«Μοντέλο» πολεοδομικής αναρχίας η Ελλάδα

Σε πρώιμο στάδιο παραμένει ο πολεοδομικός σχεδιασμός στη χώρα μας. Περισσότερο από το μισό της Ελλάδας εξακολουθεί να μη διαθέτει οποιασδήποτε μορφής κανόνες, με αποτέλεσμα η οικιστική ανάπτυξη και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες να αναπτύσσονται άναρχα. Επιχειρώντας να βάλει μια τάξη στο τοπίο, το υπουργείο Περιβάλλοντος όρισε ότι όλα τα εκκρεμή πολεοδομικά σχέδια πρέπει να ολοκληρωθούν μέσα σε μία διετία, ακόμα και με την παλιά νομοθεσία, ενώ έθεσε πιο «σφιχτά» χρονοδιαγράμματα για την πορεία των νέων μελετών, με την ελπίδα ότι... θα τηρηθούν.

Η αρχιτέκτων Τάνια Βεζυριαννίδου, στέλεχος της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παρουσίασε πρόσφατα στο συνέδριο του τμήματος Πολεοδομίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας μελέτη για την πορεία του πολεοδομικού σχεδιασμού στη χώρα (πλην Αττικής) έως το 2018. Οπως προκύπτει, δεν έχουν αλλάξει πολλά την τελευταία πενταετία. Το ποσοστό των δήμων που διαθέτουν γενικό πολεοδομικό σχέδιο (ή Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης - ΣΧΟΟΑΠ) από 16% το 2014 ανέβηκε μόλις κατά 3 μονάδες, στο 19% το 2018.

Πιο συγκεκριμένα, σε επίπεδο καποδιστριακών δήμων, προ Καλλικράτη δηλαδή, (στη βάση των οποίων είχαν προκηρυχθεί τα πολεοδομικά σχέδια), από τους 910 δήμους (τότε) όλης της Ελλάδας, πλην Αττικής, εγκεκριμένα είναι τα σχέδια για 174 δήμους ή δημοτικές ενότητες, 254 βρίσκονται σε εξέλιξη, ενώ 482 δήμοι παραμένουν χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό. Ξεχωρίζουν οι Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας και Ιονίων Νήσων, όπου δεν υπάρχει... ούτε ένα εγκεκριμένο σχέδιο σε 61 και 39 (καποδιστριακούς) δήμους αντιστοίχως και οι Περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, Δυτικής Ελλάδας και Νοτίου Αιγαίου, όπου υπάρχουν μόλις δύο εγκεκριμένα πολεοδομικά σχέδια, σε 55, 74 και 58 δήμους αντιστοίχως.

Οπως παρατηρεί στη μελέτη της η κ. Βεζυριαννίδου, αξιοσημείωτο είναι ότι οι 8 από τις 12 Περιφέρειες που εξέτασε δεν εμφάνισαν καμία πρόοδο το διάστημα 2014-2018 (εκτός από τις πέντε προαναφερθείσες, οι Περιφέρειες Πελοποννήσου, Ηπείρου και Κρήτης). Αντίθετα, πρώτη ως προς την εκπόνηση και έγκριση πολεοδομικών σχεδίων είναι η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, στην οποία έχει εγκριθεί το 40% των μελετών που ανέθεσε και ακολουθούν η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας όπου το αντίστοιχο ποσοστό είναι 37%.

Η εικόνα στην Αττική (που δεν καλύπτεται από την προαναφερθείσα μελέτη) δεν είναι πολύ καλύτερη. Από τους 124 (καποδιστριακούς) δήμους, 61 έχουν πολεοδομικό σχέδιο που να καλύπτει το σύνολο ή ένα μέρος της έκτασής τους. Σήμερα, τρία νέα γενικά πολεοδομικά σχέδια βρίσκονται σε εξέλιξη (Πολυδενδρίου, Παλαιάς Φώκαιας και Μεγάρων). Σε εξέλιξη βρίσκονται ακόμα 12 τροποποιήσεις υπαρχόντων σχεδίων (Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Χαλανδρίου, Βριλησσίων, Ασπροπύργου τα πιο προχωρημένα, Ελευσίνας, Καλάμου, Μεταμόρφωσης, Αφιδνών, Αναβύσσου, Γλυφάδας και Αλίμου τα λιγότερο προχωρημένα). Η Αττική βέβαια έχει την ιδιαιτερότητα ότι ένα μέρος του εξωαστικού χώρου της έχει καθορισμένες χρήσεις γης μέσω των Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (Μεσογείων, Λαυρεωτικής και Ασπροπύργου) και εννέα Προεδρικών Διαταγμάτων (Κηφισού, όρους Αιγάλεω, Υμηττού, Λαυρεωτικής, Πάρνηθας, Πεντέλης, Ελαιώνα, Σχινιά και ακτών) που όμως σε μεγάλο βαθμό παραμένουν ανεφάρμοστα στην πράξη.

