300 χιλιάδες ευρήματα στις ράγες του μετρό

Η δημιουργία του Μητροπολιτικού Σιδηρόδρομου της Θεσσαλονίκης, του περίφημου Μετρό, είναι μια ιστορία δεκαετιών καθώς η συζήτηση ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80. Τελικά οι εργασίες άρχισαν το καλοκαίρι του 2006, διακόπηκαν αρκετές φορές λόγω τεχνικών ζητημάτων αλλά και αρχαιολογικών ευρημάτων που άναψαν φωτιές.

Υψηλό αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σταθμοί Αγία Σοφία και Βενιζέλου, αφού από τις πρώτες ανασκαφές κάτω από τον άξονα της Εγνατίας, εντοπίστηκε τμήμα του πολεοδομικού ιστού της βυζαντινής πόλης.

Επειτα από διαφορετικές αποφάσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) για την τύχη τους και κυρίως για το σπουδαίο μνημειακό σύνολο της βυζαντινής Θεσσαλονίκης στον σταθμό Βενιζέλου, όπου βρέθηκαν σε εξαιρετική κατάσταση οι οδικοί άξονες των Decumanus Maximus και cardo, οι εργασίες ξεκίνησαν μετά την τελευταία απόφαση του ΚΑΣ στις αρχές του 2017, η οποία προέβλεπε συνύπαρξη αρχαιοτήτων και μετρό.

Στις αρχές του καλοκαιριού, με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού Λυδίας Κονιόρδου, η αρχαιολόγος Πολυξένη Αδάμ-Βελένη τοποθετήθηκε στη θέση της αναπληρώτριας προϊσταμένης στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης με κύριο έργο την παρακολούθηση των αρχαιολογικών εργασιών στα εργοτάξια.

Αρχαιολόγος και ανασκαφέας της Θεσσαλονίκης για 30 χρόνια, με δεκάδες ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, γνωρίζει τη γενέθλια πόλη της εξίσου καλά υπέργεια και υπόγεια.

Στη συζήτηση που ακολουθεί, μας μιλάει για την πορεία των εργασιών οι οποίες συνεχίζονται με ταχύτατους ρυθμούς, για τις προσλήψεις των περίπου 150 υπαλλήλων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που θα γίνουν την ερχόμενη εβδομάδα, για τα 300.000 ευρήματα που ήρθαν στο φως και για την εικόνα της Θεσσαλονίκης, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του Βυζαντίου μετά την Κωνσταντινούπολη, καθώς η γνώση των επιστημόνων, αλλά και των πολιτών, εμπλουτίζεται μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα.

• Ξεκινώντας από τα ανατολικά της πόλης από το εργοτάξιο στο Σιντριβάνι, βρέθηκε το νεκροταφείο της αρχαίας πόλης. Πώς πάνε οι εργασίες;

Στους εκατοντάδες τάφους έχουμε όλη τη διαστρωμάτωση των εποχών από τους πρώιμους ελληνιστικούς μέχρι τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους και τους παλαιοχριστιανικούς. Οι τάφοι είναι διαφόρων τύπων και κατηγοριών, ανοιχτοί λάκκοι, κλειστοί, σαρκοφάγοι κ.ά. Στη νότια είσοδο του σταθμού έχουμε βρει ταφικό οικοδόμημα του 1ου αι. μ.Χ. με ψηφιδωτά δάπεδα, με τοιχογραφίες. Εχει ληφθεί η απόφαση μεταφοράς του εκτός εργοταξίου ώστε να επανατοποθετηθεί - θα δούμε σε ποια θέση. Οι εργασίες μας έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί. Δεν έχουμε πάνω από δύο μήνες δουλειάς. Τελειώνουμε οριστικά και αποχωρούμε ως Αρχαιολογική Υπηρεσία.

• Συνεχίζοντας στον σταθμό Αγία Σοφία τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα;

Εχουμε τη νότια και βόρεια είσοδο όπου βρέθηκαν δύο πλατείες. Στη βόρεια, βρέθηκαν και μεσοβυζαντινά κατάλοιπα από τον 7ο έως τον 13ο αιώνα. Είναι δείγμα αστικού μεσοβυζαντινού ιστού όταν δεν σώζονται ούτε καν εκκλησίες της εποχής ακόμα και στην Κωνστανινούπολη. Είναι σπουδαίο ότι βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη. Η απόφαση είναι να διατηρηθούν στη θέση τους, ωστόσο θα μειωθεί το πλάτος των προσβάσεων και ιδιαίτερα της βόρειας. Πριν αναλάβω εγώ εντοπίστηκε και εκεί υδράργυρος οπότε καθυστερήσαμε, αλλά ξεκινούν πάλι οι εργασίες.

