Επι ποδός οι δήμοι της χώρας για τα απορρίμματα

Νεοεκλεγέντες δήμαρχοι, οι οποίοι αναλαμβάνουν καθήκοντα την επόμενη εβδομάδα, όπως ο Μωυσής Ελισάφ στα Ιωάννινα, επισκέπτονται συνεχώς την υπηρεσία καθαριότητας του Δήμου, επισημαίνοντας στους υπαλλήλους το μείζον (πανελλαδικά) πρόβλημα και ζητώντας τη βοήθειά τους για μια «πιο καθαρή πόλη». Ο κ. Ελισάφ είπε αυτή την εβδομάδα στην «Κ» ότι η πόλη, «ιδιαίτερα στην παραλίμνια ζώνη, δίνει μια εικόνα έλλειψης καθαριότητας, ιδιαίτερα τις περιόδους με μεγάλη τουριστική κίνηση». Από αυτήν την άποψη τα Γιάννενα μοιράζονται την τύχη όλων των πόλεων της χώρας, που ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες αντιμετωπίζουν εκρηκτική, όζουσα, συσσώρευση του όγκου απορριμμάτων.

Η Ηπειρος συγκεκριμένα παράγει 145.000 τόνους απορριμμάτων τον χρόνο, με τα ποσοστά ανακύκλωσης να είναι από τα πιο μικρά της χώρας. Ο κ. Ελισάφ μαζί με τους δημάρχους της περιφέρειας Ηπείρου θεωρητικά έχουν πιο εύκολο έργο, καθώς το εργοστάσιο στο Ελευθεροχώρι της Δωδώνης, που κατασκευάστηκε μέσω ΣΔΙΤ και διαχειρίζεται η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή, βρίσκεται σε λειτουργία από τις 17 Δεκεμβρίου του περασμένου χρόνου. Μάλιστα, πριν από λίγες μέρες έγινε σύσκεψη για να «υποδέχεται» το εργοστάσιο στη Δωδώνη και τα απορρίμματα της Λευκάδας, η οποία ανήκει σε άλλη περιφέρεια (σ.σ. για να καταστεί δυνατή η μεταφορά απορριμμάτων από περιφέρεια σε περιφέρεια χρειάζονται αποφάσεις των δύο διοικήσεων των αποκεντρωμένων περιφερειών, καθώς και σύμφωνη γνώμη του φορέα που αναλαμβάνει να υποδεχθεί τα απορρίμματα).

Αλλά και στην Κοζάνη όπου λειτουργεί εργοστάσιο (σ.σ. της «Ακτωρ») ίδιας «τεχνολογίας», όπως της Ηπείρου (ΣΔΙΤ), οι εντυπώσεις των ντόπιων είναι θετικές. Ο απερχόμενος δήμαρχος Κοζάνης Λευτέρης Ιωαννίδης, που εξελέγη με την υποστήριξη και του ΣΥΡΙΖΑ (σ.σ. θα είναι μετά την 1η Σεπτεμβρίου στην αντιπολίτευση του δήμου), αναφέρει στην «Κ» ότι δεν το μετάνιωσε που υποστήριξε το έργο: «Αποφάσισα να μην ακυρώσω τη μονάδα και δέχθηκα κριτική από πρώην υπουργούς του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά νομίζω ότι τα αποκεντρωμένα συστήματα, τα μικρά συστήματα ναυάγησαν…». Ο κ. Ιωαννίδης, που επέβαλε αλλαγές στην αρχική σύμβαση το 2015, αναγκάζοντας τον ανάδοχο να παίρνει τα υπολείμματα, λέει ότι η διαχείριση του απορρίμματος θα είναι πιο ακριβή απ’ ό,τι όταν «το πετάς χύμα σε έναν ΧΥΤΑ».

