Οι 3+1 σκοτεινές πλευρές της αγοράς φωτοβολταϊκών

Οι αρνητικές τιμές στην αγορά ηλεκτρισμού για όλο και περισσότερες ώρες. Η άποψη ότι φταίνε τα δίκτυα και όχι η καθηλωμένη ζήτηση. Το αφήγημα της Ελλάδας ως εξαγωγέα καθαρής ενέργειας. Το ΕΤΜΕΑΡ και το έλλειμμα του ΕΛΑΠΕ.

Την πόρτα των ευρωπαϊκών αγορών χτυπούν ξανά, λόγω άνοιξης, οι κίνδυνοι από την υπερπαραγωγή φωτοβολταϊκών, με το φαινόμενο των αρνητικών τιμών, που φέτος ακόμη δεν έχει εμφανιστεί στην Ελλάδα, να αποτελεί καθημερινότητα από τη Σκανδιναβία και την Ολλανδία, μέχρι τη Γαλλία, την Ισπανία και τη Πορτογαλία.

Το «κοντέρ» γράφει ότι κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους η Σουηδία με τα πολλά νερά και αιολικά βίωσε 195 ώρες με αρνητικές τιμές, μακράν τη μεγαλύτερη επίδοση πανευρωπαϊκά. Η Φινλανδία έζησε 85 ώρες με negative prices, η πλούσια σε ήλιο Ισπανία 69, η γειτονική Πορτογαλία 53, ενώ στη γειτονιά μας, οι αγορές χονδρικής σε Ρουμανία και Βουλγαρία «βούτηξαν» προ ημερών στα -10 και -20 €/ΜWh.

Τα στοιχεία του εξιδεικευμένου οίκου Montel Analytics δείχνουν ότι οι ώρες με αρνητικές τιμές αυξάνονται παντού στην Ευρώπη, λόγω της υπερπαραγωγής φωτοβολταϊκών, και ότι εκτός από τις περιόδους χαμηλής ζήτησης (άνοιξη, φθινόπωρο) παρατηρούνται όλο και συχνότερα πλέον και το χειμώνα.

Τη σκοτεινή αυτή πλευρά της πράσινης μετάβασης, που στην Ελλάδα δεν έχουμε ζήσει όσο αλλού, ξεχνούν όσοι εσχάτως γκρινιάζουν επειδή για λόγους ασφάλειας του συστήματος, λόγω του επικίνδυνου συνδυασμού χαμηλής ζήτησης και υπερπλεονάσματος ηλιακής ενέργειας, αναγκάζονται να «κατεβάζουν τον διακόπτη» στα έργα τους.

Αν τις τελευταίες εβδομάδες είχαμε και στην Ελλάδα αρνητικές τιμές χονδρικής, όπως στη Βουλγαρία, οι επενδυτές θα έπρεπε να βάλουν το χέρι στην τσέπη - αντί να πληρωθούν - προκειμένου να πουλήσουν την παραγωγή τους στο σύστημα. Το πιθανότερο είναι ότι θα είχαν δώσει οι ίδιοι εντολή στις εταιρείες που τους εκπροσωπούν, τους Φορείς Σωρευτικής Εκπροσώπησης (ΦοΣΕ), να μην τους βάλουν καν στην αγορά.

Τα παραπάνω σχόλια είναι του προέδρου του Συνδέσμου Παραγωγών Ενέργειας με Φωτοβολταικά (ΣΠΕΦ) Στέλιου Λουμάκη και δείχνουν ότι η νέα κανονικότητα της πράσινης αγοράς δεν έχει γίνει κατανοητή από πολλές χιλιάδες παραγωγούς.

Διότι αρνητικές τιμές σημαίνουν -βάσει των ευρωπαϊκών κανόνων- ότι οι επενδυτές πρέπει να πληρώσουν για να πουληθεί η ενέργεια των πάρκων τους. Αν πάλι η τιμή χονδρικής είναι για πάνω από 2 συνεχόμενες ώρες μηδενική, τότε δεν λαμβάνουν την «ταρίφα» τους. Αμφότερα τα μέτρα αποτελούν αντικίνητρα για να προστατεύονται τα συστήματα ηλεκτρισμού από την υπερπαραγωγή των ΑΠΕ.

