Η άνοδος της θάλασσας απειλεί 200 παράκτια μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς

Διαγραφή της Ιστορίας της Αφρικής συνεπάγεται η άσχημη πρόβλεψη των επιστημόνων για καταστροφή σχεδόν 200 παράκτιων μνημείων της ηπείρου από την άνοδο της επιφάνειας της θάλασσας που προκαλεί η κλιματική αλλαγή.

Σε ολόκληρο τον κόσμο, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας οφείλεται στο λιώσιμο των πάγων της ξηράς και στη διαστολή του νερού καθώς θερμαίνεται. Η στάθμη της θάλασσας γύρω από την Αφρική αυξήθηκε με ταχύτερο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC).

Επιστημονική έρευνα διαπιστώνει ότι 56 μνημεία φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς σε ολόκληρη την Αφρική αντιμετωπίζουν ήδη απειλές από παράκτιες πλημμύρες και διάβρωση που επιδεινώνονται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Μέχρι το 2050, ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί σε 191 σύμφωνα με ένα σενάριο “μεσαίων” εκπομπών και 198 σύμφωνα με ένα σενάριο “υψηλών” εκπομπών, εάν δεν κατασκευαστούν περαιτέρω παράκτιες άμυνες.

Τα μέρη που κινδυνεύουν κυμαίνονται από τη Σαμπράθα, έναν εμπορικό σταθμό του δεύτερου αιώνα στη Λιβύη, μέχρι το νησί Κούντα Κίντεχ, μια τοποθεσία της Γκάμπια που αποτελεί μια “σημαντική, αν και οδυνηρή” υπενθύμιση του δουλεμπορίου.

Επείγουσα η ανάγκη προστασίας

Η μελέτη υποδηλώνει ότι υπάρχει “επείγουσα ανάγκη” για περισσότερες επενδύσεις σε μεθόδους για την προστασία των αφρικανικών μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σύμφωνα με τον συγγραφέα της μελέτης.

Η “κρίσιμη” έρευνα ρίχνει φως στον τρόπο με τον οποίο η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε “απτές και άυλες” απώλειες και ζημιές γύρω από τις ακτές της Αφρικής, λέει ένας ερευνητής από την Γκάνα.

“Μια χαμένη πολιτιστική και φυσική κληρονομιά θα μπορούσε να σημαίνει τη διαγραφή της ιστορίας μας”, προσθέτει ένας νεαρός ακτιβιστής για το κλίμα από τη Νιγηρία.

Απώλεια για τον Πολιτισμό

Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο Nature Climate Change, είναι η πρώτη που εξετάζει πώς τα παράκτια αφρικανικά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς θα μπορούσαν να απειληθούν από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Εξετάζει 284 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς σε 38 χώρες.

Η μελέτη περιλαμβάνει χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν αναγνωριστεί ή βρίσκονται υπό εξέταση από το Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και τη Σύμβαση Ραμσάρ για τους υγροτόπους διεθνούς σημασίας.

Ο κατάλογος περιλαμβάνει σημαντικές μεταναστευτικές διαδρομές πουλιών, υδάτινες οδούς που αποτελούν κλειδί για τις παράκτιες αλιευτικές κοινότητες και αρχαιολογικούς χώρους που περιέχουν ζωτικά στοιχεία για την εξέλιξη του ανθρώπου.

Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για τον πληρέστερο κατάλογο του είδους του, δεν καταγράφει όλους τους χώρους πολιτιστικής σημασίας στην παράκτια Αφρική, λέει η συγγραφέας της μελέτης καθηγήτρια Joanne Clarke, ερευνήτρια για το κλίμα και την πολιτιστική κληρονομιά από το Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας.

“Μοντελοποιήσαμε τους κλιματικούς κινδύνους για περιοχές που υποστηρίζονται από το Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς ή τη Σύμβαση Ραμσάρ, αλλά υπάρχουν εκατοντάδες περιοχές που δεν υποστηρίζονται΄΄.

“Πολλές [μη αναγνωρισμένες τοποθεσίες] είναι απίστευτα σημαντικές για τις τοπικές κοινότητες. Κάποιες τοποθεσίες, οι οποίες μπορεί να μην έχουν παγκόσμια αναγνώριση, έχουν μεγάλη αξία για τους κατοίκους.

