Ψηφιακή Τράπεζα Γης και Μεταφορά Συντελεστή Δόμησης στο νέο χωροταξικό νομοσχέδιο

Πως αιτιολογεί το ΥΠΕΝ τις νέες διατάξεις που ετοιμάζει για Μεταφορά Συντελεστή Δόμησης (ΜΣΔ), Ζώνες Υποδοχής Συντελεστή (ΖΥΣ), Ψηφιακή Τράπεζα Γης (ΨΤΓ) και Ηλεκτρονική Πολεοδομική Ταυτότητα (ΗΠΤ) των δήμων.

Το economix.gr έχει ήδη αποκαλύψει μέρος του χωροταξικού νομοσχεδίου του ΥΠΕΝ. Επίσης έχουμε γράψει αρκετές φορές (δείτε, για παράδειγμα εδώ, εδώ και εδώ) για τις διατάξεις που ετοιμάζει το ΥΠΕΝ για την Ψηφιακή Τράπεζα Γης, ένα ηλεκτρονικό εργαλείο για τη Μεταφορά Συντελεστή Δόμησης που έχει προτείνει το ΤΕΕ ώστε αφενός να λυθούν χρονίζοντα προβλήματα με τους τίτλους ΜΣΔ που έχουν χορηγηθεί σε ιδιοκτήτες που παραχώρησαν δικαιώματα δόμησης αλλά δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν λόγω ακύρωσης των σχετικών νόμων από το ΣτΕ. Και αφετέρου να δημιουργηθεί μια ηλεκτρονική, απρόσωπη και έγκυρη αγορά δικαιωμάτων δόμησης που να μπορεί να λειτουργήσει και ως χρηματοδότης αναγκαίων έργων κοινόχρηστων χώρων και βελτίωσης του αστικού περιβάλλοντος που τόσο έχει ανάγκη η ελληνική κοινωνία και οικονομία.

Σήμερα, το economix.gr, αποκαλύπτει μια από τις εισηγήσεις που αποτελούν τη βάση της αιτιολογικής έκθεσης των διατάξεων περί Ψηφιακής Τράπεζας Γης στο νομοσχέδιο του ΥΠΕΝ που ετοιμάζεται να παρουσιαστεί.

Να σημειώσουμε, για όσους δεν θυμούνται, ότι η καθιέρωση της Ψηφιακής Τράπεζας Γης και η εκ νέου, με σύγχονους όρους, ενεργοποίηση της Μεταφοράς Συντελεστή Δόμησης αποτελεί προγραμματική δέσμευση της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη και μάλιστα οι βασικές διατάξεις είχαν περιληφθεί αρχικά στο πρώτο «αναπτυξιακό» νομοσχέδιο της κυβέρνησης, αλλά εν τέλει αποφασίσθηκε να έρθει σε πιο «σχετικό» νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Αν και από τότε πέρασαν 10 σχεδόν μήνες, τώρα μάλλον ήρθε η ώρα…

Μεταφορά Συντελεστή Δόμησης (ΜΣΔ): πώς φτάσαμε ως εδώ;

Η Μεταφορά Συντελεστή Δόμησης (ΜΣΔ) είναι ένας πολεοδομικός μηχανισμός που επιτρέπει της μεταφορά δικαιωμάτων δόμησης που για διάφορους λόγους καθίσταται αδύνατο να υλοποιηθούν στο οικόπεδο με το οποίο είναι συνδεδεμένος (πχ. ύπαρξη διατηρητέου κτίσματος που δεν επιτρέπει εξάντληση του κατ’ αρχήν προβλεπόμενου στην περιοχή συντελεστή δόμησης, ή δέσμευση για τη δημιουργία κοινόχρηστου χώρου ― κατάσταση που μπορεί να διαρκεί επί πολλά χρόνια ή και δεκαετίες, χωρίς να γίνεται απαλλοτρίωση και ταυτόχρονα χωρίς να μπορεί ο ιδιοκτήτης να αξιοποιήσει το ακίνητό του. Η εφαρμογή ενός τέτοιου μηχανισμού στη χώρα μας επιχειρείται συνεχώς από το 1979, χωρίς επιτυχία. Αλλεπάλληλοι σχετικοί νόμοι κρίθηκαν αντισυνταγματικοί, πλην εντός και του τελευταίου (ν. 4495/2017) που παραμένει όμως ανενεργός λόγω τεχνικο-διοικητικών αδυναμιών.

