Πολεοδομίες, ένας γόρδιος δεσμός για τους δήμους - Οι μισοί δήμοι αδυνατούν να τις στελεχώσουν

Σε κάποιες περιοχές, οι δήμοι βρίσκονται «στα μαχαίρια». Σε άλλες, αναζητούν τρόπους συνεργασίας που κινούνται σε μια λεπτή γραμμή, στα όρια του νόμου. Κάποιοι δήμοι ετοιμάζονται να προσλάβουν ιδιώτες και άλλοι απλώς περιμένουν ένα θαύμα, καθώς τα περιθώριά τους είναι πολύ περιορισμένα. Για περισσότερο από μία δεκαετία η πολιτεία ζητάει από τους δήμους να αποκτήσουν δική τους υπηρεσία δόμησης (πολεοδομία), χωρίς όμως να επιτρέπει προσλήψεις, με αποτέλεσμα ελάχιστοι να τα έχουν καταφέρει. Το καλοκαίρι, μια νομοθετική ρύθμιση ήρθε με σκοπό να δώσει τέλος στην υπερδεκαετή «μεταβατική» περίοδο, προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το 2010, οι πολεοδομικές αρμοδιότητες (έκδοση αδειών, έλεγχοι και επιβολή προστίμων για αυθαιρεσίες κ.λπ.) μεταφέρθηκαν στους δήμους. Ενα έτος αργότερα, ο «Καλλικράτης» προέβλεψε ότι κάθε δήμος έπρεπε να ιδρύσει τη δική του πολεοδομία (αργότερα ονομάστηκε υπηρεσία δόμησης ή ΥΔΟΜ). Οσοι δεν μπορούσαν, θα συνέχιζαν να εξυπηρετούνται από τις «μεγάλες» πολεοδομίες (τις παλιές νομαρχιακές). Ομως ακολούθησε η οικονομική κρίση και το «πάγωμα» των προσλήψεων. Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Ενωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), από το 2013 έως το 2021 μόλις 12 δήμοι κατάφεραν να δημιουργήσουν τη δική τους πολεοδομία. Ετσι η προθεσμία στους δήμους να ιδρύσουν υπηρεσία δόμησης έπαιρνε συνεχώς νέες παρατάσεις. Μέχρι το φετινό καλοκαίρι. Στον νόμο 4954/2022 προστέθηκε μία τροπολογία με την οποία η δυνατότητα ίδρυσης νέων πολεοδομιών σταματά από την 1η Ιανουαρίου 2023. Οσοι δήμοι εξακολουθούν να εξυπηρετούνται από γειτονικούς, θα παραμείνουν έτσι (προβλέπεται κάποια ενίσχυση των διαδημοτικών πολεοδομιών με προσωπικό). Ενώ ειδικά για τους δήμους της Αττικής, του βορείου και του νοτίου Αιγαίου, η ευθύνη μεταφέρεται στην (επίσης… τραγικά υποστελεχωμένη) Κεντρική Υπηρεσία Δόμησης του υπουργείου Περιβάλλοντος.

Σκόπελος και Βόλος

Η εξέλιξη αυτή ήρθε να περιπλέξει το τοπίο. Στη Μαγνησία, για παράδειγμα, ο Δήμος Σκοπέλου βρίσκεται σε σύγκρουση με τον Δήμο Βόλου, από την πολεοδομία του οποίου εξυπηρετείται. «Εμείς έχουμε μια υπηρεσία δόμησης με ένα μηχανικό. Από τον νόμο, είναι υποχρεωμένος ο Βόλος να μας συνδράμει», λέει ο δήμαρχος του νησιού Σταμάτης Περίσσης. «Ομως τους τελευταίους μήνες αρνούνταν να μας εξυπηρετήσει. Το αποτέλεσμα είναι να μη βγαίνουν νέες άδειες, να μην μπορούν κατοικίες ή επαγγελματικοί χώροι να συνδεθούν με το ρεύμα. Οπότε όλο το νησί έχει πέσει σε αδράνεια». «Η υπηρεσία μας έχει τρεις υπαλλήλους και πρέπει να εξυπηρετεί Σκόπελο, Αλόννησο, όλο το Πήλιο και το Βελεστίνο, πρακτικά όλη τη Μαγνησία εκτός από τον Αλμυρό και τη Σκιάθο. Φτάσαμε σε ένα σημείο που ο Βόλος δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τον Βόλο», λέει ο Θανάσης Σταυρίδης, αντιδήμαρχος πολεοδομίας στην πόλη. «Η κατάσταση επιδεινώθηκε λόγω του φόρτου εργασίας, αυτή τη στιγμή ανεγείρονται στην πόλη 40 πολυκατοικίες. Παρ’ όλα αυτά, δώσαμε εντολή η μία υπάλληλος να ασχοληθεί μόνο με τα δύο νησιά, ώστε να εγκριθούν οι παλιές άδειες. Αλλά πρέπει να βρεθεί μια μόνιμη λύση».

