Παρουσίαση των προτάσεων που απέσπασαν κατ’ισοβαθμίαν το Β’ Βραβείο στον Πανελλήνιο Ανοιχτό Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την “Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας”

Πρόσφατα ολοκληρώθηκε ο Πανελλήνιος Ανοικτός Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός δύο σταδίων για την ‘Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας’. Η περιοχή ενδιαφέροντος του διαγωνισμού εκτείνεται επί της παραλιακής ζώνης της πόλης, από το Νέο Λιμάνι ως το έλος στην περιοχή της Αγυάς, συνολικής έκτασης Ε=330 στρεμμάτων, ενώ σκοπός του ήταν η ριζική αναδιοργάνωση του παραλιακού μετώπου, η σύνδεση του κεντρικού τμήματος της πόλης με το υγρό στοιχείο, η αισθητική και λειτουργική αναβάθμισή της παράκτιας ζώνης κλπ. (Για περισσότερες πληροφορίες, βρείτε την προκήρυξη του διαγωνισμού εδώ.)

Η έκβαση του διαγωνισμού ακολούθησε μια ιδιαίτερη συνθήκη κατά την οποία δεν υπήρξε 1ο βραβείο, αλλά 3 προτάσεις που κέρδισαν κατ΄ισοβαθμίαν το 2ο βραβείο.
Την 1η Οκτωβρίου 2021 από τη Δημοτική Αρχή στον χώρο των Παλαιών Σφαγείων Πάτρας, παρουσιάστηκαν οι τρεις ισότιμα βραβευθείσες μελέτες με κωδικούς Χ23577532Χ, 0055ΑΑ0505, CC20202020, ενώ παράλληλα εγκαινιάστηκε η έκθεση των υπόλοιπων μελετών που διακρίθηκαν στα υπόλοιπα στάδια του Διαγωνισμού.

Με βάση την ιδιαίτερη αυτή συνθήκη που επικράτησε, παρακάτω παρατίθενται οι τρείς προτάσεις Χ23577532Χ, 0055ΑΑ0505, CC20202020, που κέρδισαν κατ’ισοβαθμίαν το δεύτερο βραβείο. Οι προτάσεις τοποθετούνται με τη σειρά που αναγράφονται στα πρακτικά επικύρωσης και δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων του διαγωνισμού. 

1. ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΜΑΔΑΣ: Χ23577532Χ  

‘Το Είδωλο μιας πόλης’ είναι ο τίτλος της πρότασης της ομάδας Χ23577532Χ, που κέρδισε κατ’ισοβαθμίαν το 2ο βραβείο στα πλαίσια του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού «Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας». Η σχεδιαστική πρόταση εστιάζει γύρω από την παρατήρηση και μελέτη δύο μετώπων της πόλης που “κινούνται παράλληλα” όπως αναφέρει η ομάδα. Στόχος είναι η σύνδεσή των μετώπων αυτών μέσω πράσινων αρτηριών, στοιχείων νερού και νέων πόλων ενδιαφέροντος.

‘Το Είδωλο μιας πόλης’

Στη σημερινή εικόνα της Πάτρας διαβάζει κανείς δύο λανθάνοντα μέτωπα που κινούνται παράλληλα: την ελεύθερη ζώνη του Σχεδίου Βούλγαρη του 1828, πάνω στην οποία διατηρούνται ακόμη σημαντικά αξιοθέατα και την παραλιακή ζώνη στο όριο στεριάς και θάλασσας που δύναται να παραλάβει νέες χρήσεις και εστίες ενδιαφέροντος.

Τα δύο μέτωπα (ζώνη Βούλγαρη και παραλία) σήμερα αποκομμένα μεταξύ τους λόγω της παρουσίας της σιδηροδρομικής γραμμής, προτείνεται να συνδεθούν μέσω των βασικών αρτηριών και των χειμάρρων, που μετατρέπονται σε εν δυνάμει πράσινους διαδρόμους.

Η έννοια του ειδώλου και η πολυσημία της [η εικόνα, η ανάκλαση, η ιδέα, το πνεύμα, το ομοίωμα], άρρηκτα συνδεδεμένη με την Πάτρα, επιλέγεται για να αποδώσει μορφή και νόημα στους συνειρμούς για την πόλη και τη σχέση της με τη θάλασσα. Οι κύριοι άξονες προεκτείνονται για να συναντήσουν τη θάλασσα. Τα σημαντικά σημεία αναφοράς πάνω από το όριο της παραλιακής οδού βρίσκουν το ‘είδωλο’ τους στην περιοχή μελέτης σε νέους πόλους ενδιαφέροντος.