Σημειωτέον ότι οι ακυρωθέντες ως αντισυνταγματικοί παλαιότεροι νόμοι, που λειτούργησαν για κάποια διαστήματα, έχουν αφήσει και εκκρεμότητες, με τη μορφή Τίτλων ΜΣΔ που έχουν χορηγηθεί σε ιδιοκτήτες που παραχώρησαν δικαιώματα δόμησης, αλλά δεν πρόλαβαν να τους πωλήσουν λόγω της, στη συνέχεια, ακύρωσης του νόμου.

Στην κατηγορία αυτοί κατατάσσονται σήμερα 3.837 Τίτλοι Δικαιώματος Μεταφοράς Συντελεστή Δόμησης οι οποίοι αντιστοιχούν σε 428.602 μ2 μεταφερόμενης επιφάνειας. Συνολικά έχουν εκδοθεί 19.763 Τίτλοι (έγκυροι και άκυροι σήμερα). Η συνολική μεταφερόμενη επιφάνεια που αντιστοιχεί στους αρχικούς Τίτλους ανέρχεται σε  1.125.815 μ2. Το γεγονός αυτός από μόνο του επιβάλλει την αντίδραση της πολιτείας, γιατί συνιστά ένα πρόβλημα κοινωνικής δικαιοσύνης και αξιοπιστίας του Κράτους.

Πέραν αυτών, όμως, η ΜΣΔ αποτελεί ένα πολύτιμο πολεοδομικό εργαλείο που χρησιμοποιείται στην πλειονότητα των αναπτυγμένων χωρών, προς όφελος του αστικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής, και ταυτόχρονα επιτρέποντας την εξισορρόπηση προσφοράς και ζήτησης οικοδομήσιμης γης όχι μόνο με κανονιστικά μέτρα αλλά και με αξιοποίηση των χωροθετικών τάσεων της αγοράς ακινήτων.

Τι θα κάνει το ΥΠΕΝ με τη Μεταφορά Συντελεστή – οι Ζώνες Υποδοχής Συντελεστή

Με την παρούσα νομοθετική πρωτοβουλία γίνονται δύο κρίσιμα βήματα, αναγκαία για την ενεργοποίηση της ΜΣΔ, και τα δύο προβλεπόμενα από χρόνια αλλά χωρίς να υλοποιηθούν.

Το ένα είναι ο καθορισμός συγκεκριμένων περιοχών («Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή»–ΖΥΣ), που αποτελεί προϋπόθεση για να μπορεί να πραγματοποιηθεί η μεταφορά των δικαιωμάτων δόμησης των τίτλων ΜΣΔ που εγκρίνονται και, μέσω αυτής, να αποζημιωθούν οι ιδιοκτήτες των τίτλων (και των «ακινήτων προσφοράς»). Ο καθορισμός έχει επιχειρηθεί κατά καιρούς, αλλά ΖΥΣ ακόμα δεν έχουν καθοριστεί.

Το σχέδιο νόμου επιλύει τα νομοθετικά εμπόδια στην εφαρμογή των ΖΥΣ, και ανοίγει το δρόμο για την εφαρμογή ενός προγράμματος ταχείας (δηλ. εντός έτους) οριοθέτησης επαρκούς αριθμού ΖΥΣ (αρκετών δεκάδων), σε εντός σχεδίου περιοχές δήμων στις οποίες εκτιμάται ότι υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες (ενδιαφέρον της αγοράς για νέο οικοδομικό όγκο, και δυνατότητα απορρόφησής του χωρίς τη δημιουργία προβλημάτων υπερβολικής πυκνότητας δόμησης ή φέρουσας ικανότητας των αστικών υποδομών).