Ωστόσο θέλω να πω ότι τα 4/5 των ευρημάτων θα παραμείνουν στις θέσεις τους. Εμείς εκεί έχουμε ολοκληρώσει. Εκκρεμεί η μελέτη στερέωσης, ανάδειξης και διαμόρφωσης η οποία δρομολογείται. Στη νότια πρόσβαση, βρέθηκε επίσης κομμάτι ημικυκλικής πλατείας. Οι πλάκες, που έτσι κι αλλιώς χρειάζονταν συντήρηση, θα αφαιρεθούν και θα επανατοποθετηθούν μαζί με τους κίονες που βρέθηκαν. Το κέλυφος του σταθμού δεν θα έχει πολλές αρχαιότητες αλλά περισσότερο οπτικό υλικό, κείμενα και φωτογραφίες απ’ όλα τα στάδια κατασκευής.

Αρχαιότητες θα έχουμε από τη νότια και τη βόρεια πρόσβαση. Στο κέλυφος δεν μπορεί να επανατοποθετηθεί ούτε τμήμα του δρόμου μήκους 73 μέτρων που ξηλώθηκε με απόφαση του 2011. Το σημείο όπου θα τοποθετηθεί, όπως και άλλες αρχαιότητες που έχουν αποσπαστεί, είναι αντικείμενο δουλειάς της επιτροπής με εκπροσώπους του υπουργείου Πολιτισμού, της Αττικό Μετρό, της Εφορείας Αρχαιοτήτων. Ξεκινάει για πρώτη φορά στις 11 Σεπτεμβρίου.

• Στον σταθμό Βενιζέλου;

Εμείς έχουμε τελειώσει με τις ανασκαφές. Περιμένουμε να μπουν μικροπάσσαλοι στον αρχαίο δρόμο, ο οποίος μένει ανέπαφος και αμετακίνητος κατά 97%. Στις δύο πλευρές του και όπου υπήρχε η μεγαλύτερη καταστροφή αφαιρέθηκαν οι πλάκες και από τα δυτικά, ένα τμήμα του τετραπύλου στο σημείο που ενώνεται με τη σημερινή Βενιζέλου και στην αρχαιότητα υπήρχε κάθετος δρόμος προς τη θάλασσα. Ενα τμήμα αφαιρέθηκε για να μπορέσουν να κατεβούν οι τεχνικοί και να υποστυλώσουν τον δρόμο από κάτω.

Είμαστε στη φάση της κατασκευής αυτού του μεγάλου τεχνικού έργου. Αρχίζει, επίσης, η φάση κατασκευής της πλάκας που θα καλύπτει τις αρχαιότητες και τον σταθμό. Αρχές Αυγούστου περάσαμε από το ΚΑΣ μελέτη για να προστατεύονται οι αρχαιότητες με σάκους άμμου που μετά θα αφαιρεθούν.

Μιλάμε για επίτευγμα που θα μας δώσει μεγάλη τεχνογνωσία και οι τεχνικοί θα μπορούν να το δείχνουν στο μέλλον ως έργο πρότυπο. Να θυμίσουμε ότι στις 24/1/2012 με εισήγηση της Ευγενίας Γερούση, με προεδρεύουσα του ΚΑΣ τη γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, και με μεγάλη επιμονή του Μιχάλη Τιβέριου, αποφασίστηκε να αποσπαστεί ο δρόμος με τη δικαιολογία ότι δεν υπάρχει άλλη λύση. Ωστόσο λύση υπήρχε.

• Ηταν μια επιτυχία των αρχαιολόγων και του δημάρχου;

Ακριβώς. Είναι τεράστια επιτυχία του δημάρχου Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη και θα πρέπει να πούμε ότι «έσωσε» τις αρχαιότητες. Ισως αποτελεί μοναδικό παράδειγμα στην Ελλάδα η Τοπική Αυτοδιοίκηση να μάχεται υπέρ των αρχαιοτήτων, ενώ συνήθως γίνεται το αντίθετο. Ο συγκεκριμένος σταθμός έχει περισσότερη δουλειά και απαιτεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Κατά την εκτίμηση των τεχνικών, θα ολοκληρωθεί στο τέλος του 2020 ίσως και το 2021. Θα είναι ο τελευταίος σταθμός που θα παραδοθεί.

