Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο (ΕΧΠ) για τις ΑΠΕ: Προς ολοκλήρωση η χωροθέτηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας

Το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο (ΕΧΠ) για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), στην Ελλάδα εγκρίθηκε αρχικά το 2008 και σήμερα βρίσκεται στο τελικό στάδιο επαναξιολόγησης και αναθεώρησης από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Εκκρεμούν οι απαιτούμενες Περιβαλλοντικές Μελέτες και τα Προεδρικά Διατάγματα που θα διαμορφώσουν ένα συμπαγές θεσμικό πλαίσιο.

 Σύμφωνα με ρεπορτάζ του ΑΠΕ-ΜΠΕ, η παραλαβή της τελικής μελέτης από το ΥΠΕΝ προβλέπεται να γίνει, βάσει εγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος, μέχρι το τέλος Απριλίου 2023. Η εν λόγω μεταρρύθμιση αποτελεί ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα ζητήματα που απασχολεί διαχρονικά και έντονα νομικούς, περιβαλλοντικές οργανώσεις, τοπικές κοινωνίες, αλλά και την ίδια την αγορά. Σύμφωνα με την πρόταση του νέου Εθνικού Σχεδιασμού για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), στόχος για τη χώρα μας είναι το 45% της ενέργειας να προέρχεται από ΑΠΕ έως το 2030, μέχρι την πλήρη απανθρακοποίηση το 2050. Ζητούμενο λοιπόν αποτελεί ο συνδυασμός της προστασίας του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας και του τουριστικού προϊόντος της χώρας με την προώθηση των απαιτούμενων έργων, με όρους βιωσιμότητας. Ένα δύσκολο πρόβλημα για "δυνατούς λύτες".

 Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο γενικός γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ, επικ. καθ. ΕΜΠ Ευθύμης Μπακογιάννης, "σκοπός του ΕΧΠ-ΑΠΕ, όπως διατυπώνεται στην πρόταση αναθεώρησής του, είναι η διαμόρφωση ενός πλαισίου κατευθύνσεων και ρυθμίσεων για τη χωρική διάρθρωση των εγκαταστάσεων ΑΠΕ και των επιμέρους κατηγοριών τους, λαμβάνοντας υπόψη:

1ον) τον Ενεργειακό σχεδιασμό της χώρας και την ανάγκη επίτευξης των εκάστοτε συμβατικών στόχων της Ελλάδας για την προώθηση των ΑΠΕ και την αύξηση της διείσδυσής τους στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας,

2ον) τη φυσιογνωμία και τα χωρικά χαρακτηριστικά του ηπειρωτικού, θαλάσσιου και νησιωτικού χώρου, και

3ον) τις ανάγκες προστασίας και διαχείρισης των περιοχών με ειδικό περιβαλλοντικό - οικολογικό - πολιτιστικό και τοπιολογικό ενδιαφέρον, καθώς και των περιοχών με μεγάλη ευαλωτότητα στην κλιματική μεταβολή".

Μια τέτοια μελέτη, όπως το ΕΧΠ ΑΠΕ, όπως αναφέρεται, εκπονείται σε πέντε στάδια. Το πρώτο στάδιο που αφορά στην ανάλυση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης έχει ολοκληρωθεί και είναι σε εξέλιξη το Στάδιο Β', το οποίο μαζί με τα υπόλοιπα τρία περιλαμβάνει τη διατύπωση και τη βελτίωση της πρότασης αναθεώρησης του ΕΧΠ για τις ΑΠΕ.

Σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, από την αξιολόγηση που έγινε, προέκυψαν τα ακόλουθα κυριότερα δεδομένα και στοιχεία :

1. Η μέγιστη επιτρεπόμενη πυκνότητα αιολικών εγκαταστάσεων ανά ΟΤΑ και κατηγορία χώρου, όπως καθορίζεται από το ισχύον ΕΧΠ-ΑΠΕ, παρέχει τη δυνατότητα εγκατάστασης μονάδων εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας, συνολικής ισχύος 26πλάσιας του εθνικού στόχου για το 2030, μόνο από χερσαίες εγκαταστάσεις.

Ταυτόχρονα διατυπώθηκε η ανάγκη αναδιάρθρωσης των Περιοχών Αιολικής Προτεραιότητας (ΠΑΠ) και των Περιοχών Αιολικής Καταλληλότητας (ΠΑΚ) λαμβάνοντας υπ' όψη τις υφιστάμενες συγκεντρώσεις αλλά και τις περιοχές με αυξημένη ζήτηση (π.χ. Ευρυτανία, Θίσβη).

