Deutsche Bank: Τα 10 μεγάλα εμπόδια στον δρόμο της Ευρώπης από το 2023 και μετά

Θα χρειαστεί να γίνουν πολλά για να γεφυρώσει η Ευρώπη το ενεργειακό χάσμα που δημιουργήθηκε από την πρόσφατη διακοπή της παροχής ρωσικού αερίου, τους δύσκολους στόχους μείωσης των εκπομπών και τις μακροχρόνιες διαρθρωτικές προκλήσεις, όπως σημειώνει η Deutsche Bank σε σημερινό εκτεταμένο report.

Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η ΕΕ ανακοίνωσε ότι θα μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο κατά δύο τρίτα μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους, αντισταθμίζοντας το έλλειμμα με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) από προμηθευτές όπως οι ΗΠΑ και το Κατάρ και με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). 

Φαίνεται  ότι η ΕΕ θα περάσει τον ερχόμενο χειμώνα με αρκετές προμήθειες, ενισχυμένες από τα αποθέματα φυσικού αερίου τα οποία έσπευσε να συσσωρεύσει το καλοκαίρι. 

Ωστόσο, υπάρχουν τουλάχιστον 10 σημαντικά εμπόδια για την Ευρώπη καθώς επιδιώκει επειγόντως να εξασφαλίσει τον ενεργειακό της εφοδιασμό για το 2023 και μετά – την ίδια στιγμή που μετακινείται από τον άνθρακα στο φυσικό αέριο, και από εκεί σε καθαρότερες εναλλακτικές πηγές. 

Αυτά τα μακροπρόθεσμα "σημεία συμφόρησης" περιλαμβάνουν περιορισμούς στην τρέχουσα χωρητικότητα, λόγω των περιορισμών της υπάρχουσας υποδομής και των επιλογών καυσίμων της Ευρώπης και προκλήσεις για το μέλλον όπως η γραφειοκρατία, η έλλειψη χρηματοδότησης, δεξιοτήτων και υλικών και η αντίθεση της κοινής γνώμης. 

Πιο αναλυτικά, τα εμπόδια αυτά, όπως επισημαίνει η Deutsche Bank, είναι τα εξής:

1. Υπάρχουσες υποδομές

Το φυσικό αέριο αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα τέταρτο του συνολικού ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ και τα ορυκτά καύσιμα συνολικά εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν περίπου τα τρία τέταρτα. Οι μεγαλύτεροι χρήστες δεν μπορούν εύκολα να υποκαταστήσουν το αέριο με άλλες πηγές, π.χ. το αέριο χρησιμοποιείται από τα μισά γερμανικά σπίτια για θέρμανση και από τη βιομηχανία (π.χ. χημικά και πετροχημικά, μέταλλα, χαρτί και τρόφιμα) και ως πρώτη ύλη για χημικά και πετροχημικά.

2. Περιορισμένο LNG

Το υγροποιημένο φυσικό αέριο είναι το πλησιέστερο υποκατάστατο του φυσικού αερίου. Η χωρητικότητα LNG της Ευρώπης έχει σχεδόν εξαντληθεί από τον Ιανουάριο. Η Γερμανία και η Ανατολική Ευρώπη στερούνται σε μεγάλο βαθμό την εξειδικευμένη υποδομή για την εισαγωγή και την επαναεριοποίηση LNG. Η Γερμανία έχει προγραμματίσει την κατασκευή πέντε πλωτών τερματικών σταθμών LNG, οι οποίοι θα καλύπτουν το 20% των τρεχουσών εισαγωγών φυσικού αερίου της, με τους τρεις πρώτους να αναμένεται να ξεκινήσουν να λειτουργούν στις αρχές του 2023. 

Οι κύριοι εξαγωγείς προς την Ευρώπη είναι οι ΗΠΑ, το Κατάρ και η Ρωσία, με ποσοστό περίπου 20-25% η καθεμία. Χωρίς τη Ρωσία, οι εναλλακτικοί προμηθευτές χρειάζονται χρόνο για να ενισχύσουν τις εγκαταστάσεις υγροποίησης. Οι εξαγωγές LNG των ΗΠΑ στην Ευρώπη έχουν υπερδιπλασιαστεί από πέρυσι, αντιπροσωπεύοντας τα τρία τέταρτα των εξαγωγών LNG. Η Ευρώπη πρέπει να ανταγωνιστεί τους μεγαλύτερους εισαγωγείς LNG στον κόσμο, την Κίνα και την Ιαπωνία.

