αφορά τη σεισμική διακινδύνευση (seismic risk) για κάθε κτίριο συνεκτιμώντας ταυτόχρονα τη σεισμική επικινδυνότητα της θέσης (seismic hazard) και την τρωτότητα (vulnerability) του κτιρίου.

Η ηλεκτρονική φόρμα εισαγωγής έχει σχεδιαστεί κατάλληλα ώστε ουσιαστικά να καθοδηγεί τον μηχανικό κατά τη συμπλήρωση του Δελτίου παρέχοντάς του πρόσβαση στις οδηγίες που έχει εκδώσει ο ΟΑΣΠ, παραθέτοντας παραδείγματα και εικόνες (για παράδειγμα παθολογίας και μορφολογίας των κτιρίων) ώστε να αυξήσει την αξιοπιστία των δεδομένων. Ταυτόχρονα, ο λογικός έλεγχος εξετάζει τη φόρμα πριν την υποβάλει ο μηχανικός-ελεγκτής εντοπίζοντας πιθανά λογικά λάθη.

Με τον τρόπο αυτόν το δελτίο είναι κατά 100% «πλήρες» διαθέτοντας υποχρεωτικά όλα τα στοιχεία που απαιτούνται για να εξαχθεί η δομική βαθμολογία διακινδύνευσης και σε πολύ μεγάλο ποσοστό αξιόπιστο, πριν καν ληφθεί από τον ΟΑΣΠ προς επεξεργασία και έγκριση.

]Παράλληλα με την υποβολή των στοιχείων του δελτίου προσεισμικού ελέγχου απαιτείται και η υποβολή φωτογραφιών από το εσωτερικό και το εξωτερικό του κτιρίου. Με τον τρόπο αυτόν τεκμηριώνεται φωτογραφικά η κατάσταση του κτιρίου κατά τη στιγμή διενέργειας του ΤΟΕ και παρέχονται λεπτομέρειες των στοιχείων παθολογίας του οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω κατά τον έλεγχο του δελτίου από τον ΟΑΣΠ.

Επιπρόσθετα οι φωτογραφίες αξιοποιούνται για την αυτόματη συμπλήρωση των πεδίων γεωαναφοράς ώστε το κάθε δελτίο να έχει μοναδικές συντεταγμένες επί του τοπογραφικού υποβάθρου χωρίς να χρειάζεται να δηλωθούν από τον χρήστη.

Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι εφικτό, η εφαρμογή επιτρέπει την πλοήγηση επί ψηφιακού δικτυακού χάρτη OpenStreetMap για τον χειροκίνητο εντοπισμό της ακριβούς θέσης του κτιρίου.

Με βάση τη βαθμολογία αυτή, τα κτίρια κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες προτεραιότητας περαιτέρω ελέγχου, εν προκειμένω: Α, Β και Γ (όπου Α αφορά υψηλότερη προτεραιότητα). Ο ΟΑΣΠ και η Πολιτεία έχουν τη δυνατότητα χωρικής κατανομής της πληροφορίας επί ψηφιακού χαρτογραφικού υποβάθρου (GIS) όσο και της στατιστικής κατανομής των χαρακτηριστικών των ελεγμένων κτιρίων, έχοντας έτσι ένα εργαλείο λήψης αποφάσεων.

Τι ακολουθεί; Δευτεροβάθμιος και Τριτοβάθμιος Έλεγχος

Ο Πρωτοβάθμιος προσεισμικός έλεγχος (Ταχύς) είναι έτσι δομημένος ώστε να μπορεί να ολοκληρωθεί από την ομάδα Μηχανικών σε μερικές ώρες. Αντίστοιχα ο Δευτεροβάθμιος έλεγχος απαιτεί λίγες μέρες, ενώ ο Τριτοβάθμιος έλεγχος κάποιες εβδομάδες, ειδικά εάν συνοδεύεται και από μελέτη ενίσχυσης – σεισμικής αναβάθμισης.

Ο Δευτεροβάθμιος προσεισμικός έλεγχος, όπως και ο Πρωτοβάθμιος, δεν απαντάει οριστικά στο ερώτημα «αντέχει ή δεν αντέχει το κτίριο;». Αλλά οδηγεί και αυτός στη βαθμονόμηση του κτιρίου, εξειδικεύοντας παραπάνω τον «δείκτη προτεραιότητας ελέγχου». Η βαθμονόμηση αυτήν τη φορά έχει και υπολογιστικό σκέλος (δεν γίνεται μόνο οπτικά), περιλαμβάνει επί τόπου μετρήσεις αντοχών υλικών και η βαθμολογία που δίνεται, κατευθείαν από το μηχανικό αυτή τη φορά, είναι πιο ακριβής από αυτή του Πρωτοβαθμίου.

