Οι οδοί της τρέλας στην πρωτεύουσα: Αλλη η επίσημη ονομασία, άλλη χρησιμοποιεί ο κόσμος

Θα ήθελα πολύ να ήμουν παρών στη σεμνή τελετή της 7ης Σεπτεμβρίου του 1945: όταν, παρόντος του Σοφοκλή Βενιζέλου, οι αρχές της πόλης επισημοποιούσαν την αλλαγή στην ονομασία ενός μεγάλης σημασίας δρόμου της Αθήνας από «Πανεπιστημίου» σε «Ελευθερίου Βενιζέλου». Θα ήθελα ένας δημοσιογράφος με φαντασία ή, έστω, πολύ διορατική σκέψη να έκανε την πολύ απλή ερώτηση στους παρισταμένους: «Πώς θα σας φαινόταν η τολμηρή πρόβλεψη ότι 70 και 80 χρόνια μετά, στο απλησίαστο 2005 ή 2015, κανείς, μα κανείς δεν θα αποκαλεί την οδό Πανεπιστημίου με το όνομα που μόλις της δώσατε; Και, αντίθετα, θα συνεχίζουν να την αποκαλούν με το όνομα που μόλις καταργήσατε;».

Με την ίδια λογική μάλλον δεν θα ζήσουμε να διαβάσουμε ένα παρόμοιο ρεπορτάζ κοντά στο 2060 για να ξέρουμε την τύχη της πλατείας Θησείου που πριν από λίγους μήνες (τον περασμένο Σεπτέμβριο) μετονομάστηκε σε πλατεία Ζακλίν ντε Ρομιγί προς τιμήν της Γαλλίδας ελληνίστριας. Πάντως, τώρα υπάρχει το Διαδίκτυο για να κληροδοτήσει στις επόμενες γενιές τις περιορισμένες και μάλλον χλιαρές αντιδράσεις στην απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, καθώς η Ντε Ρομιγί δεν ήταν Ελληνίδα και (ακόμα χειρότερα...) είχε εβραϊκή καταγωγή.

Ευτυχώς η αθηναϊκή πραγματικότητα δεν μας αφήνει λεπτό να πλήξουμε: η ιστορία της πρωτεύουσας είναι γεμάτη με κάθε είδους ευτράπελα, πολιτικές διενέξεις και ξεκαρδιστικό παρασκήνιο που συνοδεύει τις τακτικές αλλαγές στα ονόματα των οδών και των πλατειών της πόλης. Το κομφούζιο επιτείνει η ισχυρή αντίσταση που προβάλλει το ασυνείδητο της κοινωνίας, με αποτέλεσμα πλήθος μετονομασθέντων δρόμων να διαθέτουν σήμερα διπλή ονομασία: την «επίσημη» και την «ανεπίσημη», συνήθως το όνομα που είχε πριν από τη μετά βαΐων και κλάδων τελετή μετονομασίας.

Η οδός Πανεπιστημίου βρίσκεται στην κορυφή μιας μακράς λίστας με μετονομασίες που «ατύχησαν». Της κάνουν παρέα πασίγνωστοι δρόμοι όπως η οδός Πατησίων που μέχρι την οδό Μάρνη διατηρεί τη μεταπολεμική της ονομασία («28ης Οκτωβρίου», σύμφωνα με έναν... αστικό μύθο, προχωρήσαμε στην αλλαγή για να φέρουμε σε δύσκολη θέση τους Ιταλούς της Κάζα ντ’ Ιτάλια που έχει την έδρα της στην Πατησίων, απέναντι από το Πολυτεχνείο), ή το αρχικό τμήμα της οδού Πειραιώς που ονομάζεται μέχρι σήμερα «Παναγή Τσαλδάρη», ή την κεντρική λεωφόρο της Καλλιθέας που όλοι την ξέρουμε ως «Θησέως» αλλά επισήμως ονομάζεται (κι αυτή) Ελευθερίου Βενιζέλου. Επίσης θα είχε ενδιαφέρον να γνωρίζαμε πόσοι Αθηναίοι ξέρουν ότι ένα τμήμα της παραλιακής λεωφόρου Ποσειδώνος ονομάζεται «Κωνσταντίνου Καραμανλή» (στα όρια του Δήμου Βούλας). Και στις πλατείες έχουμε ανάλογα παραδείγματα: το επίσημο όνομα της πλατείας Κολωνακίου είναι «Φιλικής Εταιρείας», της πλατείας Κυψέλης «Κανάρη», της πλατείας Κέννεντυ (στο Χαλάνδρι) «Φλύας», της πλατείας Σανταρόζα «Δικαιοσύνης», της πλατείας Κοτζιά «Εθνικής Αντιστάσεως», της πλατείας Βάθης «Ανεξαρτησίας», κ.ά. Ευτυχώς, η Ομόνοια παρέμεινε «Ομόνοια».