Πολλοί δήμοι συγκρούονται με αφορμή τις «κοινές» υπηρεσίες δόμησης, είτε επειδή δεν εξυπηρετούνται είτε λόγω του φόρτου που αυτές φέρνουν.

Στη Μύκονο, ο δήμος δεν διαθέτει υπηρεσία δόμησης αλλά τεχνική υπηρεσία και εξυπηρετείται σε μεγάλο βαθμό (από το 2018) από την πολεοδομία Σύρου. Η είδηση της επικείμενης μεταφοράς της αρμοδιότητας στην Αθήνα δεν είχε θετική ανταπόκριση. «Θα θέλαμε να έχουμε τη δική μας υπηρεσία, αλλά ο νόμος ζητάει υποχρεωτικά πέντε ειδικότητες μηχανικών. Χωρίς προσλήψεις, λοιπόν, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε», λέει ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Κουκάς. «Η Σύρος δεν διαμαρτύρεται γιατί “κερδίζει” σήμερα το 4% από το τέλος έκδοσης νέας άδειας, συν ότι εισπράττει τα πρόστιμα από πολεοδομικές αυθαιρεσίες, τουλάχιστον ένα εκατομμύριο την εβδομάδα». Με άλλα λόγια, με τα έσοδα που «φέρνει» η πολεοδομία, ο δήμος θα μπορούσε να προσλάβει προσωπικό, αν του επιτρεπόταν.

Στην περιφερειακή ενότητα Χανίων, η πολεοδομία του Δήμου Χανίων εξακολουθεί να εξυπηρετεί ακόμη έξι δήμους (Αποκορώνου, Γαύδου, Καντάνου – Σελίνου, Κισσάμου, Πλατανιά και Σφακίων). Επειδή όμως το προσωπικό είναι λίγο και ο φόρτος μεγάλος, οι επτά δήμοι αποφάσισαν να υπογράψουν μια σύμβαση διαδημοτικής συνεργασίας με το Δίκτυο Ελληνικών Πόλεων για την Ανάπτυξη (ΔΕΠΑΝ), με στόχο να προσλάβουν μέσω αυτού μηχανικούς που θα βοηθήσουν, με σύμβαση ορισμένου χρόνου, την υπηρεσία δόμησης Χανίων. «Κάνουμε πατέντες για να απαντήσουμε στα προβλήματα», λέει ο δήμαρχος Χανίων Παναγιώτης Σημανδαράκης. «Η υπηρεσία δόμησης Χανίων είναι η τρίτη σε αριθμό έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών μετά τις αντίστοιχες Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Επειδή στις πολεοδομίες δεν έχει προσληφθεί άνθρωπος από το 2008, προσπαθούμε με συμπράξεις να προσλάβουμε ιδιώτες μηχανικούς, καθώς η οικοδομική δραστηριότητα έχει ανέβει και βρισκόμαστε σε αδιέξοδο. Δεν είναι η λύση που θα θέλαμε, όμως έχουμε ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Επιπλέον, την τελική απόφαση θα τη λαμβάνει πάντα η υπηρεσία δόμησης, οι ιδιώτες απλώς θα αναλάβουν να την αποφορτίσουν από τα διεκπεραιωτικά». Οι επτά δήμοι των Χανίων δεν είναι οι μόνοι που αναζητούν φόρμουλα για να προσλάβουν ιδιώτες. Σε ανάλογη κίνηση έχει προχωρήσει ο Δήμος Μαραθώνα (και άλλοι δήμοι αναζητούν τον τρόπο). Η ένωση των διπλωματούχων μηχανικών του Δημοσίου (Πανελλήνια Ομοσπονδία Ενώσεων Μηχανικών Δημοσίων Υπαλλήλων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών, ΠΟΕΜΔΥΔΑΣ) προσέφυγε σε νομικά μέσα για να ακυρώσει την απόφαση του Δήμου Μαραθώνα. «Η μεταφορά των πολεοδομιών στους δήμους απέτυχε. Οι υπηρεσίες συρρικνώθηκαν, τα προβλήματα διογκώθηκαν», λέει ο πρόεδρος της ΠΟΕΜΔΥΔΑΣ Δημήτρης Πετρόπουλος. «Ομως η υποκατάσταση υπηρεσιών που βρίσκονται στον πυρήνα της λειτουργίας του κράτους από ιδιώτες είναι λανθασμένη και αντισυνταγματική. Υπάρχει μάλιστα και σχετική απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τον Δήμο Χερσονήσου, που επιχείρησε κάτι ανάλογο για την οικονομική του υπηρεσία». Για την ΠΟΕΜΔΥΔΑΣ, η λύση είναι η σωστή στελέχωση των υπηρεσιών. «Το υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε ότι θα στείλει 650 μηχανικούς σε δήμους και περιφέρειες μέσω ΑΣΕΠ. Φοβάμαι όμως ότι ελάχιστοι θα καταλήξουν στις πολεοδομίες. Οι δήμαρχοι θα προτιμήσουν να στελεχώσουν τις τεχνικές τους υπηρεσίες, γιατί βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο και θέλουν να παρουσιάσουν έργα, πεζοδρόμια, πλατείες, αναπλάσεις. Κατόπιν το ΥΠΕΣ είπε ότι θα προσλάβει ακόμη 150 μηχανικούς ειδικά για τις πολεοδομίες. Να δούμε αν θα το πράξει, πάντως είμαστε πολύ κάτω από το όριο που ορίζει ο νόμος».

