Έκθεση για την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης για το 2024 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε χθες την έκθεση για την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης για το 2024, η οποία περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ διαχειρίστηκε πρωτοφανείς προκλήσεις στο τοπίο της ενεργειακής πολιτικής κατά τη διάρκεια της θητείας της παρούσας Επιτροπής, εξοπλίζοντας την ΕΕ με ένα κανονιστικό πλαίσιο για την επιδίωξη της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας και θέτοντας τα θεμέλια για ανανεωμένη οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα.

Όπως τονίζεται στη σχετική ανακοίνωση της Επιτροπής, είναι κρίσιμο το γεγονός ότι, τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ κατάφερε να αντιμετωπίσει κρίσιμους κινδύνους για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της, να ανακτήσει τον έλεγχο της αγοράς ενέργειας και των τιμών και να επιταχύνει τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα:

• Η παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας σπάει νέα ρεκόρ δυναμικότητας. Το πρώτο εξάμηνο του 2024, το ήμισυ της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ προήλθε από ανανεώσιμες πηγές.

• Το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στις εισαγωγές της ΕΕ μειώθηκε από 45 % το 2021 σε 18 % έως τον Ιούνιο του 2024, ενώ οι εισαγωγές από αξιόπιστους εταίρους όπως η Νορβηγία και οι ΗΠΑ έχουν αυξηθεί.

• Μειώσαμε τη ζήτηση φυσικού αερίου μεταξύ Αυγούστου 2022 και Μαΐου 2024 κατά 138 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.

• Η ΕΕ πέτυχε τον στόχο της για χειμερινή αποθήκευση φυσικού αερίου σε ποσοστό 90 % στις 19 Αυγούστου 2024, πολύ πριν από την προθεσμία της 1ης Νοεμβρίου.

• Οι τιμές της ενέργειας είναι πιο σταθερές και παραμένουν σημαντικά χαμηλότερες από τα μέγιστα επίπεδα της ενεργειακής κρίσης του 2022.

• Οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ μειώθηκαν κατά 32,5 % από το 1990 έως το 2022, ενώ η οικονομία της ΕΕ αναπτύχθηκε κατά περίπου 67 % την ίδια περίοδο. • Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ ηγήθηκε της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για τριπλασιασμό της δυναμικότητας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και διπλασιασμό των βελτιώσεων της ενεργειακής απόδοσης στο πλαίσιο της μετάβασης από τα ορυκτά καύσιμα, η οποία εγκρίθηκε από όλα τα μέρη στην COP28 στο Ντουμπάι.

Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η αιολική ενέργεια ξεπέρασε το φυσικό αέριο και έγινε η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ μετά την πυρηνική ενέργεια και μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 2024 οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρήγαγαν το 50 % της ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Το 2022 η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ ανανέωσε την πτωτική της τάση, υποχωρώντας κατά 4,1%. Ωστόσο, οι προσπάθειες ενεργειακής απόδοσης θα πρέπει να ενταθούν περαιτέρω προκειμένου η ΕΕ να επιτύχει τον στόχο μείωσης της τελικής κατανάλωσης ενέργειας κατά 11,7 % έως το 2030. Απαιτείται περαιτέρω βελτίωση, ιδίως όσον αφορά τον εξηλεκτρισμό του εξοπλισμού θέρμανσης σε όλους τους τομείς και τον ρυθμό ανακαίνισης των κτιρίων. Απαιτούνται ενισχυμένες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών της ενέργειας. Αυτό είναι καίριας σημασίας για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της ΕΕ και την επιτάχυνση των επενδύσεων στα ολοκληρωμένα δίκτυα υποδομών της Ευρώπης, τα οποία είναι απαραίτητα για τον εξηλεκτρισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Η έκθεση υπενθυμίζει ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλουν τα τελικά επικαιροποιημένα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα το συντομότερο δυνατόν, ώστε να διασφαλιστεί η συλλογική επίτευξη των ενεργειακών και κλιματικών στόχων για το 2030. Η αξιολόγηση των προσχεδίων επικαιροποιημένων ΕΣΕΚ που δημοσιεύθηκαν τον Δεκέμβριο του 2023 δείχνει ότι τα κράτη μέλη έχουν κάνει ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά αυτό δεν επαρκεί ακόμη για τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030 και πρέπει να λάβουν υπόψη τις συστάσεις της Επιτροπής για τα τελικά τους σχέδια. Σήμερα, η Επιτροπή δημοσίευσε επίσης έκθεση σχετικά με τη λειτουργία του κανονισμού για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα, η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο κανονισμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ΕΕ σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων της για το 2030, καθιστώντας τον σχεδιασμό και την υποβολή εκθέσεων πιο συνεκτικά, ολοκληρωμένα και απλούστερα.

Στο μέλλον θα πρέπει να αντιμετωπιστούν νέες και αναδυόμενες προκλήσεις, όπως το σημερινό χάσμα φιλοδοξιών όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τους στόχους ενεργειακής απόδοσης, η αύξηση της ενεργειακής φτώχειας, η διαφορά των τιμών της ενέργειας σε σύγκριση με άλλους παγκόσμιους ανταγωνιστές και ο κίνδυνος νέων στρατηγικών κρίσιμων εξαρτήσεων. Θα απαιτήσουν αποφασιστική πολιτική απάντηση και ριζική αλλαγή των προσπαθειών σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, μέσω μεγαλύτερου συντονισμού, ολοκλήρωσης της αγοράς και κοινής δράσης.