Έτσι, σε μια ολιστική προσέγγιση, που ενσωματώνει αντιληπτικά, οικολογικά και κοινωνικό-οικονομικά κριτήρια, αναγνωρίζονται οι τάσεις μετεξέλιξης της περιοχής ανάπλασης και διασφαλίζεται η συνεκτικότητα και συνέχεια του τοπίου με την παράλληλη ανάδειξη των υδάτινων και φυσικών πόρων του.

Προτείνεται ένας δημόσιος χώρος με διευρυμένο ρόλο μέσα στην πόλη, με μέγεθος και παρουσία, που θα αναδείξει τη διαχρονική της αξία και θα ανακτήσει τη λησμονημένη σχέση με τη θάλασσα. Το σύνολο της επέμβασης αποκτά συνοχή και νόημα μέσα από το μωσαϊκό της φύτευσης. Σχεδιάζεται ως ένα ενιαίο τοπίο ιδιαίτερου χαρακτήρα που αγγίζει τη θάλασσα, κάνοντας χρήση νέων τεχνολογιών με οικολογική και περιβαλλοντική προσέγγιση.

Δίνεται ταυτόχρονα έμφαση στη διαμόρφωση του νυχτερινού τοπίου της πόλης, στη διατήρηση και εμπλουτισμό του φυσικού στοιχείου και στην κοινωνική χρήση του χώρου – ενός χώρου ευέλικτου, ικανού να παραλάβει πολλαπλές λειτουργίες και να μετατραπεί σε ζωντανό τόπο αναψυχής και πολιτισμού με ταυτότητα και χαρακτήρα.

Στοιχεία έργου
Τυπολογία: Πανελλήνιος Ανοιχτός Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός δύο σταδίων για την “Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας”
Τίτλος έργου:Χ23577532Χ  
Διάκριση: 2ο Βραβείο (από κοινού)
Υπεύθυνος ομάδας: Αναστασία Παπαδοπούλου
Σχεδιασμός / Αρχιτεκτονική Μελέτη: 40.22.ARCHITECTS
Αρχιτέκτονες: Ελευθερία Δισλή, Αναστασία Παπαδοπούλου, Βενετία Τσακαλίδου

Συνεργάτες αρχιτέκτονες: A. Γιάγκου, Β. Κασβίκη
Συνεργάτης γεωπόνος: A. Μπαντόγιας
Σύμβουλοι: OBERMEYER Hellas ΕΠΕ, ΓΕΩΧΩΡΟΣ ΑΕ, Φ. ΤΗΛΕΛΗΣ & ΣΙΑ ΕΕ, Χ. Αφραταίος
Φωτορεαλιστικές απεικονίσεις: 40.22.ARCHITECTS

1. Η πρόταση της ομάδας 0055ΑΑ0505, με επικεφαλή τον Αλέξιο Τζομπανάκη, κέρδισε  κατ’ισοβαθμία το 2ο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό «Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας». Η πρόταση αυτή, προσεγγίζει την ανάπλαση της ακτογραμμής και την αναβάθμιση των περιοχών ενδιαφέροντος μέσα από την εστίαση στις “επιφάνειες διεπαφής” μεταξύ πόλης και λιμένα και μέσω του σχεδιασμού χώρων αναφοράς, με στόχο τη δημιουργία ταυτότητας σε διάφορες κλίμακες, καθ’ όλη την έκταση του παραλιακού μετώπου.  

Γραμμικές συνδέσεις και εγκάρσιες διελεύσεις

Η μελέτη βασίζεται στην αποκωδικοποίηση της δυναμικής της αστικής μορφολογίας της Πάτρας. Από την ανάλυση της εν λόγω δυναμικής προκύπτει ότι ο αστικός ιστός της πόλης της Πάτρας είναι ένα πεδίο «θυλάκων» και «μικρόκοσμων», που συνθέτουν διαφορετικές οικιστικές ενότητες, οι οποίες μετασχηματίζονται, μετουσιωμένες η μία στην άλλη. Δεν υπάρχουν ξεκάθαρα όρια, αλλά ζώνες μετάβασης και ώσμωσης μεταξύ μικρόκοσμων.