Τρέχουμε πάντως και είμαστε σε απόλυτη συναίνεση και σύμπνοια και με την Αττικό Μετρό και την κοινοπραξία που ανέλαβε την περαίωση του έργου. Κάνουμε συσκέψεις σε εβδομαδιαία βάση, κατεβαίνουμε μαζί στα εργοτάξια για να επιλύσουμε επιτόπου οτιδήποτε συμβαίνει. Ωστόσο ισχύει αυτό που λέγαμε εξ αρχής, ότι μπορούμε να έχουμε και μετρό και αρχαία.

Αρκεί να θέλει κανείς να το κάνει, δεν είναι ανέφικτο. Τέλος, στον σταθμό Δημοκρατίας βρέθηκαν νεκροταφείο και μικρό τμήμα κτιριακού μοναστικού συγκροτήματος. Οι ανασκαφές έχουν τελειώσει, έχει αποδοθεί από εμάς, όπως έχει τελειώσει και ο σταθμός του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού και έχει αποδοθεί πολύ πριν αναλάβω εγώ.

• Με το προσωπικό τι γίνεται, επαρκεί;

Δεν έχουμε έλλειψη, κάναμε παύση 45 ημερών και ξαναρχίζουμε με όλο το δυναμικό όπως είμαστε αρχές Αυγούστου. Στις 15 Σεπτεμβρίου θα προσληφθούν περίπου 150 υπάλληλοι. Θα επανέλθει όλο το επιτελείο στο μεγάλο εργοτάξιο στο Καλοχώρι Θεσσαλονίκης που λειτουργεί ως κεντρικός server της επιστημονικής τεκμηρίωσης.

Εκεί οι αρχαιολόγοι παραλαμβάνουν τα καινούργια ευρήματα, τα ταυτίζουν, τα καταγράφουν, τα φωτογραφίζουν. Εχει γίνει τεράστια αρχαιολογική δουλειά, μιλάμε για περισσότερα από 300.000 κινητά ευρήματα, αντικείμενα εξαιρετικά σημαντικά, πολύτιμα και μη, όπως νομίσματα από τα ελληνιστικά χρόνια έως τον 19ο αιώνα, αγγεία, εργαλεία, χρυσά κοσμήματα και στεφάνια, επιγραφές κ.ά.

• Μέσα από αυτόν τον πλούτο των ευρημάτων τι εικόνα θα έχουμε πλέον για τη Θεσσαλονίκη;

Η εικόνα μας για την αρχαία Θεσσαλονίκη έχει βελτιωθεί, γνωρίζουμε πολλά για τον κεντρικό της άξονα στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια και στους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Εχουμε πολλά στοιχεία από την καθημερινότητα της πόλης και τις ενασχολήσεις των κατοίκων, για τις συναλλαγές τους, τα επαγγέλματα, την προέλευσή τους, αφού έχουμε Ελληνες, Ρωμαίους, Εβραίους και αργότερα Οθωμανούς. Ξετυλίγεται ένα καινούργιο πρόσωπο της πόλης καθώς πολλά πράγματα ήταν λίγο terra incognita.

• Προχωράει δηλαδή και η επιστημονική μελέτη;

Πολύ. Μπορεί κανείς να πει ότι εμείς οι αρχαιολόγοι είχαμε αντίρρηση να περάσει από την καρδιά της αρχαίας Θεσσαλονίκης ένα υπόγειο έργο. Εν πάση περιπτώσει πρέπει να δει κανείς τα οφέλη εφόσον είναι στο μεγαλύτερο μέρος κατασκευασμένο. Ωφελούμαστε επιστημονικά και για όλες τις εποχές. Γιατί η ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης δεν σταμάτησε ποτέ από την ίδρυσή της το 315 π.Χ.

• Αυτό το επαναλαμβάνετε με κάθε ευκαιρία.

Το λέω διότι αυτή είναι η διαφοροποίησή της με την Αθήνα που την ξανανακάλυψαν και την ξαναδημιούργησαν από τον 19ο αιώνα και μετά. Η Αθήνα είχε γίνει χωριό, η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα αστικό κέντρο. Και αυτό αποδεικνύεται από τη διαστρωμάτωση των δύο πόλεων.

Πηγή: http://www.efsyn.gr/arthro/300-hiliades-eyrimata-stis-rages-toy-metro