Θύματα της πολιτικής

Πολλές ιστορικές ονομασίες έπεσαν θύματα των εκάστοτε πολιτικών συσχετισμών: στον Πειραιά, η οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου μετονομάστηκα σε «Ηρώων Πολυτεχνείου» και η οδός Βασιλίσσης Σοφίας σε «Γρηγορίου Λαμπράκη». Οι νέες ονομασίες επικράτησαν όπως συνέβη και σε άλλες περιπτώσεις: τη δεκαετία του

’80 στον Δήμο Ζωγράφου η λεωφόρος Ισσού (πόλη στην οποία ο Μέγας Αλέξανδρος κατήγαγε περιφανή νίκη κατά την εκστρατεία του στη βαθιά Ανατολή), μετονομάστηκε σε οδό Ούλαφ Πάλμε, προς τιμήν του δολοφονηθέντος Σουηδού πρωθυπουργού και πολιτικού φίλου του Ανδρέα Παπανδρέου. Επίσης, τμήμα της λεωφόρου Υμηττού μετονομάστηκε την ίδια περίοδο σε «Ηλία Ηλιού», λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του αρχηγού της ΕΔΑ. Γενικά η δεκαετία του ’80 αναπτύσσει ιδιαίτερη κινητικότητα όσον αφορά τις μετονομασίες, καθώς η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία συνοδεύεται από ένα κύμα αλλαγών σε δρόμους και πλατείες στις ελληνικές πόλεις. Η νέα διοίκηση τρέφει ιδιαίτερη συμπάθεια για ονόματα όπως «Ηρώων Πολυτεχνείου» ή «Εθνικής Αντίστασης», απότοκα του νέου πολιτικού κλίματος. Πάντως, αντίθετα με τον Πειραιά, στην Αθήνα οι ιστορικές ονομασίες που συνδέονται με τον θεσμό της βασιλείας γνωρίζουν αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα.

Οι ανώνυμοι δρόμοι του 19ου αιώνα

Η ονοματοδοσία των δρόμων ή καλύτερα η απουσία ονομάτων στους δρόμους της Αθήνας, ήταν ένα εξαιρετικά χειροπιαστό πρόβλημα στη μικρή πρωτεύουσα του 1880, όταν η πόλη έσπασε το συμβολικό φράγμα των 100.000 κατοίκων. Εξαιτίας της ραγδαίας οικιστικής ανάπτυξης που παρατηρείται στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, οι περισσότερες εσωτερικές οδικές αρτηρίες δεν προλαβαίνουν να αποκτήσουν όνομα, πραγματικότητα που κάνει τη ζωή δύσκολη τόσο σε κατοίκους αλλά ακόμα περισσότερο σε επισκέπτες.

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε το περιοδικό «Εστία» στις 29 Ιανουαρίου του 1884, η πρωτεύουσα τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή είχε περίπου 440 οδούς και 23 πλατείες, εκ των οποίων μόνο οι 160 οδοί και οι 12 πλατείες είχαν όνομα. Οι υπόλοιπες ονομάζονταν «οδός Ανωνύμου».

Το 1884 τα «βαφτίσια»

Η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της Αθήνας για τη βάφτιση των οδών λαμβάνεται τον Ιανουάριο του 1884 και σκορπίζει ανακούφιση στους Αθηναίους της εποχής. Διαβάστε το γλαφυρό δημοσίευμα της εφημερίδας «Ακρόπολις» με ημερομηνία 25.01.1884, όπου αποτυπωνόταν παραστατικά ο τραγέλαφος που επικρατούσε μέχρι τότε: «Τέλος πάντων θα δυνάμεθα πλέον να ερωτώμεν πού είναι η οδός και να οδηγώμεν τους ερωτώντας αντί με το: πήγαινε δεξιά, κατέβα αριστερά, στρέψε προς τα επάνω, σημάδεψε το Λυκαβηττόν και την Ακρόπολιν και άλλα αοριστότερα και μηδένα νουν έχοντα, ονομάζοντες αυτάς τας οδούς... Ενταύθα πρέπει να γυρίσεις όλα τα μπακάληκα, όλα τα χασάπηκα και τα ψωμάδηκα, ν’ ακούσης ως γνωρίσματα αλάνθαστα: το σπίτι με τα παντσούρια, με τη μεγάλη την πόρτα, το σπίτι με το ψιλό ή το χαμηλό μπαλκονάκι, με τα πράσινα ντουβάρια και άλλα βλακωδέστατα, να στρέφης περί σεαυτόν ιδρώτι περιρρεόμενος εξ αμηχανίας, και να θέτης εις ενέργειαν την μαντικήν σου δύναμιν, να ανοίγης ξένας θύρας και να εκδιώκησαι πότε μεν με οργίλον και πότε με εμπαικτικόν βλέμμα και ν’ απέρχησαι βλασφημών και κακολογών την πρωτότυπον εν πάσιν ελληνικήν ακοσμίαν...».

Πηγή: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_01/12/2013_541384