Συνεπώς, η «επιφάνεια διεπαφής» μεταξύ πόλης και λιμένα είναι το κύριο αντικείμενο της στρατηγικής, καθώς αποτελεί μια ενοποιητική συνθήκη, η οποία προσαρμόζεται στις κατά τόπους ιδιαιτερότητες και διαφοροποιήσεις:

– Στο «παλιό λιμάνι» καλούνται να συνυπάρξουν η μνήμη της πόλης και η ανάγκη αναδιατύπωσης της αστικής ταυτότητας μέσω της ενίσχυσης του δικτύου δημόσιων χώρων σε συνδυασμό με την αξιοποίηση της πολιτιστική κληρονομιάς, με σκοπό τη διαμόρφωση νέων αστικών κεντρικοτήτων, διατηρώντας ωστόσο την «ανοικτότητα» του λιμενικού χώρου χωρίς εξωραϊσμούς και ωραιοποιήσεις.

Στην περίπτωση των περιοχών «Νότιο Πάρκο» και Τερψιθέα», ο ιστός αποδυναμώνεται διαμορφώνοντας μια συνθήκη χαμηλής πυκνότητας, προαστιοποίησης και συνεπώς χαμηλής αστικότητας, παρά την μικρή απόσταση από το κέντρο της πόλης. Ως εκ τούτου, το παράκτιο μέτωπο γίνεται μια αφορμή για την δημιουργία χώρων αναφοράς και δημιουργίας ταυτότητας σε διάφορες κλίμακες.

 Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόταση αποσκοπεί στον επαναπροσδιορισμό του συνόλου ενός παράκτιου μετώπου εξαιρετικά μεγάλου μήκους, το οποίο συνορεύει με διαφορετικά αστικά «συγκείμενα». Θύλακες και ιστοί με ποικίλους αστικούς χαρακτήρες καλούνται να συνυπάρξουν, μεταξύ άλλων, με ένα «παλιό λιμάνι», το οποίο δεν είναι αρκετά παλιό ώστε να μπορούμε να επικαλεστούμε την «παλαιότητα» ως αξία και ταυτοχρόνως είναι αρκετά παρωχημένο ώστε να χρήζει αντικατάστασης από ένα «νέο», με τις αντιφάσεις και τις αποσταθεροποιήσεις που προκύπτουν εντός του αστικού ιστού από την αναπροσαρμογή των δικτύων και τις μετατοπίσεις αστικών κεντρικοτήτων.

Ενότητες: στόχοι και στρατηγικές

Το «Νότιο Πάρκο» [Περιοχή 01] χαρακτηρίζεται από έναν μεγάλο βαθμό υπερτοπικότητας. Το υπάρχον αλσύλλιο ευκαλύπτων έρχεται να αποτελέσει μια ισχυρή αναγνωρίσιμη ραχοκοκαλιά, δυτικά της οποίας και με αφορμή τις εγκάρσιες συνδέσεις με τον ιστό, έρχονται να διαμορφωθούν θεματικές υποδιαιρέσεις, που συνδυάζουν χρήσεις αναψυχής, ψυχαγωγίας, αθλητισμού, ναυταθλητισμού, παιδικές χαρές, ενώ, όσο πλησιάζουμε στην ακτογραμμή, επανέρχεται η κλίμακα της παράκτιας promenade, με τα σκληρά χυτά βοτσαλωτά δάπεδα.

Ο «Παλαιός Λιμένας» [Περιοχή 02] είναι η περιοχή όπου η διασύνδεση μεταξύ πόλης και λιμένα μπορεί να επιτευχθεί τόσο μέσω της διαμόρφωσης της υπερτοπικής όσο και της τοπικής κλίμακας. Οι εγκάρσιες συνδέσεις σχετίζονται με την πόλη όχι μόνο σε επίπεδο τοπικής κλίμακας και προβολής του ελάσσονος ιστού, αλλά και σε επίπεδο υπερτοπικής κλίμακας, μέσω της διαμόρφωσης [Τοπόσημων], τα οποία νοηματοδοτούν και τα αντίστοιχα τμήματα του λιμένα.

Η περιοχή «Τερψιθέα» [Περιοχή 03] αποτελεί ένα απόλυτο «Τerrain Vague», έναν χώρο αδύναμων αστικών σχέσεων και συσχετίσεων. Εδώ κρίνεται απαραίτητη η διαμόρφωση χώρων ικανών να ανταποκριθούν τόσο στην υπερτοπική κλίμακα όσο και στην κλίμακα γειτονιάς, μέσω της συσχέτισης με το υγρό στοιχείο.

Τo δίπολο αυτό παράγει, συνεπώς, εννοιολογικά εργαλεία μέσω των οποίων μπορούμε να συσχετιστούμε με τον παράκτιο και λιμενικό χώρο, ως ένα πλαίσιο όπου οι κλίμακες του χώρου παραπέμπουν συνεχώς η μία στη άλλη. Η διαχείριση της μετάβασης γίνεται το κυριότερο στοιχείο της αστικής στρατηγικής, ενώ ταυτόχρονα καλείται να συνδυάσει ζητήματα συλλογικής μνήμης και αστικής μορφής.