Η εγκατάσταση στην Κοζάνη υποδέχεται τώρα και τα απορρίμματα του Αιγίου, καθώς η Πελοπόννησος και η Δυτική Ελλάδα είναι με την Αττική από τις πιο προβληματικές περιοχές της χώρας (σ.σ. πρόκειται για τις περιοχές με τις περισσότερες ανοιχτές χωματερές για τις οποίες η χώρα έχει τιμωρηθεί με τα περισσότερα πρόστιμα από την Ε.Ε.). Η διαφορά της τιμής σε σύγκριση με την «ταφή» δεν θα ήταν τόσο μεγάλη αν από το 2002 είχε επιβληθεί το «τέλος ταφής» για να σηματοδοτήσει και στους πολίτες ότι η διαχείριση των απορριμμάτων δεν μπορεί να είναι… δωρεάν. Στην Ηπειρο, πάντως, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», μόνο ο Δήμος Ιωαννιτών έχει καταβάλει το «τέλος ταφής», ενώ οι υπόλοιποι σφυρίζουν αδιάφορα. Ομως ακόμα και στην Ηπειρο, όπου έχει δημιουργηθεί το σχετικό εργοστάσιο, λείπουν οι σταθμοί μεταφόρτωσης (ΣΜΑ), καθώς ο νόμος δεν καθορίζει ούτε πώς θα λειτουργήσουν ούτε πώς θα ηλεκτροδοτηθούν.

Η περίπτωση της Αττικής

Το μεγαλύτερο πρόβλημα θα το αντιμετωπίσει η Αττική, καθώς η απερχόμενη περιφερειάρχης Ρένα Δούρου, ακολουθώντας τον δρόμο που αρνήθηκε ο απερχόμενος δήμαρχος Κοζάνης, ακύρωσε τον αρχικό σχεδιασμό χωροθέτησης.

Ο νέος περιφερειάρχης Αττικής Γιώργος Πατούλης και ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης δεν έχουν πολλές εναλλακτικές παρά να διευρύνουν τον ΧΥΤΑ της Φυλής και να του δώσουν «ένα χρόνο παράταση».

Σημειώνεται ότι το 95% των απορριμμάτων της Αττικής οδηγείται στη Φυλή, το 90,5% από αυτά θάβεται στον ΧΥΤΑ και μόλις το 7,5% ανακτάται. Από όλα τα απορρίμματα, το 45% είναι βιοδιασπώμενο υλικό, το 50% είναι ανακυκλώσιμο και μόνο το 5% πρέπει να θάβεται. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα παραμένει στις τελευταίες θέσεις των ευρωπαϊκών χωρών σε ό,τι αφορά τα ποσοστά ανακύκλωσης και κομποστοποίησης, που είναι οι δύο βασικές μορφές της ανάκτησης απορριμμάτων. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα επικαιροποιημένα στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα το 2016 είχε συνολικό ποσοστό ανάκτησης 17% στο σύνολο των απορριμμάτων (14% ανακύκλωση, 3% κομποστοποίηση). Αντίστοιχα ο μέσος όρος των χωρών της Ε.Ε. (Ευρώπη των «28») ήταν 45%. Σε κάποιες χώρες, όπως η Γερμανία, η Σλοβενία και η Αυστρία, το ποσοστό ξεπερνάει το 50%.

Με αυτή τη χαμηλή «επίδοση» είναι ανέφικτος ο στόχος της ανάκτησης κατά 50% που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ενωση για το 2020. Γι’ αυτόν  τον λόγο πήραμε πρόσφατα προειδοποιητική επιστολή από την Ε.Ε. Σύμφωνα με τους στόχους που έχει θέσει μέχρι σήμερα η Ε.Ε., ο πήχυς ανάκτησης απορριμμάτων γίνεται 55% για το 2025, 60% για το 2030 και 65% για το 2035. Σύμφωνα με τα  στοιχεία, από το 10% ανάκτησης του συνόλου των συσκευασιών το 1/3 περίπου (171.000 τόνοι) αφορά στα υλικά που ανακτώνται από τους μπλε κάδους. Οι υπόλοιπες συσκευασίες συλλέγονται από εμπορικές επιχειρήσεις και πολυκαταστήματα. Ο ευρωπαϊκός στόχος είναι η ανάκτηση του 80% του συνόλου των συσκευασιών για το 2020, με τη χώρα μας να βρίσκεται σχετικά κοντά, αφού το 2016 η ανάκτηση συσκευασιών ήταν 66%.

Αντίθετα, στο γυαλί το ποσοστό ανάκτησης το 2016 ήταν 38%, ενώ ο στόχος για το 2020 ανέρχεται στο 70%.