3. Κακή χρονιά για άλλες πηγές

Η χρήση φυσικού αερίου έχει αυξηθεί φέτος εν μέσω προκλήσεων για άλλες πηγές. Η πυρηνική παραγωγή της Γαλλίας αναμένεται να πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τριών δεκαετιών λόγω της συντήρησης στους μισούς παλιούς αντιδραστήρες της. Ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ενέργειας της Ευρώπης, έχει γίνει καθαρός εισαγωγέας. Η Γερμανία έχει καθυστερήσει τα μακροχρόνια σχέδιά της για σταδιακή κατάργηση των τριών τελευταίων πυρηνικών της εργοστασίων μέχρι το τέλος του έτους. Σε ό,τι αφορά τις υδροηλεκτρικές και υδάτινες μεταφορές, το πιο ζεστό καλοκαίρι της Ευρώπης προκάλεσε αύξηση της ζήτησης για ψύξη, μείωσε την υδροηλεκτρική ενέργεια και οδήγησε τον Ρήνο να πέσει σχεδόν σε χαμηλά επίπεδα-ρεκόρ, διακόπτοντας τη μεταφορά υλικών όπως ο άνθρακας. 

4. Ελλιπείς υποδομές ΑΠΕ

Γιατί δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε 100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας; Η παροχή αιολικής και ηλιακής ενέργειας είναι ασυνεπής, π.χ. στη Γερμανία παρέχουν από λιγότερο από 10% έως και 100% της ωριαίας ζήτησης ενέργειας, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Γιατί έχει σημασία αυτό; Η ηλεκτρική ενέργεια δεν μπορεί ακόμη να αποθηκευτεί σε κλίμακα και με χαμηλό κόστος, επομένως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν μπορούν να είναι η κύρια πηγή για την κάλυψη της ζήτησης. Η Γερμανία εξαρτάται από τον άνθρακα/λιγνίτη για το 34% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, μακράν η πιο εξαρτώμενη μεγάλη οικονομία. Θα χρειαστεί να αυξήσει το φυσικό αέριο, τώρα κατά 10%, για να γεφυρώσει το χάσμα. Επίσης, η διανομή της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές περιορίζεται από την υπάρχουσα υποδομή. 

5. Μικρή η μείωση στην κατανάλωση ενέργειας

Η συνολική χρήση ενέργειας στην Ευρώπη έχει αλλάξει ελάχιστα τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η βελτιωμένη απόδοση αντισταθμίστηκε από τη μεγαλύτερη κατανάλωση σε τομείς όπως η υπερβολική θέρμανση και ψύξη. Οι πολιτικές της δεκαετίας του 1970 περιλάμβαναν δελτίο για τα νοικοκυριά και τη βιομηχανία. Αυτή τη φορά η πολιτική επικεντρώνεται στη μείωση των νομισματικών απωλειών αντί στη μείωση της ζήτησης. 

Η βιομηχανία μείωσε την κατανάλωση το καλοκαίρι, π.χ. 20% στη Γερμανία, εν μέσω πτώσης της ζήτησης. Τα νοικοκυριά έχουν κάνει μόνο μέτριες, προσαρμοσμένες στις καιρικές συνθήκες, περικοπές στην κατανάλωση φέτος και τα περιθώρια για χειμερινές περικοπές είναι περιορισμένα. 

6. Χρηματοδότηση

Οι τερματικοί σταθμοί LNG, οι εγκαταστάσεις επαναεριοποίησης και τα έργα δικτύων διανομής είναι ακριβά και ευαίσθητα στα επιτόκια, όπως είναι τα ομόλογα. Οι αποδόσεις αυξάνονται, η οικονομική δραστηριότητα επιβραδύνεται και οι χώρες πιέζουν τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας, γεγονός που μπορεί να περιορίσει τις ταμειακές ροές για τις απαραίτητες επενδύσεις. 

Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια έως το 2050 θα κόστιζε 5,3 τρισεκατομμύρια δολάρια (πηγή: BloombergNEF). Αυτή η δαπάνη θα γίνει εκ των προτέρων, καθώς οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν υψηλό αρχικό πάγιο κόστος και χαμηλότερο λειτουργικό κόστος αργότερα. Στη Γερμανία, σχεδόν 200 GW νέων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στοχεύονται μέχρι το 2030, που σημαίνει ότι θα χρειαζόταν 25-30 GW χωρητικότητας φυσικού αερίου για την αντιμετώπιση των ελλείψεων.

7. Γραφειοκρατία

Οι μακροχρόνιες, πολύπλοκες και αδιαφανείς διοικητικές διαδικασίες, εμποδίζουν την ανάπτυξη ενεργειακών έργων. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συχνά δεν ενσωματώνονται στον χωροταξικό και περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Υπάρχουν επίσης ζητήματα πολιτικής, δομής της αγοράς και πρόσβασης στο δίκτυο, καθώς και τελωνειακές καθυστερήσεις για εισαγωγές υλικών όπως ηλιακά πάνελ. 