Στοιχεία έργου
Τυπολογία: Πανελλήνιος Ανοιχτός Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός δύο σταδίων για την “Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας”
Διάκριση: 2ο Βραβείο (από κοινού)
Υπεύθυνος ομάδας: Αλέξιος Τζομπανάκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός
Σχεδιασμός / Αρχιτεκτονική Μελέτη: Αλέξιος Τζομπανάκης, Αλέξανδρος-Θεοχάρης Βαζάκας
Βιτωράκης Βασίλειος, Βρακίδη Στυλιανή, Μπενιουδάκη Αγγελική, Παπαδοπούλου Ίρις, Ράατ Κάρολος
Συνεργάτες: Κλουβιδάκη Εμμανουέλα, Πρωίμου Θίσβη 

Άλλοι συνεργάτες: ΟΤΜ ΑΤΕ
Για την Αρχιτεκτονική μελέτη: Ρήγα Μαρία, Βέττα Θάλεια, Αντωνόπουλος Ευάγγελος

Σύμβουλοι: Μαρία Μανδαλάκη, Σύμβουλος βιοκλιματικού σχεδιασμού, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Σύμβουλος φυτοτεχνικής μελέτης-Εύα Παπαδημητρίου, Γεωπόνος – Αρχιτέκτων τοπίου

Σύμβουλοι για την Γεωτεχνική, Στατική και Ηλεκτρομηχανολογική μελέτη: ΟΤΜ ΑΤΕ
Ομάδα Στατικής Μελέτης: Σταύρος Θεοδωράκης, Πολ. Μηχανικός
Ελένη Κρητικού, Πολ. Μηχανικός
Ομάδα Γεωτεχνικής Μελέτης: Κωνσταντίνος Πλυτάς, Πολ. Μηχανικός
Γεώργιος Χλιμίντζας, Πολ. Μηχανικός
Ομάδα Ηλεκτρομηχανολογικής Μελέτης: Αγγελος Λυγεράκης, Ηλεκτρ/γος-Μηχ/γος Μηχανικός
Συλβάνα Μαντά, Μηχ/γος Μηχανικός
Σύμβουλος για την μελέτη Υδραυλικών έργων: Χρήστος Δαμβέργης Πολ. Μηχ.
Σύμβουλος για την συγκοινωνιακή μελέτη: Χρήστος Ντάλας Πολ. Μηχ. (ΤΟΜΗ ΑΕΜΕΥ)

1. Η πρόταση της ομάδας CC20202020 (Δημήτρης Ίφιτος Ζησιμόπουλος, Κωνσταντίνος Πετράκος, Νατάσα Καντιδάκη, Βύρων Ιωάννου, Μιχάλης Πιρόκκας, ΜΕΤΕ ΣΥΣΜ Α.Ε. + Ειρήνη Ανδρή, Αλεξία Κασιμάτη, Λυδία Κυπριώτη, Αντωνία Μαρίνου, Βίκυ Μπαλή, Ναταλία Σωτήρχου, Πετρίνα Χρονοπούλου) κέρδισε το 2ο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό «Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας». Η μελέτη διερευνά τη δυνατότητα του αστικού σχεδιασμού να αντιμετωπίζει πολύπλοκα προβλήματα, όπως αυτά που έχουν ανακύψει στην περιοχή μελέτης, και ταυτόχρονα να προσφέρει μια νέα χωρική κωδικοποίηση που επαναδιαπραγματεύεται τι σημαίνει αστικό και φυσικό, παρελθόν και παρόν, πραγματικότητα και ουτοπία.

Ο χρόνος της πόλης είναι εξίσου σημαντικός με τον χώρο. Ως εργαλείο αποκωδικοποίησης της τοπικής αστικής ζωής επιλέγουμε τον υβριδικό χάρτη, ένα μέσο στο οποίο ο χώρος και ο χρόνος συνυπάρχουν. Ο γραφικός χώρος του χάρτη μας επιτρέπει να συνδέσουμε παρελθόν και παρόν, μας επιτρέπει ακόμα και να φανταστούμε ένα λογικό μέλλον, ένα μέλλον που περιγράφουμε ως «εποχή της αποκατάστασης»: αποκατάσταση προβλημάτων που προκάλεσε η νεωτερικότητα, αποκατάσταση της βιοποικιλότητας σε στεριά και θάλασσα, αποκατάσταση της συνέχειας στον αστικό χώρο και χρόνο.