Οι αλλαγές στη νομοθεσία δεν βοήθησαν την κατάσταση. Ο ν. 4269/14 (προβληματικός κατά κοινή ομολογία σε πλήθος σημείων), που προέβλεπε μεταξύ άλλων την υποκατάσταση των γενικών πολεοδομικών σχεδίων από τα «τοπικά χωρικά σχέδια» και τη μείωση των επιπέδων του σχεδιασμού διορθώθηκε σε κάποιον βαθμό από τον ν. 4447/16. Οι προδιαγραφές, όμως, για το τι πρέπει να περιλαμβάνουν τα τοπικά χωρικά σχέδια εκδόθηκαν μόλις πέρυσι (τον Ιούνιο του 2017), ενώ μέχρι στιγμής δεν έχει ανατεθεί ούτε μία μελέτη με βάση τη νέα νομοθεσία.

Μικρή ανταπόκριση

Το 2015, το υπουργείο απευθύνθηκε στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, ζητώντας τους να καταγράψουν τη φάση στην οποία βρίσκονταν τα εκκρεμή πολεοδομικά σχέδια και τον χρόνο ολοκλήρωσής τους. Ελάχιστες ανταποκρίθηκαν. Πέρυσι, το Πράσινο Ταμείο ανέθεσε μια μελέτη για να καταγράψει ακριβώς την κατάσταση σε όλη τη χώρα και η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί περίπου σε έναν μήνα. Οπως αποκάλυψε πέρυσι η «Κ», στόχος είναι η μελέτη να αποτελέσει τη βάση για τη δημοπράτηση σε μεγάλες ομάδες των νέων τοπικών χωρικών σχεδίων, ένα πρόγραμμα το οποίο (κατ’ αρχάς) δέχθηκε να χρηματοδοτήσει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Αυτό δεν εμποδίζει βέβαια την κάθε περιοχή... να τραβάει τον δρόμο της. Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης πρόσφατα ενέταξε στο επιχειρησιακό της πρόγραμμα την εκπόνηση τοπικών χωρικών σχεδίων για 10 από τους 22 δήμους της: Κομοτηνής, Ορεστιάδας, Νέστου, Αβδήρων, Δράμας, Μαρωνείας-Σαπών, Σαμοθράκης, Δοξάτου, Τοπείρου και Παγγαίου με συνολικό προϋπολογισμό 5,2 εκατ. ευρώ. Για το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα επελέγησαν οι μεγάλοι αστικοί δήμοι της Περιφέρειας που δεν είχαν σχέδιο και οι παράκτιες περιοχές.

Τον Σεπτέμβριο, το υπουργείο Περιβάλλοντος επανήλθε. Με Προεδρικό Διάταγμα (90/2018) όρισε το πλαίσιο αναθεώρησης του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Ειδικά για τους δήμους, προέβλεψε ότι μπορούν εφόσον το επιθυμούν να ολοκληρώσουν τα γενικά πολεοδομικά σχέδια που είχαν ξεκινήσει στο παρελθόν, χρησιμοποιώντας την παλαιά ή τη νέα νομοθεσία, αλλά αυστηρά σε διάστημα δύο ετών. Για τα νέα τοπικά χωρικά σχέδια ορίζεται ότι πρέπει να ολοκληρώνονται σε διάστημα τριών ετών από τη στιγμή της ανάθεσής τους και όχι να «σέρνονται» για δεκαετίες.

Το «σταυρόλεξο» των χρήσεων γης

Ο πολεοδομικός σχεδιασμός μπορεί να ακούγεται ως κάτι αφηρημένο και θεωρητικό, αλλά είναι ακριβώς το αντίθετο. Ξεκινά μεν από γενικές κατευθύνσεις σε επίπεδο χώρας (εθνικό χωροταξικό), συνεχίζει τομεακά (ειδικά χωροταξικά για τουρισμό, βιομηχανία, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, υδατοκαλλιέργειες, φυλακές), τα περιφερειακά χωροταξικά (σχεδιασμός σε επίπεδο περιφέρειας) και καταλήγει στα γενικά πολεοδομικά σχέδια, νυν «τοπικά χωρικά σχέδια». Τα σχέδια αυτά ορίζουν, σε επίπεδο δήμου, πού επιτρέπεται τι, επιλέγοντας μέσα από μια «παλέτα» χρήσεων γης. Υπάρχουν επίσης πολλά πολεοδομικά εργαλεία για διάφορες δραστηριότητες (π.χ. ΠΟΤΑ για μεγάλες τουριστικές αναπτύξεις) αλλά κι εκείνα που... καταργούν στην πράξη τον όποιο υφιστάμενο πολεοδομικό σχεδιασμό, προκειμένου να εγκριθεί μια επενδυτική δραστηριότητα (ΕΣΧΑΣΕ και ΕΣΧΑΔΑ για μεγάλες αναπτύξεις σε ιδιωτικά και δημόσια ακίνητα, ειδικά χωρικά σχέδια για μικρότερες παρεμβάσεις).

Την περίοδο αυτή αρχίζουν (επιτέλους) να εγκρίνονται τα 12 αναθεωρημένα περιφερειακά χωροταξικά σχέδια (εκτός Αττικής, που καλύπτεται από ρυθμιστικό σχέδιο). Μέχρι στιγμής έχουν δημοσιευτεί τα σχέδια για τις Περιφέρειες Κρήτης, Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, Θεσσαλίας και Ηπείρου. Παράλληλα, βρίσκονται υπό αναθεώρηση σημαντικά ειδικά χωροταξικά πλαίσια όπως αυτά του τουρισμού, που έχει ακυρωθεί από το ΣτΕ, και των ΑΠΕ.