Οι χώρες-πρότυπα και το... πλαστικό πρόβλημα

Το μεγάλο πρόβλημα στην Ευρώπη στο μέτωπο των απορριμμάτων είναι η διάθεση του πλαστικού, καθώς η Κίνα έχει σταματήσει να εισάγει πλαστικό β΄ ποιότητας, όπως έκανε μέχρι την έναρξη της οικονομικής κρίσης το 2007-2008. Ετσι, πολλές φορές, οι ευρωπαϊκές χώρες αναγκάζονται να εξάγουν πλαστικά που έχουν «ανακτηθεί» από χώρες της Αφρικής (με πλοία). Ωστόσο, το πλαστικό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες είναι καλύτερης ποιότητας.

Δύο βασικά είδη ανάκτησης υπάρχουν. Ενα κεντρικής διαχείρισης για το οποίο το καλύτερο παράδειγμα είναι η Ελβετία. Εκεί υπάρχουν κεντρικά σημεία συγκέντρωσης στις πόλεις ή και σταθμοί, στους οποίους ο τελικός χρήστης μπορεί να ρίξει διαχωρισμένα τα υλικά που έχει χρησιμοποιήσει. Δειγματοληπτικοί έλεγχοι με επιβολή προστίμων δημιουργούν ένα πλαίσιο με το οποίο διασφαλίζεται ότι τα υλικά θα τοποθετούνται στα «σωστά» σημεία συγκέντρωσης (δεν θα ρίχνονται π.χ. οργανικά σκουπίδια στον κάδο του πλαστικού ή το αντίστροφο). Πολλά πλαστικά μιας χρήσεως και οι σακούλες χρεώνονται. Στη Γερμανία το σύστημα είναι αποκεντρωμένο και στηρίζεται στην παροχή κινήτρων για ανακύκλωση. Κάθε νοικοκυριό διαθέτει τέσσερις «τομείς» (πλαστικό, χαρτί, οργανικά, φύλλα και ξύλο από τους κήπους). Ολες οι γυάλινες συσκευασίες επιστρέφονται στα σούπερ μάρκετ και ο καταναλωτής πληρώνεται για τις επιστροφές, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα μπουκάλια. Τα παιδιά μαθαίνουν από μικρά να μαζεύουν αυτά τα μπουκάλια και να τα επιστρέφουν για το χαρτζιλίκι τους.

H Κέρκυρα «παράγει» καθημερινά 330 τόνους σκουπιδιών το καλοκαίρι και 110 τον χειμώνα. INTIME NEWS

Στη Νορβηγία και σε ορισμένες παλαιές πόλεις της Ιταλίας (π.χ. Σαν Ρέμο) έχουν καταργηθεί οι κάδοι και έχουν αντικατασταθεί από δύο σακούλες. Μία για τα οργανικά και μία για όλα τα άλλα. Και σε αυτή την περίπτωση απαράβατος όρος είναι κάθε κατηγορία σκουπιδιού να παραδίδεται «καθαρή» από προσμείξεις. Οι «συσκευασίες» αυτές καθιστούν πιο εύκολη την επεξεργασία από τα εργοστάσια και λιγότερο δαπανηρή την προσπάθεια των δήμων που δεν χρειάζεται να συντηρούν κάδους.

Οξύ το πρόβλημα στα νησιά, «μαύρο πρόβατο» η Κέρκυρα

Εξίσου σημαντικό είναι το πρόβλημα της διαχείρισης των σκουπιδιών στα μικρά και στα μεγάλα νησιά της χώρας μας, όχι μόνο στην Ανδρο, τη Σύρο, τη Μύκονο, την Κέρκυρα και τη Λέρο, αλλά σε κάθε γωνιά της νησιωτικής χώρας και λόγω της εκτίναξης του αριθμού ξένων τουριστών τα τελευταία έξι χρόνια. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι τα νησιά παρουσιάζουν σχετικά καλύτερη εικόνα από πολλές περιοχές της ηπειρωτικής χώρας.

Στις 13 περιφέρειες, πρώτες θέσεις στην ανάκτηση-ανακύκλωση έχουν κατά σειρά οι Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Ιονίων Νήσων, ενώ τις τελευταίες καταλαμβάνουν οι Περιφέρειες Δυτ. Ελλάδας και Ανατ. Μακεδονίας - Θράκης.

Στους ΟΤΑ, ψηλά, με ποσοστό ανάκτησης πάνω από 10%, βρίσκονται οι Δήμοι: Μυκόνου 56%, Πάρου 18%, Θήρας 18%, Λειψών 15%, Σίφνου 15%, Ρεθύμνου 13%, Ερμιονίδας 13%, Κω 11%, Αρτας, Κύθνου και Αντιπάρου με 10%.