Συνέπεια αυτής της συνθήκης είναι το παραλιακό μέτωπο να αποτελεί πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα σε αστικές και φυσικές κωδικοποιήσεις. Ο ανταγωνισμός διαρκώς επιταχύνεται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Η πρόταση παρεμβαίνει άμεσα στην παραγωγή του χώρου μέσω της αναδιανομής του αστικού εδάφους. Ένα νέο ανθεκτικό όριο πόλης-θάλασσας σχηματίζεται, μια συνεχής ζώνη όπου η αστική ζωή συνυπάρχει αρμονικά με τις φυσικές παράκτιες διεργασίες.

Οι εγκάρσιες ροές επανασχεδιάζονται, διαμορφώνοντας πολλαπλές συνδέσεις ανάμεσα στην παραλία και τον αστικό ιστό, ενώ ένας νέος πεζόδρομος μήκους 5.5 χιλιομέτρων ενοποιεί το παραλιακό μέτωπο σε μια συνεχή αρχιτεκτονική εμπειρία. Κατά μήκος του πεζοδρόμου, τοπικές διευθετήσεις είτε εξυπηρετούν υπάρχουσες λειτουργίες είτε εισάγουν νέες.

Το παραλιακό μέτωπο αναλύεται σε τρεις διακριτές περιοχές:

Α. Στη νότια περιοχή, όπου το υπάρχον «Νότιο Πάρκο» επεκτείνεται προς βορρά, εμπλουτισμένο με αθλητικές εγκαταστάσεις. Γύρω από τον Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέα, νέες διαδρομές τονίζουν την ακτινική συμμετρία του, συνδέοντας τη θάλασσα με το εσωτερικό του, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί τον κύριο δημόσιο χώρο της περιοχής.

Β. Στον κεντρικό λιμένα, η μελέτη επικεντρώνεται στην αποίκηση των υφιστάμενων μόλων, οι οποίοι επανασχεδιάζονται ως ανοιχτοί δημόσιοι χώροι.

Ένας κάνναβος σημείων πάνω από τις ενδιάμεσες λιμενολεκάνες υποδηλώνει την κατεύθυνση της μελλοντικής αστικής ανάπτυξης. Στον μόλο Γούναρη αναπτύσσεται ένα νέο κτιριακό συγκρότημα, ένα εργαστήριο που στεγάζει τον παραγωγικό κόμβο του επικείμενου αστικού μετασχηματισμού.

Στον μόλο Αγίου Νικολάου ένα αστικό βάθρο ορίζει το κέντρο της μητροπολιτικής Πάτρας. Η ήπια ανύψωση του εδάφους αποκαθιστά την αστική συμμετρία του άξονα της Αγίου Νικολάου, μια συμμετρία που διέπει τον άξονα έως το 1972: στο ένα άκρο οι μνημειώδεις σκάλες οδηγούν στην Άνω Πόλη, στο άλλο άκρο λίγα σκαλιά οδηγούν στο βάθρο του Φάρου.
 

Γ. Το βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης, το παραλιακό μέτωπο της Αγυιάς, χαρακτηρίζεται από έντονη περιβαλλοντική υποβάθμιση, οφειλόμενη κυρίως στις διαδοχικές αστικές επεκτάσεις προς τη θάλασσα. Η πρόταση επιχειρεί την τεχνητή αναδημιουργία παραλιών κατά μήκος του μετώπου, ως μέρος μιας διττής στρατηγικής: αφενός επιδιώκεται η ανάπτυξη μιας εύπλαστης ζώνης εκτόνωσης των παράκτιων διεργασιών, αφετέρου η ανάδειξη της παραλίας στον κύριο δημόσιο χώρο εντός του αστικού ιστού της Βόρειας Πάτρας.

Στοιχεία έργου
Τυπολογία: Πανελλήνιος Ανοιχτός Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός δύο σταδίων για την “Ανάπλαση του Παραλιακού Μετώπου της Πάτρας”
Διάκριση: 2ο Βραβείο (από κοινού)
Σχεδιασμός / Αρχιτεκτονική Μελέτη:
Δημήτρης Ίφιτος Ζησιμόπουλος, Κωνσταντίνος Πετράκος, Νατάσα Καντιδάκη, Βύρων Ιωάννου, Μιχάλης Πιρόκκας, ΜΕΤΕ ΣΥΣΜ Α.Ε. + Ειρήνη Ανδρή, Αλεξία Κασιμάτη, Λυδία Κυπριώτη, Αντωνία Μαρίνου, Βίκυ Μπαλή, Ναταλία Σωτήρχου, Πετρίνα Χρονοπούλου
Τίτλος έργου: Ομάδα CC20202020 
Email: [email protected]