Τέσσερις «νομπελίστες» αρχιτέκτονες μιλούν για την πόλη, τα κτίρια, το περιβάλλον

Τον Αύγουστο του 1933, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πριν ακόμα συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής, φιλοξένησε το σημαντικό 4ο συνέδριο για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική. Ανάμεσα στους επιφανείς ομιλητές ήταν ο Λε Κορμπιζιέ, ο Καρλ Μόζερ, ο Ζίγκφριντ Γκίντιον. Ενενήντα χρόνια αργότερα, το κτίριο Αβέρωφ υποδέχθηκε σ’ ένα πάνελ τον σερ Ντέιβιντ Αλαν Τσίπερφιλντ, την Αν Λακατόν, τον Ζαν-Φιλίπ Βασάλ, τον Φράνσις Κερέ· τέσσερις σπουδαίους εκπροσώπους της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, με ξεχωριστή γραφή, διεθνή ακτινοβολία και βραβευμένοι με το «Νομπέλ» της αρχιτεκτονικής.

Η αίθουσα Καυταντζόγλου από το όνομα του αρχιτέκτονα που σχεδίασε το κεντρικό, διώροφο κτίριο της σχολής, ήταν κατάμεστη από κόσμο. Καθηγητές, designers, αρχιτέκτονες και πολλοί προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές περίμεναν να ανέβει στο βήμα ο σερ Ντέιβιντ Αλαν Τσίπερφιλντ, ο διάσημος «μαέστρος» που απόψε το βράδυ στην Αρχαία Αγορά θα προσθέσει και το βραβείο Pritzker στις διακρίσεις του. Τον προλόγισε ο πρόεδρος της επιτροπής του βραβείου και αρχιτέκτονας Αλεχάντρο Αραβένα, σε μια συζήτηση που διοργάνωσε το βραβείο Pritzker σε συνεργασία με τη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας και το Πολυτεχνείο Κρήτης.

Ο Τσίπερφιλντ ξεκίνησε την ομιλία του με τις κατευθυντήριες γραμμές του αστικού σχεδιασμού, θεματική που διέτρεχε και το συνέδριο που διοργανώθηκε σχεδόν έναν αιώνα πίσω. Ο όρος πολεοδομικός σχεδιασμός δεν είχε επινοηθεί ακόμα, είπε, ωστόσο οι ανάγκες που τον γέννησαν δεν έχουν εκλείψει και έτσι βρισκόμαστε και εμείς σήμερα εδώ, στον ίδιο χώρο –όντας, ωστόσο, σε πολύ πιο δυσμενή θέση λόγω περιβαλλοντικής κρίσης– αντιμέτωποι με τις ίδιες ακριβώς προκλήσεις. Πρέπει να διασφαλίσουμε καλές συνθήκες διαβίωσης για όλους, να μιλήσουμε για τη σημασία του πράσινου στις ζωές μας, για τη σχέση του φυσικού φωτός με την αρχιτεκτονική.

«Ως αρχιτέκτονες, έχουμε εκπαιδευτεί να σχεδιάζουμε κτίρια και έχουμε γαλουχηθεί με την ιδέα πως ο σχεδιασμός λύνει προβλήματα. Αναδιαμορφώσεις χώρων, σκάλες, προσόψεις – αυτά μας εξιτάρουν. Πρέπει όμως να διερωτηθούμε και πώς επιδρούν στο περιβάλλον αυτά που “μας φτιάχνουν”», ανέφερε. «Το να σχεδιάζεις ένα κτίριο δεν απελευθερώνει απλώς τη δημιουργικότητά σου, πρέπει να εκλαμβάνεται και σαν κοινωνική και πολιτιστική ευθύνη».

«Μην προσπαθείτε να μας μιμηθείτε. Δεν υπάρχει και τίποτα να αντιγράψετε. Αμφισβητήστε μας, αρχίστε ξανά», είπε ο Ν. Τσίπερφιλντ στους φοιτητές του ΕΜΠ.