Ο Τριτοβάθμιος προσεισμικός έλεγχος είναι ο μόνος που μπορεί να απαντήσει με ακρίβεια στην ερώτηση επάρκειας και γίνεται σύμφωνα με τον ΚΑΝονισμό ΕΠΕμβάσεων (ΚΑΝ.ΕΠΕ. 3η Αναθεώρηση, 2022, ΟΑΣΠ). Περιλαμβάνει πιο εκτεταμένες μετρήσεις αντοχών υλικών σε σχέση με τον Δευτεροβάθμιο, αποτυπώσεις, αναλυτικούς υπολογισμούς και σύνταξη τευχών μελέτης.

Έλεγχος σε Ιδιωτικά Κτίρια;

Ο Πρωτοβάθμιος και Δευτεροβάθμιος Προσεισμικός έλεγχος αποσκοπούν στην αξιολόγηση και ταξινόμηση των αναγκών των Δημοσίων Κτιρίων από την Πολιτεία. Αυτό δεν απαιτείται σε ιδιωτικά κτίρια στα οποία ο ιδιοκτήτης τους μπορεί να ζητήσει από τον Μηχανικό κατευθείαν τη διενέργεια Τριτοβάθμιου Προσεισμικού Ελέγχου η οποία ενδεχομένως να οδηγήσει σε σύνταξη μελέτης ενίσχυσης – σεισμικής αναβάθμισης.

Ωστόσο, δεδομένου του αυξημένου απαιτούμενου χρόνου (και κόστους) διενέργειας Τριτοβάθμιου Προσεισμικού Ελέγχου, ο Πρωτοβάθμιος και Δευτεροβάθμιος Προσεισμικός έλεγχος θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν και στα ιδιωτικά κτίρια για μια αρχική εκτίμηση σεισμικής διακινδύνευσης όπως και για την αξιοποίησή τους από ασφαλιστικές εταιρείες. Ειδικά για τον Πρωτοβάθμιο προσεισμικό έλεγχο σε Ιδιωτικά Κτήρια θα μπορούσε ο αλγόριθμος υπολογισμού του δείκτη ικανότητας κτιρίου (βαθμολογία) να είναι διαθέσιμος στον μηχανικό που διενεργεί τον έλεγχο και να εμφανίζεται εντός του Δελτίου Ελέγχου (όπως π.χ. με το Δ.Ε.ΔΟ.Τ.Α.).

Μέχρι σήμερα δεν προβλέπεται, δυστυχώς, σύζευξη ενεργειακής και στατικής αναβάθμισης με αποτέλεσμα η χρηματοδότηση προς τους πολίτες να μονοδρομείται προς την κατεύθυνση της εξοικονόμησης ενέργειας παραβλέποντας το ζωτικό θέμα της σεισμικής ανεπάρκειας του μεγαλύτερου μέρους του δομικού αποθέματος της χώρας.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ουσιαστική μείωση της σεισμικής διακινδύνευσης είναι η διάρθρωση προγραμμάτων χρηματοδότησης της σεισμικής αναβάθμισης και ιδιωτικών κτιρίων.
Από μέρους της επιστημονικής κοινότητας έχουν προταθεί νέες στάθμες επιτελεστικότητας και Σεισμικές Κλάσεις (στη λογική των Ενεργειακών Κλάσεων) οι οποίες έχουν ενταχθεί και στην 3η Αναθεώρηση του ΚΑΝ.ΕΠΕ. Κρίνεται σκόπιμη η ανάπτυξη πλαισίου φορολογικών κινήτρων υπό τη μορφή ελαφρύνσεων για την έμμεση χρηματοδότηση των προσεισμικών ενισχύσεων των ιδιωτικών κατασκευών καθώς και η πρόνοια για τους πολίτες που -αντικειμενικά- δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να καλύψουν τη σχετική δαπάνη.

*Ο κ. Αριστείδης Παπαχρηστίδης είναι Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος Αντισεισμικής Μηχανικής (ΕΤΑΜ), Επικεφαλής Τμήματος Έρευνας και Ανάπτυξης 3DR Engineering Software