“Η έρευνα εξετάζει συγκεκριμένα πώς θα μπορούσαν να επηρεαστούν τα αφρικανικά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς από ακραία γεγονότα που συνδέονται με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων πλημμυρών και της διάβρωσης’’.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο παράκτιων πλημμυρών με την άνοδο της στάθμης των υδάτων, πράγμα που σημαίνει ότι, κατά τη διάρκεια υψηλών παλιρροιών ή καταιγίδων, οι παράκτιες άμυνες είναι πιο πιθανό να υπερκαλυφθούν.

Η υψηλότερη στάθμη της θάλασσας μπορεί επίσης να αυξήσει το μέσο ύψος ενός “κύματος καταιγίδας” – μια άνοδος της θάλασσας πάνω από το κανονικό επίπεδο παλίρροιας κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, η οποία μπορεί να προκαλέσει παράκτιες πλημμύρες.

Η κακή πρόβλεψη και η χειρότερη πρόβλεψη

Για τη μελέτη, οι επιστήμονες συνδύασαν χάρτες προβλέψεων πλημμυρών με χάρτες που δείχνουν πιθανές αλλαγές στην ακτογραμμή σε ολόκληρη την Αφρική.

Η ανάλυση εξέτασε τις απειλές για τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της Αφρικής βάσει δύο σεναρίων.

Το πρώτο είναι ένα “μεσαίο” σενάριο εκπομπών, όπου τα παγκόσμια αέρια του θερμοκηπίου θα συνεχίσουν να αυξάνονται για τις επόμενες δεκαετίες, προτού σταθεροποιηθούν στο δεύτερο μισό του αιώνα (“RCP4. 5”).

Το δεύτερο είναι ένα σενάριο “υψηλών” εκπομπών, όπου οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται μέχρι το τέλος του αιώνα (“RCP8. 5”).

Για κάθε μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, οι ερευνητές εκτιμούν την έκταση της έκτασης που εκτίθεται σε παράκτιες πλημμύρες και διαβρώσεις “100ετίας” σήμερα, καθώς και το 2050 και το 2100. (“100ετία” είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα γεγονός που είναι τόσο σοβαρό που σήμερα έχει μόνο 1% πιθανότητα να συμβεί σε ένα δεδομένο έτος. )

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τα αποτελέσματα για κάθε χώρο πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στο γράφημα, το χρώμα απεικονίζει το ποσοστό της συνολικής έκτασης της περιοχής που είναι εκτεθειμένη σε παράκτιες πλημμύρες και διάβρωση

• το κίτρινο αντιπροσωπεύει λιγότερο από 25%,
• το πορτοκαλί αντιπροσωπεύει λιγότερο από 50%,
• το μωβ αντιπροσωπεύει λιγότερο από 75% και
• το σκούρο μπλε αντιπροσωπεύει περισσότερο από 75%

Η έρευνα διαπιστώνει ότι ο αριθμός των χώρων πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς που κινδυνεύουν από παράκτιες πλημμύρες και διάβρωση αναμένεται να τριπλασιαστεί έως το 2050, από 56 σε 191, σύμφωνα με ένα σενάριο μέσης εκπομπής και 198 σύμφωνα με ένα σενάριο υψηλής εκπομπής.

Σε κίνδυνο σχεδόν όλα τα παράκτια μνημεία της Αφρικής

Κατά το δεύτερο μισό του αιώνα, ο αριθμός των περιοχών που εκτίθενται σε παράκτιες πλημμύρες και διάβρωση αναμένεται να φθάσει στο μέγιστο και να σταθεροποιηθεί, σύμφωνα με την έρευνα. Ωστόσο, η έκταση της εκτεθειμένης περιοχής σε κάθε περιοχή προβλέπεται να συνεχίσει να αυξάνεται.

Μέχρι το τέλος του αιώνα, η μέση εκτεθειμένη έκταση για κάθε περιοχή αναμένεται να είναι 6,5 φορές μεγαλύτερη σύμφωνα με το σενάριο των μεσαίων εκπομπών και 9,5 φορές μεγαλύτερη σύμφωνα με το σενάριο των υψηλών εκπομπών.

Η έρευνα διαπιστώνει ότι αρκετές αφρικανικές χώρες θα δουν όλα τα μνημεία πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς τους να τίθενται σε κίνδυνο μέχρι το 2100 σε οποιοδήποτε σενάριο. Στις χώρες αυτές περιλαμβάνονται το Καμερούν, η Δημοκρατία του Κονγκό, το Τζιμπουτί, η Δυτική Σαχάρα, η Λιβύη, η Μοζαμβίκη, η Μαυριτανία και η Ναμίμπια.

Ένας πολιτιστικός τόπος που κινδυνεύει στο Καμερούν είναι οι καταρράκτες Lobé, ένα μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο σύνολο καταρρακτών ύψους έως και 20 μέτρων που εκβάλλουν απευθείας στον Ατλαντικό Ωκεανό.