Τι πρέπει να γίνει;

«Για τους δήμους, οι τεχνικές υπηρεσίες τους έχουν μεγαλύτερη σημασία. Οι πολεοδομίες είναι πονοκέφαλος, ένας χώρος παραπόνων», σημειώνει ο Πάρις Χαρλαύτης, γενικός γραμματέας του Συλλόγου Πολιτικών Μηχανικών Ελλάδας (ΣΠΜΕ). «Τι θα πρέπει να γίνει; Υπάρχουν δύο απόψεις. Η μία λέει ότι το Δημόσιο πρέπει να ελέγχει και να έχει την ευθύνη και η άλλη ότι πρέπει να πάρει την ευθύνη ο ιδιώτης μηχανικός και να ελέγχεται δειγματοληπτικά ή έπειτα από καταγγελία. Εγώ κλίνω προς την πρώτη, πρέπει να υπάρχει έλεγχος από υπηρεσία του κράτους, που να βρίσκεται υπό την εποπτεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, για να είμαστε και εμείς οι ιδιώτες μηχανικοί νομικά κατοχυρωμένοι. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να υπάρξει ένα μεικτό σχήμα, με κάποιες πολεοδομίες να παραμείνουν σε μεγάλους δήμους ή νησιά και κάποιες να εξυπηρετούνται σε περιφερειακό επίπεδο, με κατάλληλη στελέχωση».

Υποστελεχωμένες, χωρίς βασικές ειδικότητες

Μόλις οι μισοί δήμοι της χώρας διαθέτουν σήμερα υπηρεσία δόμησης. Μάλιστα πολλοί είναι οι μεγάλοι δήμοι που δεν έχουν προχωρήσει σε ίδρυση πολεοδομίας, 16 από αυτούς άνω των 40.000 κατοίκων. Οι δε μεσαίοι και μικροί δήμοι είναι απόλυτα εξαρτημένοι από την υπηρεσία κάποιου μεγαλύτερου, με τα προβλήματα που αυτό δημιουργεί. Τα στοιχεία προέρχονται από έρευνα που πραγματοποίησε η Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ) το 2021. Οπως προκύπτει:

• Περισσότερα από δέκα χρόνια μετά τον «Καλλικράτη», από τους 332 δήμους της χώρας, οι 168 (51%) διαθέτουν υπηρεσία δόμησης και οι 164 όχι (49%).
• Στην Αττική, από τους 66 δήμους οι 34 δεν διαθέτουν πολεοδομία. Οι μεγαλύτερες πολεοδομίες εξακολουθούν να είναι του Δήμου Αθηναίων (εξυπηρετεί και τους δήμους Βύρωνα, Δάφνης – Υμηττού, Καισαριανής, Ζωγράφου, Ηλιούπολης και Φιλαδέλφειας – Χαλκηδόνας) και Πειραιά (εξυπηρετεί και τους δήμους Κορυδαλλού, Περάματος, Αγκιστρίου, Αίγινας, Κυθήρων, Σπετσών, Υδρας και μερικώς τον Πόρο). Πολλούς δήμους εξυπηρετούν και οι πολεοδομίες Αγίας Παρασκευής (Βριλησσίων, Παπάγου – Χολαργού, Πεντέλης, Φιλοθέης – Ψυχικού και Χαλανδρίου), Νέας Ιωνίας (Γαλατσίου, Ηρακλείου, Λυκόβρυσης – Πεύκης και Μεταμόρφωσης) και Αιγάλεω (Αγίας Βαρβάρας, Αγίων Αναργύρων – Καματερού, Ιλίου και Πετρούπολης).
• Στα νησιά η κατάσταση είναι απογοητευτική. Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, από τους 34 δήμους πολεοδομία διαθέτουν οι 12, στο Βόρειο Αιγαίο οι 7 από τους 11, στο Ιόνιο οι 5 από τους 11. Για παράδειγμα, η υπηρεσία δόμησης Θήρας εξυπηρετεί και την Ανάφη, την Ιο, τη Σίκινο και τη Φολέγανδρο, η υπηρεσία της Ρόδου το Καστελλόριζο, την Τήλο, τη Χάλκη και τη Σύμη, της Σύρου την Κέα, την Κύθνο και τη Μύκονο. Κανένας από τους 35 μικρούς νησιωτικούς δήμους (έως 3.500 κάτοικοι) δεν διαθέτει πολεοδομία.
• Η έλλειψη υπηρεσίας δόμησης δεν είναι «πρόβλημα» μόνο των μικρών, ούτως ή άλλως υποστελεχωμένων δήμων. Για παράδειγμα, 23 από τους 47 δήμους μητροπολιτικών κέντρων (οι μισοί) είναι χωρίς πολεοδομία. Ομοίως, 33 δήμοι άνω των 25.000 κατοίκων δεν διαθέτουν ΥΔΟΜ, εκ των οποίων οι 16 είναι άνω των 40.000 κατοίκων.
• Συνολικά στις υπηρεσίες δόμησης όλης της χώρας απασχολούνται 1.033 μηχανικοί όλων των κλάδων, πανεπιστημιακής και τεχνικής εκπαίδευσης. Ακόμη 99 άτομα άλλων ειδικοτήτων εργάζονται επίσης εκεί.
• Η νομοθεσία απαιτεί την ύπαρξη πέντε μηχανικών από διαφορετικές ειδικότητες για να πιστοποιήσει την επάρκεια μιας πολεοδομίας. Σύμφωνα με τη μελέτη της ΕΕΤΑΑ, 28 πολεοδομίες απασχολούν μόνο ένα μηχανικό, 28 απασχολούν δύο μηχανικούς, 16 τρεις μηχανικούς, ενώ 22 δεν απασχολούν ούτε ένα μηχανικό πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. «Από τα στοιχεία της έρευνας προκύπτει ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα υποστελέχωσης και σημαντικό ποσοστό των ΥΔΟΜ δεν διαθέτει ορισμένες από τις βασικές ειδικότητες μηχανικών για την αποτελεσματική λειτουργία τους», καταλήγει η ΕΕΤΑΑ.

Στην Αττική 
32 δήµοι έχουν δική τους πολεοδοµία και 34 εξυπηρετούνται από άλλους δήµους. Στο Νότιο Αιγαίο η ίδια αναλογία είναι 12 έναντι 22.

Στα Νησιά
20 νησιωτικοί δήµοι άνω των 3.500 κατοίκων διαθέτουν πολεοδοµία (οι 5 από αυτές δεν λειτουργούν πλήρως, δηλαδή έχουν εκχωρήσει µέρος των αρµοδιοτήτων τους) και 7 δεν διαθέτουν.

35 µικροί νησιωτικοί δήµοι (δηλαδή το σύνολο των νησιωτικών δήµων έως 3.500 κάτοικοι) δεν διαθέτει πολεοδοµία.

Στην Υπολοιπη χωρα
33 δήµοι άνω των 25.000 κατοίκων δεν διαθέτουν δική τους πολεοδοµία. Από αυτούς, οι 16 έχουν πληθυσµό άνω των 40.000 κατοίκων.