2. Η αύξηση του μεγέθους των ανεμογεννητριών (Α/Γ) τροποποιεί τα δεδομένα - υποθέσεις στα οποία είχε βασιστεί το ισχύον ΕΧΠ-ΑΠΕ και καθιστά αναγκαία την επανεξέταση θεμάτων όπως οι κανόνες ένταξης στο τοπίο, οι ελάχιστες αποστάσεις, η επίδραση των εγκαταστάσεων σε ευαίσθητα τοπία, κλπ.

3. Η αύξηση των απαιτήσεων των συνοδών έργων και υποδομών, κυρίως των αιολικών εγκαταστάσεων.

4. Η χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων εντός των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας (ΖΕΠ) αλλά και των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (ΣΠΠ) και οι συγκρούσεις που συνεπάγεται.

5. Η εναρμόνιση με τις υπό εκπόνηση Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, προκειμένου να επαναπροσδιοριστούν οι περιοχές αποκλεισμού.

6. Η αποσαφήνιση των κριτηρίων χωροθέτησης όλων των μορφών ΑΠΕ και κυρίως των αιολικών εγκαταστάσεων και ηλιακών εγκαταστάσεων.

7. Η εξέταση τυχόν περιορισμού στο μέγεθος των Α/Γ που δύνανται να εγκατασταθούν σε κάποιες περιοχές, δεδομένου του ανάγλυφου του ελληνικού εδάφους και των ιδιαιτεροτήτων των περιοχών (π.χ. μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς). Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσαν να επανεξεταστούν οι αποστάσεις από οικισμούς ή περιοχές οργανωμένης τουριστικής ανάπτυξης

Σύμφωνα με τον Ευθύμιο Μπακογιάννη, όσον αφορά το γενικότερο αναπτυξιακό - θεσμικό πλαίσιο, που σχετίζεται με τις ΑΠΕ, προκύπτει ότι θα πρέπει να ενσωματωθούν ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση στόχων, όπως:

1. Συμβατότητα των στόχων του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) με τις τάσεις ανάπτυξης των εγκαταστάσεων ΑΠΕ. (Λήφθηκε υπόψη η Μακροχρόνια Στρατηγική για το 2050).

2. Ενίσχυση και επέκταση των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, σε αντιστοιχία με τις τάσεις ανάπτυξης εγκαταστάσεων ΑΠΕ χωρικά.

3. Ανάπτυξη θαλάσσιων εγκαταστάσεων ΑΠΕ για την εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας.

4. Ανάπτυξη μονάδων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας με μπαταρίες, έτσι ώστε να εξισορροπηθεί η μεταβλητότητα ηλεκτροπαραγωγής των ήδη διαδεδομένων μορφών εγκαταστάσεων ΑΠΕ (Α/Γ και Φ/Β).

5. Θεσμοθέτηση ρυθμίσεων για έργα μικρότερης ισχύος που δεν υπάγονται στο ΕΧΠ ΑΠΕ, με αποτέλεσμα η χωροθέτησή τους να μην υπακούει σε συγκεκριμένους κανόνες και να είναι άναρχη.

6. Ενεργοποίηση του προβλεπόμενου από το ισχύον ΕΧΠ-ΑΠΕ Συστήματος Παρακολούθησης, με στόχο τη μελέτη και εκτίμηση των συνεργιστικών και σωρευτικών επιπτώσεων των εγκαταστάσεων ΑΠΕ, ιδίως σε περιοχές προστασίας.

7. Προσδιορισμός με συστηματικό τρόπο της σχέσης των ΕΧΠ μεταξύ τους και παροχή κατευθύνσεων για χρήσεις που είναι εν δυνάμει ασύμβατες ή ανταγωνιστικές με το αντικείμενο του καθενός.

8. Εναρμόνιση των ΠΧΠ με το ΕΧΠ-ΑΠΕ και παροχή κατευθύνσεων: Διατάξεις των ΠΧΠ οι οποίες κινούνται σε πλαίσιο συμβατότητας με το ΕΧΠ-ΑΠΕ και αξιολογούνται θετικά μπορούν να αποτελέσουν εισροή στο νέο ΕΧΠ / Διατάξεις των ΠΧΠ που προκάλεσαν προβληματισμό χρήζουν περαιτέρω θεώρησης στο επόμενο στάδιο, προκειμένου είτε να ληφθούν υπόψη στο νέο ΕΧΠ είτε να προταθεί η κατάργησή τους από τα ΠΧΠ ώστε να μην προκύπτουν ζητήματα εναρμόνισης.