Επανέλαβε πολλές φορές τη λέξη ευθύνη και τη συνδύασε με την «ελαστική» ερμηνεία της λέξης όρια. Η αρχιτεκτονική δεν μπορεί να είναι αυτιστική, υπαινίχθηκε, να ικανοποιείται με αυτά που την επιβεβαιώνουν αλλά πρέπει να εξετάζει τον σκοπό, την ουσία πίσω από κάθε αρχιτεκτόνημα. Παραδέχθηκε πως κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του γραφείου του στο Λονδίνο, η ρομαντική πρόθεση του αρχιτέκτονα που θέλει να παραδώσει έναν κόσμο καλύτερο για όλους «σκοντάφτει» μπροστά σε άλλες δυνάμεις. Η διαρκώς μεταβαλλόμενη εικόνα της πόλης σε ωθεί να σκεφτείς πως η αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα μέσο προβολής και εντυπωσιασμού, ισχυρίστηκε. «Οταν σκέφτεσαι την αρχιτεκτονική ως επένδυση “ξεχειλώνεις” τα ρευστά όρια μιας πόλης, επεκτείνεσαι στο πράσινο», σχολίασε. «Η εμπειρία και η ουσία έχουν καταστεί λιγότερο σημαντικές έννοιες από την εικόνα και τη φόρμα».

Υπόλογοι

Απευθυνόμενος κυρίως στους φοιτητές μίλησε για το προφίλ των αρχιτεκτόνων. Εθεσε το ερώτημα εάν «είμαστε καλλιτέχνες» και το απέρριψε αμέσως. «Οι αρχιτέκτονες αγωνιούν για δημιουργική έκφραση αλλά η δουλειά τους θεμελιώνεται πάνω σε αντικειμενικά κριτήρια». Παρέχουμε υπηρεσίες; Σε ποιον; Στον πελάτη; «Αν σκεφτούμε πως από την ιδέα μας και την υλοποίησή της δεν εξαρτάται μόνο αυτός που μας πληρώνει, αλλά δυνητικά ο κάθε χρήστης, το κοινό, ο πολίτης, αμέσως μεγαλώνει ο αριθμός των ανθρώπων στους οποίους είμαστε υπόλογοι».

Στη συζήτηση που ακολούθησε, οι Αν Λακατόν, Ζαν-Φιλίπ Βασάλ, Φρανσίς Κερέ και ο Τσίπερφιλντ μοιράστηκαν με το κοινό τις εμπειρίες τους από τα χρόνια των σπουδών, μίλησαν για αυτά που τους συναρπάζουν, έδωσαν συμβουλές. «Η αρχιτεκτονική ήταν μια διαρκής ανακάλυψη για μένα», είπε η Λακατόν. «Ηρθα σε επαφή με την τέχνη, τη γεωμετρία, την οικολογία, δεν αισθάνθηκα ποτέ να βαριέμαι. Ηθελα να καταλάβω. Οταν μπαίνουμε στη σχολή μας λένε πως πρέπει να μάθουμε τα βασικά. Ολα είναι βασικά στην αρχιτεκτονική. Προέχει να καταλάβετε γιατί είστε εκεί, γιατί κάνατε αυτήν την επιλογή», εξηγούσε με γλυκό τρόπο στους φοιτητές.

Ο Βασάλ τόνισε τη σημασία της περιέργειας. «Η περιέργεια θα σας βοηθήσει να κατακτήσετε νέες γνώσεις, θα σας οδηγήσει σε λύσεις. Να την εμπιστεύεστε». Ο Τσίπερφιλντ πήρε το μικρόφωνο, λέγοντας: «Μην προσπαθείτε να μας μιμηθείτε. Δεν υπάρχει και τίποτα να αντιγράψετε. Αμφισβητήστε μας, αρχίστε ξανά». Ο Φρανσίς Κερέ υπογράμμισε τη σημασία της εκπαίδευσης. Εξιστόρησε τη ζωή του. «Μεγάλωσα στo Gando, ένα χωριό στην Μπουρκίνα Φάσο. Το σχολείο μου ήταν τρομερά ζεστό. Από εννέα χρόνων έψαχνα να βρω λύσεις για να βελτιώσω την κατάσταση». Βρέθηκε στη Γερμανία με υποτροφία για να μάθει την τέχνη του μαραγκού. Εκεί ανακάλυψε και την αρχιτεκτονική. Μπορείς να φοιτήσεις στο πανεπιστήμιο αλλά πρέπει να έχεις απολυτήριο. Δεν είχα. Εκανα 6 χρόνια νυχτερινό σχολείο και δούλευα τα πρωινά. Για μένα όμως η Γερμανία ήταν παράδεισος γιατί μου εξασφάλιζε πρόσβαση στη γνώση. Να είστε άφοβοι, να τολμάτε, να θυμάστε πως είστε τυχεροί, είστε ήδη φοιτητές σε μια σχολή. Επίσης, ξυπνάτε και βλέπετε την Ακρόπολη. Δεν είναι πλεονέκτημα αυτό;».