Οι καταρράκτες “αποτελούν ισχυρή βάση των συμβολικών πεποιθήσεων των λαών Batanga, Maabi και Pygmee που ζουν στα περίχωρα και συνδέουν τους καταρράκτες με διάφορες πολιτιστικές τελετές”, σύμφωνα με την UNESCO.

Διαγράφοντας την ιστορία

Τα ευρήματα δείχνουν ότι η προστασία των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς της Αφρικής απαιτεί “ουσιαστική δράση για το κλίμα”, λέει ο συγγραφέας της μελέτης Δρ Nick Simpson, μεταδιδακτορικός ερευνητής στην αφρικανική πρωτοβουλία για το κλίμα και την ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν.

“Δείξαμε ότι αν ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής μειώσει επιτυχώς τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από μια πορεία υψηλών εκπομπών σε μια πορεία μέτριων εκπομπών, ο αριθμός των εκτεθειμένων περιοχών μπορεί να μειωθεί κατά 25% έως το 2050. Αυτό θα αποτελούσε σημαντική εξοικονόμηση πόρων όσον αφορά τις απώλειες και τις ζημιές στην πολιτιστική κληρονομιά από την κλιματική αλλαγή”.

(Η έννοια της απώλειας και της ζημίας είχε εξέχουσα θέση στη σύνοδο κορυφής COP26 για το κλίμα στη Γλασκώβη το 2021, όπου οι αναπτυσσόμενες χώρες κάλεσαν τις πλούσιες οικονομίες να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη)

Η έρευνα υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη λήψης μέτρων προσαρμογής για την προστασία των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς της Αφρικής από τις κλιματικές επιπτώσεις, προσθέτει ο Simpson:

“Οι επενδύσεις στην προσαρμογή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κλιματική αλλαγή είναι επείγουσες. Οι υβριδικές προστασίες που περιλαμβάνουν οικολογική υποδομή, όπως οι βραχώδεις κρηπιδώματα σε συνδυασμό με αλυκές, θαλάσσια χόρτα ή αποκατεστημένα μαγγρόβια, μπορεί να αποδειχθούν αποτελεσματικές προστασίες για εκτεθειμένες περιοχές.

“Όμως, οι μηχανικές λύσεις θα αντιμετωπίσουν μόνο μια διάσταση του κινδύνου. Η βελτίωση της τοπικής διακυβέρνησης και της διακυβέρνησης των αυτοχθόνων μπορεί να δημιουργήσει περαιτέρω ευνοϊκές συνθήκες για την προστασία των περιοχών”.

Τα ευρήματα έχουν “επιπτώσεις για τους πληθυσμούς που ζουν κατά μήκος των ακτών της Αφρικής”, λέει ο Δρ Frederick Dapilah, ερευνητής για το κλίμα από το Πανεπιστήμιο Simon Diedong University of Business and Integrated Development Studies στη Γκάνα, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. Λέει στο Carbon Brief:

“Αυξάνεται η προσοχή στις απώλειες και τις ζημίες που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή τόσο σε τοπική όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Ως εκ τούτου, [η μελέτη αυτή] είναι ζωτικής σημασίας. Δείχνει ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να οδηγήσει στην απώλεια της οικονομικής ή υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και της αυτόχθονης τοπικής γνώσης κατά μήκος των ακτών της Αφρικής. ”

Η  έρευνα δείχνει ότι η Αφρική “σηκώνει το κύριο βάρος” των κλιματικών επιπτώσεων, προσθέτει ο Oladosu Adenike, ένας νεαρός ακτιβιστής για το κλίμα από τη Νιγηρία.

“Στην Αφρική, η φυσική και πολιτιστική μας κληρονομιά μας καθορίζει – αφηγείται την ιστορία μας και μπορεί να ανιχνεύσει την ιστορία μας. Μόλις χαθεί, δεν μπορεί ούτε να αντικατασταθεί ούτε να αποκατασταθεί.

“Πώς προσαρμοζόμαστε σε μια χαμένη κληρονομιά; Τελικά, μια χαμένη πολιτιστική και φυσική κληρονομιά θα μπορούσε να σημαίνει μια ακυρωμένη ιστορία. Ομοίως, μια χαμένη πολιτιστική και φυσική κληρονομιά θα μπορούσε να σημαίνει ότι θα διαγραφεί η ιστορία μας”.

ΠΗΓΗ: https://www.carbonbrief.org/