Αν όμως κάποιος δεν πρόκειται να πληρωθεί, πόσο μάλλον καλείται από πάνω και να πληρώσει, μικρή σημασία έχει αν θα περικοπεί η παραγωγή του, αφού ούτως ή άλλως υπάρχει θέμα βιωσιμότητας για την επένδυσή του. Αν πάλι δεν την έχει ξεκινήσει, τα παραπάνω θα έπρεπε λογικά να τον αποθαρρύνουν.

Δεν έχει ακόμη χωνέψει το επενδυτικό κοινό τις ανατροπές που φέρνουν οι αρνητικές και μηδενικές τιμές και όλοι πιστεύουν ότι από τη στιγμή που έκαναν ένα φωτοβολταϊκό είναι αυτονόητο ότι θα πληρώνονται. Ακόμη κι όταν το σύστημα δεν έχει ανάγκη την παραγωγή τους, θεωρούν ότι με κάποιο «μαγικό» τρόπο θα αποζημιωθούν. Αν καταλάβουν τι πραγματικά συμβαίνει, τότε θα μετριαστεί κι άλλο το υπερβολικό επενδυτικό ενδιαφέρον για όρους σύνδεσης στον ΑΔΜΗΕ, που έχει πάντως αρχίσει να κάνει ένα slowdown, το οποίο μένει να φανεί αν είναι μόνιμο ή συγκυριακό.

Οι «μηδέν κόμμα κάτι» τιμές

Τη περασμένη Κυριακή 13 Απριλίου, για παράδειγμα, η χονδρεμπορική τιμή στη Βουλγαρία ήταν αρνητική για αρκετές ώρες. Την ίδια στιγμή στην Ελλάδα είχαμε τις γνωστές «μηδέν κόμμα κάτι» τιμές στο χρηματιστήριο, ώστε να μην αναστέλλονται οι πληρωμές των έργων ή αυτά να καλούνται να πληρώσουν κιόλας.

Το «μηδέν κόμμα κάτι» είναι η πολιτική που ακολουθούν εδώ και καιρό οι ΦοΣΕ για τα χιλιάδες πάρκα που εκπροσωπούν, δηλαδή να κρατούν τη χονδρεμπορική τιμή στο 0,01 €/MWh και πάνω, έτσι ώστε να πληρώνονται οι πελάτες τους. Ή να παίρνουν την ταρίφα που έχουν «κλειδώσει» με διαγωνισμούς ή άλλους τρόπους. Αυτό που έχει σημασία είναι να μη μηδενίζει ή να μη γίνεται αρνητική.

Την ιδιότυπη όμως αυτή γραμμή άμυνας θα αναγκαστεί η ελληνική αγορά αργά ή γρήγορα να την εγκαταλείψει. Τα trends δείχνουν ότι είναι θέμα χρόνου να κινηθεί όπως και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές αγορές σε βαθιά αρνητικό έδαφος.

Το πρώτο βήμα θα γίνει με την πρόταση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας για ενεργοποίηση των αρνητικών τιμών στην αγορά εξισορρόπησης (σ.σ. εκεί όπου «ματσάρονται» οι προβλέψεις για την παραγωγή των ΑΠΕ με την πραγματική παραγωγή), πιθανότατα προς τα τέλη Μαΐου. Η κίνηση θεωρείται ότι θα εξορθολογίσει την αγορά που θα προσεγγίσει τα ευρωπαϊκά δεδομένα, ωστόσο, από την άλλη, αν η τιμή γυρίζει όλο και περισσότερες ώρες σε αρνητικό έδαφος, οι επενδυτές θα πρέπει να πληρώνουν για τις μεγαβατώρες που «περνούν» στο σύστημα.

Τότε θα γίνει και το μεγάλο ξεκαθάρισμα στον χώρο. Οι αρκετές χιλιάδες μικροί και μεσαίοι παραγωγοί που παραμένουν σήμερα στο παιχνίδι θα αναγκάζονται να δουλεύουν όλο και πιο συχνά με ζημιά και θα φτάσουν να λησμονούν το τωρινό καθεστώς για το οποίο σήμερα γκρινιάζουν.