Το πρόγραμμα έχει ήδη σχεδιαστεί από το ΥΠΕΝ, έχει εξασφαλίσει χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο, και οι σχετικές μελέτες θα προκηρυχθούν σε στο αμέσως επόμενο της ψήφισης του σχεδίου νόμου διάστημα.

Τι θα κάνει το ΥΠΕΝ με τη Μεταφορά Συντελεστή – η Ψηφιακή Τράπεζα Γης (ΨΤΓ)

Το δεύτερο βήμα είναι η δημιουργία μιας ψηφιακής ηλεκτρονικής πλατφόρμας, της Ψηφιακής Τράπεζας Γης (ΨΤΓ), στην οποία θα καταχωρούνται οι Τίτλοι ΜΣΔ που έχουν ήδη εκδοθεί ή θα εκδίδονται μελλοντικά. Η ΨΤΓ καλύπτει, εν πρώτοις, την ανάγκη ενός αρχείου καταχώρησης όλων των Τίτλων ΜΣΔ. Το αρχείο αυτό, αρχικά συμβατικό εξελίχθηκε σε ηλεκτρονικό, αλλά δεν είναι λειτουργικό γιατί δεν τροφοδοτήθηκε συστηματικά με επαρκή στοιχεία για τη γεωγραφική θέση των βαρυνόμενων ακινήτων (αυτών από τα οποία μεταφέρεται το δικαίωμα δόμησης)-λείπουν για το 95% των εγγεγραμμένων Τίτλων-, με συνέπεια να μην είναι εφικτό (και για αυτό το λόγο) να λειτουργήσει το συνολικό σύστημα.

Μια παρεμφερής «ψηφιακή τράπεζα» είχε προβλεφθεί σε παλαιότερο νομοθέτημα (χωρίς να το λέει το ΥΠΕΝ – γιατί;;;; – αναφέρεται στον νόμο 4178/2013 για τα αυθαίρετα, που κρίθηκε συνταγματικός), αλλά ποτέ δεν υλοποιήθηκε.

Η Ψηφιακή Τράπεζα Γης θα έχει όμως και ένα δεύτερο, νέο, ρόλο, ενός μηχανισμού που δεν θα περιορίζεται στην αρχειοθέτηση των Τίτλων αλλά με απρόσωπη ηλεκτρονική διαδικασία θα αντιστοιχίζει προσφορά Τίτλων ΜΣΔ (δηλ. μεταφερόμενα δικαιώματα από υποψήφιους πωλητές) με ζήτηση για τέτοια δικαιώματα (δηλ. με υποψήφιους αγοραστές).

Η τεχνική προετοιμασία της ΨΤΓ βρίσκεται από μερικούς μήνες σε εξέλιξη, σε συνεργασία του ΥΠΕΝ με το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, το οποίο θα είναι και ο φορέας λειτουργίας της. Η προετοιμασία αυτή θα επιτρέψει την ενεργοποίηση της ΨΤΓ, σύντομα μετά την ψήφιση του παρόντος σχεδίου νόμου.