"Αξιοποίηση κατά προτεραιότητα των θέσεων με καλό αιολικό δυναμικό, σημαίνει πιο πολλή, καθαρή ενέργεια με λιγότερες συνολικά ανεμογεννήτριες, με ακόμα χαμηλότερο κόστος για τον καταναλωτή και με μικρότερη κατάληψη εδάφους", υπογράμμισε η Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ), σε πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε.

Η βασική θέση που διατύπωσε η Ένωση είναι ότι "μια πρόταση για νέο αιολικό πάρκο πρέπει να αξιολογείται κατά περίπτωση και εάν αποδεικνύεται με βάση συγκεκριμένα και επιστημονικά δεδομένα ότι θα υπάρχουν σημαντικές αρνητικές, μη αναστρέψιμες, επιπτώσεις - που δεν μπορεί να μετριασθούν ή να αντισταθμιστούν - σε κάποιο προστατευόμενο αντικείμενο υψηλής αξίας, τότε η συγκεκριμένη αίτηση θα πρέπει να απορρίπτεται".

Μάλιστα, σύμφωνα με την ΕΛΕΤΑΕΝ, "πάρα πολλές επιστημονικές μελέτες σχετικά με την αιολική ενέργεια επικεντρώνονται στη σχέση μεταξύ αιολικών πάρκων και βιοποικιλότητας και ειδικά ορνιθοπανίδας. Έτσι υπάρχουν πραγματικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι ανεμογεννήτριες και πουλιά μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά όταν λαμβάνονται οι κατάλληλες πρόνοιες. Οι αντίθετοι ισχυρισμοί, δηλαδή ότι η διατήρηση σπάνιων ειδών ορνιθοπανίδας απειλείται πάντα από τις ανεμογεννήτριες, πολύ συχνά στηρίζονται σε διαστρέβλωση μελετών", όπως υπογραμμίζει.

Από την πλευρά τους οι περιβαλλοντικές οργανώσεις [ΑΝΙΜΑ, ΑΡΧΕΛΩΝ Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, Καλλιστώ, Μεσόγειος SOS, Greenpeace, WWF], υποστηρίζουν την απολιγνιτοποίηση του μίγματος παραγωγής ενέργειας στη χώρα μας, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης πολιτικής δίκαιης μετάβασης σε μια οικονομία μηδενικών εκπομπών άνθρακα έως τα μέσα του αιώνα, σύμφωνα με την ενιαία Ευρωπαϊκή πολιτική για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν με ανακοίνωσή τους, "η μετάβαση αυτή δεν θα πρέπει να γίνει σε πλαίσιο που θα δημιουργεί ασφυκτικές και εκβιαστικές καταστάσεις για την κοινωνία και τη βιοποικιλότητα".

Οι οργανώσεις, χαρακτηρίζουν ως επείγουσες ανάγκες αφενός τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος της χώρας με ριζοσπαστικές και πλήρως μελετημένες πρωτοβουλίες για τον περιορισμό της ενεργειακής σπατάλης, την ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος, την υιοθέτηση βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και την διεύρυνση της χρήσης μέσων μαζικής μεταφοράς και αφετέρου τη συντεταγμένη, περιβαλλοντικά ασφαλή και κοινωνικά δίκαιη ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών παραγωγής και αποθήκευσης ενέργειας από ΑΠΕ.

Όπως τόνισε στην ημερίδα του ΕΛΕΤΑΕΝ ο Γιάννης Γιαρέντης πρόεδρος του Διαχειριστή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Εγγυήσεων Προέλευσης (ΔΑΠΕΕΠ), πέρα από τα προφανή κλιματικά και ενεργειακά οφέλη, η συμβολή των ΑΠΕ και κυρίως της αιολικής ενέργειας ήταν η μέγιστη στο Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης (ΤΕΜ), που αποτελεί τον μοχλό επιδοτήσεων των λογαριασμών ρεύματος και ενίσχυσης της κοινωνίας για την ανάσχεση των συνεπειών της ενεργειακής κρίσης, φθάνοντας τα 4,2 δισ.

Σύμφωνα με τον κ. Γιαρέντη για την κοινωνική αποδοχή των είναι ανάγκη η προώθηση της απαιτούμενης εκπαίδευσης και κουλτούρας. "Να εισαχθούν στα σχολεία ζητήματα που στοχεύουν στην ενημέρωση, εκμάθηση και προώθηση των αρχών της βιωσιμότητας και των ΑΠΕ ήδη από τις σχολικές ηλικίες".