Πάντως, πολλά από τα σχέδια της ΕΕ αφορούν τη μείωση της γραφειοκρατίας και τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής αγοράς. Επίσης, ο νέος νόμος για αιολική ενέργεια της Γερμανίας, που ψηφίστηκε τον Ιούλιο, εστιάζει στην επιτάχυνση των διαδικασιών σχεδιασμού και έγκρισης. Στοχεύει στη δημιουργία δεσμευτικών στόχων χρήσης γης και στην αύξηση της διαθέσιμης έκτασης στο 2% της γης. 

8. Ελλείψεις σε μέταλλα και Σπάνιες Γαίες

Οι τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα έχουν μεγαλύτερη ένταση μετάλλων από τις παραδοσιακές τεχνολογίες. Η εξάρτηση της Ευρώπης θα μετατοπιστεί από τα ορυκτά καύσιμα σε μέταλλα και Σπάνιες Γαίες (REE) που συγκεντρώνονται σε λίγα μόνο έθνη. Η Κίνα αντιπροσωπεύει περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας αγοράς βαναδίου, γραφίτη και αλουμινίου. Η Αυστραλία κυριαρχεί στο λίθιο. και το Κονγκό στο κοβάλτιο. 

Γιατί ο χαλκός είναι ιδιαίτερα σημαντικός; Ο χαλκός, όπου κυριαρχεί η Χιλή, είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την αιολική και ηλιακή ενέργεια, ενώ ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο περιέχει διπλάσιο χαλκό από ένα συμβατικό. Τα ορυχεία σήμερα είναι κοντά στην εξάντληση. Η παγκόσμια ζήτηση για χαλκό είναι σχεδόν διπλάσια της προσφοράς, για νικέλιο είναι τριπλάσια και για βανάδιο, κοβάλτιο και γραφίτη είναι περίπου πέντε φορές.

9. Έλλειψη δεξιοτήτων

Η τεχνογνωσία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας συγκεντρώνεται σε λίγες εταιρείες και η εγκατάσταση απαιτεί εργατικό δυναμικό. Το BloombergNEF εκτιμά ότι η Ευρώπη είχε εισαγάγει ένα τρίτο περισσότερα ηλιακά πάνελ από την Κίνα έως τον Ιούλιο απ' όσα θα μπορεί να εγκαταστήσει όλο το χρόνο, λόγω ανεπαρκούς εργατικού δυναμικού. 

Η Ευρώπη θα πρέπει να διαχειριστεί μια μετάβαση στην απασχόληση για πολλούς από τους 7,5 εκατομμύρια εργαζομένους της στην ενέργεια, ή το 2,4% της απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων 700.000 που προμηθεύουν άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο και 1,4 εκατομμύρια που εργάζονται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ξεχωριστά στοιχεία δείχνουν ότι 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι απασχολούνταν στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην ΕΕ το 2020. 
Επίσης, για να αναπτύξει την πυρηνική της ικανότητα και να διαφοροποιηθεί μακριά από τη Ρωσία, η Ευρώπη μπορεί να χρειαστεί να στραφεί σε υπερπόντιους παραγωγούς συμπεριλαμβανομένης της Κίνας ως έναν από τους κορυφαίους παίκτες στις πυρηνικές τεχνολογίες.

10. Aντίθεση της κοινής γνώμης 

Πάνω από το 85% των πολιτών της ΕΕ δηλώνουν ότι υποστηρίζουν φιλόδοξους στόχους για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και θα υποστήριζαν νέα έργα αιολικής και ηλιακής ενέργειας κοντά στον τόπο διαμονής τους. Ωστόσο, στην πράξη, η αντίθεση της κοινής γνώμης στις ανεμογεννήτριες και τα εκτεταμένα ηλιακά πάρκα είναι ένα από τα κύρια εμπόδια στην επέκταση σε μια ήπειρο με περιορισμένη διαθεσιμότητα γης. Οι περιβαλλοντικές ανησυχίες έχουν επιβραδύνει δραματικά τις γερμανικές εγκαταστάσεις. 

Είναι το σχιστολιθικό αέριο μια επιλογή; Η Ευρώπη εκτιμάται ότι έχει μεγαλύτερα αποθέματα σχιστολιθικού φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ, κυρίως στην Πολωνία και τη Γαλλία. Αλλά δεν έχει εμπορική παραγωγή, λόγω της υψηλότερης πυκνότητας πληθυσμού, των κανονισμών και της αντίθεσης του κοινού στο fracking - την ίδια διαδικασία που χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ για την εξαγωγή του φυσικού αερίου που πωλούν στην Ευρώπη. 

Επίσης, το αποθηκευόμενο "πράσινο υδρογόνο" είναι κάτι που δεν μπορεί να αποτελέσει λύση, καθώς δεν υπάρχει αρκετή χωρητικότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την παραγωγή της απαιτούμενης ποσότητας, ενώ υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με το πόσο εύκολα μπορούν να τοποθετηθούν οι αγωγοί για να το μεταφέρουν.