Στους μεγάλους δήμους (πάνω από 50.000 κάτοικοι) στην «κορυφή» συμπεριλαμβάνονται οι δήμοι: Ρεθύμνου 13%, Χανίων, Κισσάμου, Κάνδανου-Σελίνου (Κρήτης) με 7,7%, Χαλκιδαίων 5,5%, Θεσσαλονίκης 5,2%, Γλυφάδας 5,2%, Κορινθίων 5%, Σερρών 4,9%, Χαλανδρίου, Βόλου και Αμαρουσίου με 4,7%.

Ομως τα νησιά και οι δήμοι τους έχουν μια πιο περιορισμένη «φέρουσα ικανότητα». Αποτέλεσμα είναι τα απορρίμματα να καταλήγουν στη θάλασσα, ενώ πολύ συχνά –όπως στη Νάξο και στη Λέρο– καίγονται για να περιοριστεί ο όγκος τους.

Χαρακτηριστικά, η Κέρκυρα, το «μαύρο πρόβατο» των ελληνικών προορισμών στη διαχείριση των απορριμμάτων, «παράγει» 330 τόνους σκουπιδιών κάθε ημέρα του καλοκαιριού και 110 τόνους κάθε ημέρα του χειμώνα. Ωστόσο, σε 24 από τα 108 χωριά της υπάρχουν «γωνιές ανακύκλωσης», πρωτοβουλίες πολιτών που ανακυκλώνουν σε 3 και 4 κατηγορίες. Το ερώτημα είναι, τι γίνονται τα υλικά από εκεί; Υπάρχουν τουλάχιστον δύο ιδιώτες που συλλέγουν από τις «γωνιές ανακύκλωσης» ή τις πράσινες γωνιές τα υλικά και τα προωθούν. Τα εννέα μεγαλύτερα ξενοδοχεία του νησιού έχουν δικά τους «ρεύματα ανακύκλωσης» και ειδικότερα μία από τις μεγαλύτερες μονάδες του νησιού, το IKOS, έχει εξοπλιστεί με δύο μηχανήματα Orca για τη μετατροπή των οργανικών σε κομπόστ. Στη συγκεκριμένη μονάδα γίνεται ποσοστό ανάκτησης 80%.

Πέρυσι, όταν μια μεγάλη εταιρεία του κατασκευαστικού τομέα αποφάσισε να μεταφέρει –με την παρότρυνση της κυβέρνησης– τα σκουπίδια στη Λευκίμμη, διαπίστωσε ότι το κόστος για τον τοπικό δήμο ήταν μεγαλύτερο από τη μεταφορά και επεξεργασία των σκουπιδιών της Κέρκυρας σε εργοστάσιο επεξεργασίας (gate fee) και, μάλιστα, με μια σχέση που προσέγγιζε το 1:4.

Ομως, ειδικά οι μεγάλες μονάδες έχουν συνειδητοποιήσει ότι εξαιτίας της αδυναμίας διάθεσης του πλαστικού από την Ευρώπη και της στασιμότητας της ανακύκλωσης σε ολόκληρη την Ελλάδα πρέπει να περιοριστεί η χρήση πλαστικών μιας χρήσης και να αντικατασταθεί από άλλα υλικά (π.χ. χαρτί, συμπαγές πλαστικό). Η χρήση πλαστικού μιας χρήσης στο IKOS έχει περιοριστεί κατά 70%, αφορώντας ακόμα και τις σακούλες που χρησιμοποιούν οι κηπουροί.

Στην Πάρο, σύμφωνα με την οργάνωση Common Seas, τα απορρίμματα αυξάνονται την τουριστική σεζόν κατά 350%. Η οργάνωση χρησιμοποιεί μια διαδικασία τεσσάρων σταδίων για να προβάλει το μέγεθος της ρύπανσης από το πλαστικό και αναζητεί συμμαχίες σε κάθε τοπική κοινωνία με τον δήμο και τις τοπικές επιχειρήσεις για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης. Στο νησί κατέληγαν πάνω από 520.000 πλαστικά μπουκάλια νερού στη χωματερή, τώρα η οργάνωση θέλει να τα αντικαταστήσει στα σχολεία με μπουκάλια πολλαπλών χρήσεων.