Η ΨΤΣ έχει εξάλλου και άλλες δυνατότητες. Για παράδειγμα, θα λειτουργήσει συμπληρωματικά προς νομοθετική ρύθμιση που βρίσκεται σε στάδιο προετοιμασίας, μέσω της οποίας ο δήμος θα μπορεί να  παρεμβαίνει σε εγκαταλελειμμένα ακίνητα, να τα δεσμεύει, να τα αποκαθιστά με χρηματοδότηση από ιδιώτες, που θα αναλαμβάνουν μέσα από διαγωνισμό την εκμετάλλευσή τους για κάποια χρόνια, και μόλις αποσβένεται το κόστος αποκατάστασης, να τα επιστρέφει στους ιδιοκτήτες. Αν ενδιάμεσα ο ιδιοκτήτης εμφανιστεί και επιθυμεί να το εκμεταλλευθεί ο ίδιος, θα μπορεί να το κάνει καταβάλλοντας το κόστος αποκατάστασης. Με την ΨΤΣ θα δοθεί η δυνατότητα στου δήμους να πωλούν συντελεστή από δεσμευμένα ακίνητα, έτσι ώστε να αποκτούν πόρους για να απαλλοτριώνουν επιπλέον οικόπεδα, με σκοπό να κατασκευάσουν κοινόχρηστους χώρους, θέτοντας σε κίνηση ένα είδος κυλιόμενου πόρου.

Οι άλλες ρυθμίσεις για ΨΤΓ και ΜΣΔ

Με το νέο νομοθέτημα του ΥΠΕΝ ρυθμίζονται και άλλα διαδικαστικά και οργανωτικά ζητήματα που συνδέονται με τη ΜΣΔ, καθώς και η διεύρυνση της εφαρμογής και σε άλλες κατηγορίες ακινήτων από αυτές που είχε προβλεφθεί στο παρελθόν να λειτουργήσουν ως πηγές προσφοράς συντελεστή δόμησης.

Συνολικά, η ενεργοποίηση της ΜΣΔ θα επιτρέψει τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων στις πυκνοδομημένες πόλεις με μικρό κόστος, θα διευκολύνει δεκάδες χιλιάδες ιδιοκτήτων δεσμευμένων οικοπέδων ή διατηρητέων κτηρίων, θα δώσει τέλος στο αδιέξοδο των ανενεργών Τίτλων ΜΣΔ που επιβαρύνει οικονομικά χιλιάδες πολίτες, και θα δώσει νέα ώθηση στην οικοδομική δραστηριότητα και στις επενδύσεις. Η σημασία όλων αυτών στη  σημερινή περίοδο με το διπλό βάρος της ανάγκης  μεταμνημονιακής κινητοποίησης της οικονομίας και του κορονοϊού, είναι προφανής.

Τέλος, στο  ίδιο κεφάλαιο του νομοσχεδίου που ετοιμάζεται περιλαμβάνονται και άλλες διατάξεις, μεταξύ των οποίων η Ηλεκτρονική Πολεοδομική Ταυτότητα των δήμων, δηλ. μιας βάσης δεδομένων, στην οποία κάθε δήμος θα καταγράφει και θα ενημερώνει τα στοιχεία του ισχύοντος και υπό εκπόνηση χωρικού σχεδιασμού, καθώς και τους κοινόχρηστους ή αδόμητους χώρους αυτού, με σκοπό την άμεση και πλήρη πρόσβαση κάθε ενδιαφερόμενου στα ανωτέρω στοιχεία και πληροφορίες και τη δυνατότητα εποπτείας και επίσπευσης του σχεδιασμού. Η ηλεκτρονική πολεοδομική ταυτότητα είναι δυνατόν να τεθεί σε λειτουργία ανά πολεοδομική ενότητα, ανάλογα με τα διαθέσιμα στοιχεία, μέχρι την ολοκλήρωση της ΗΠΤ του οικείου δήμου.

Όσοι θέλουν περισσότερες λεπτομέρειες και παραδείγματα για την ΨΤΓ και τη ΜΣΔ μέσα από τις νομοθετικές ρυθμίσεις που ετοιμάζονται, μπορούν να διαβάσουν εδώ αναλυτικό ρεπορτάζ του economix, από την περίοδο που αποφάσισε η κυβέρνηση να προχωρήσει με αυτή τη νέα νομοθεσία (μόλις ανέλαβε δηλαδή).