Η ΕΕ συνέχισε να στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας απέναντι στις αμείλικτες ρωσικές επιθέσεις στο ενεργειακό της σύστημα. Ο συγχρονισμός των δικτύων της Ουκρανίας και της Μολδαβίας με το δίκτυο της ηπειρωτικής Ευρώπης συνέβαλε στη σταθεροποίηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας και η ικανότητα ανταλλαγής ηλεκτρικής ενέργειας έχει πλέον φθάσει τα 1,7 GW για το εμπορικό εμπόριο. Επιτρέπει επίσης στην Ουκρανία να επωφεληθεί από τις εισαγωγές έκτακτης ανάγκης. Έως τις 31 Ιουλίου 2024, πάνω από το 40 % του συνόλου των δωρεών από τα κράτη μέλη αφιερώθηκε στον τομέα της ενέργειας, ενώ η συνολική συνεισφορά του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης εκτιμάται σε περισσότερα από 900 εκατομμύρια ευρώ. Το Ταμείο Ενεργειακής Στήριξης της Ουκρανίας (UESF) κινητοποίησε επίσης πάνω από 500 εκατομμύρια ευρώ έως τον Ιούνιο του 2024. Επιπλέον, η διευκόλυνση της ΕΕ για την Ουκρανία, ύψους 50 δισεκατομμυρίων ευρώ, θα παράσχει συνεπή χρηματοδότηση για να βοηθήσει την ανάκαμψη και τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη της Ουκρανίας έως το 2027.

Ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και ανταγωνιστικότητας

Οι κατασκευαστές της ΕΕ αντιμετωπίζουν αυξανόμενο ανταγωνισμό στις τεχνολογίες μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών στις παγκόσμιες και εγχώριες αγορές. Η έκθεση υπενθυμίζει τη σημασία του νόμου για τη βιομηχανία μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών και του νόμου για τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας, παράλληλα με τη μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Η έκθεση αναγνωρίζει επίσης την ανάγκη αξιοποίησης των εταιρικών σχέσεων με τη βιομηχανία για την επιτάχυνση της ανάπτυξης τεχνολογιών μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών και την ενίσχυση της μεταποιητικής βάσης της ΕΕ. Οι βιομηχανικές συμμαχίες όπως η ευρωπαϊκή συμμαχία για τους συσσωρευτές, η ευρωπαϊκή συμμαχία για το καθαρό υδρογόνο, η συμμαχία για τη βιομηχανία ηλιακών φωτοβολταϊκών συστημάτων, η αλυσίδα αξίας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, η βιομηχανική συμμαχία και η συμμαχία για τους μικρούς αρθρωτούς αντιδραστήρες θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο. Οι διάλογοι της Επιτροπής για την καθαρή μετάβαση με τη βιομηχανία και τους κοινωνικούς εταίρους θα στηρίξουν την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Το Ταμείο Καινοτομίας, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό περίπου 40 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2030, διαδραματίζει επίσης καίριο ρόλο.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Υδρογόνου, η οποία χρηματοδοτείται από το Ταμείο Καινοτομίας για το ΣΕΔΕ της ΕΕ, λειτουργεί και έχει διεξαγάγει έναν πρώτο επιτυχημένο γύρο δημοπρασιών της ΕΕ που αναθέτουν σχεδόν 720 εκατομμύρια ευρώ σε 7 έργα ανανεώσιμου υδρογόνου στην Ευρώπη.

Ενδυνάμωση των καταναλωτών στην καθαρή μετάβαση

Με τη νέα νομοθεσία για την αγορά ενέργειας, όπως ο αναθεωρημένος σχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οι πιο ευάλωτοι θα προστατεύονται καλύτερα από την αποσύνδεση. Σε περίπτωση κρίσης των τιμών του φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν μέτρα για την προστασία των καταναλωτών και τη διασφάλιση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή ενέργεια και βασικές κοινωνικές υπηρεσίες. Αυτό περιλαμβάνει παρεμβάσεις στη ρύθμιση των τιμών σε επίπεδο λιανικής για την προστασία των καταναλωτών από υπερβολικά υψηλές τιμές.

Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα θα αποτελέσει επίσης βασικό μέσο για την κινητοποίηση τουλάχιστον 86,7 δισεκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2026-2032, χρηματοδοτούμενων από έσοδα του ΣΕΔΕ και συγχρηματοδότηση τουλάχιστον κατά 25 % από τα κράτη μέλη. Το Ταμείο θα στηρίξει διαρθρωτικά μέτρα και επενδύσεις σε ανακαινίσεις ενεργειακής απόδοσης, πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές και ενεργειακώς αποδοτικές κατοικίες, καθαρή θέρμανση και ψύξη και ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και στην κινητικότητα και τις μεταφορές μηδενικών και χαμηλών εκπομπών. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα παροχής προσωρινής άμεσης εισοδηματικής στήριξης.