Ο μύθος ότι φταίνε τα δίκτυα

Τρίτος μύθος στον δημόσιο διάλογο είναι ότι το πρόβλημα των ΑΠΕ αφορά τα δίκτυα και όχι τη ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια. Καταρρίπτεται καθημερινά από την πραγματικότητα, αφού η εστία του προβλήματος βρίσκεται στην κατανάλωση, η οποία τα τελευταία χρόνια διατηρείται σταθερή.

Σε μια χώρα όπου η ετήσια ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια μετά βίας αγγίζει τα 7-8 GW, η Ελλάδα φτάνει να παράγει έως και 17-18 GW όταν ο ήλιος λάμπει και ταυτόχρονα φυσάει. Συνεχίζουμε να παράγουμε περισσότερη πράσινη ενέργεια απ’ όση χρειαζόμαστε.

Αυτός είναι και ο λόγος που κερδίζει έδαφος στην αγορά η πρόταση για πρόσκαιρη αναστολή στη χορήγηση όρων σύνδεσης σε καινούργιες ΑΠΕ, είτε με οριστικό «στοπ» είτε με προσωρινή παύση σε νέες προσφορές και στην υποβολή νέων αιτημάτων. Με ενδιαφέρον αναμένεται η στάση της νέας ηγεσίας του ΥΠΕΝ υπό τον Στ. Παπασταύρου και κατά πόσο θα δώσει τη σχετική εντολή στον ΑΔΜΗΕ.

Η Ελλάδα ως εξαγωγέας ενέργειας

Τo τέταρτο θέμα είναι το αφήγημα ότι η Ελλάδα έχει γίνει εξαγωγέας καθαρής ενέργειας. Η μετατροπή του ελληνικού συστήματος το 2024 σε εξαγωγικό οδήγησε σε αύξηση της παραγωγής από φυσικό αέριο περισσότερο από αυτή των ΑΠΕ. Η παραγωγή από φυσικό αέριο αυξήθηκε κατά 35,9% ή 5.461 GWh και των ΑΠΕ κατά 19,8% ή 4.177 GWh.

Το κεφάλαιο της Ελλάδας ως εξαγωγέα πράσινης ενέργειας «κουμπώνει» και με το θέμα των μηδενικών τιμών. Το μεσημέρι της Κυριακής 6 Απριλίου είχαμε μέγιστες ωριαίες περικοπές 3-4 GW, αλλά ταυτόχρονα και 850-1.000 MW εισαγωγών τις ίδιες ώρες από τη Βουλγαρία. Γιατί δεν μπορέσαμε να κάνουμε εμείς εξαγωγές και είχαμε εισαγωγές ενώ περικόψαμε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες ΑΠΕ; Γιατί οι Βούλγαροι ήταν φθηνότεροι, δηλαδή είχαν αρνητικές τιμές, από -10 έως και -20 €/ΜWh.

Το έλλειμμα του ΕΛΑΠΕ

Ένα ακόμα ζήτημα αφορά τον ΕΛΑΠΕ, το ταμείο απ’ όπου πληρώνονται για την ταρίφα που έχουν «κλειδώσει» οι παραγωγοί ΑΠΕ. Οταν οι τιμές στη χονδρεμπορική αγορά ρεύματος είναι έστω και κατά μερικά δεκαδικά υψηλότερες του μηδενός, ο επενδυτής δικαιούται στο ακέραιο όλη του την ταρίφα.

Από πού θα την πάρει; Από τον ΕΛΑΠΕ, το έλλειμμα του οποίου έκλεισε πέρυσι στα 106,7 εκατ. ευρώ.

Σημειωτέον ότι το θέμα της αύξησης του ΕΤΜΕΑΡ, της χρέωσης που πληρώνουμε όλοι οι καταναλωτές μέσω των λογαριασμών μας, και προορίζεται για πληρωμή των παραγωγών ΑΠΕ, βρίσκεται εδώ και πολλούς μήνες στο τραπέζι. Τυχόν σημαντική του αύξηση θα «θολώσει» τη μέχρι σήμερα εικόνα των χαμηλών τιμών στο ρεύμα.