Η ΕΕ προτείνει μια νέα ολοκληρωμένη προοπτική για τις απειλές που δημιουργούν η κλιματική αλλαγή

Τα επαναλαμβανόμενα ακραία κλιματικά φαινόμενα, η άνοδος της θερμοκρασίας και της στάθμης της θάλασσας, η απερήμωση, η λειψυδρία, οι απειλές για τη βιοποικιλότητα, η περιβαλλοντική ρύπανση και μόλυνση απειλούν την υγεία και την ευημερία της ανθρωπότητας και μπορούν να προκαλέσουν μεγαλύτερες εκτοπίσεις, μεταναστευτικές μετακινήσεις, πανδημίες, κοινωνικές αναταραχές, αστάθεια και ακόμη και συγκρούσεις. Οι ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις βρίσκονται επίσης αντιμέτωπες με μεταβαλλόμενες και αντίξοες επιχειρησιακές συνθήκες λόγω της κλιματικής αλλαγής. Αυτές οι νέες απειλές έχουν ήδη ωθήσει συμμάχους και εταίρους να επικαιροποιήσουν επίσης τις πολιτικές τους.

Η κοινή ανακοίνωση προσφέρει μια νέα προοπτική και καθορίζει το πλαίσιο της ΕΕ για την αντιμετώπιση των εν λόγω προκλήσεων που αφορούν την κοινωνία μας και τις επιχειρήσεις ασφάλειας, καθώς και τον εντεινόμενο γεωπολιτικό ανταγωνισμό για τους πόρους και τις τεχνολογίες που απαιτούνται για την πράσινη μετάβαση.

Νέα προοπτική για τη σχέση μεταξύ κλίματος και ασφάλειας 

Με την κοινή ανακοίνωση, η ΕΕ επιδιώκει την καλύτερη ενσωμάτωση της σχέσης μεταξύ κλίματος, ειρήνης και ασφάλειας στις εξωτερικές πολιτικές της ΕΕ, με μια σειρά συγκεκριμένων δράσεων σε ολόκληρο το φάσμα των δεδομένων, των πολιτικών, των αποστολών, της άμυνας και της συνεργασίας με τρίτους εταίρους, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι επιπτώσεις λαμβάνονται υπόψη σε όλα τα επίπεδα της διαδικασίας σχεδιασμού και χάραξης εξωτερικής πολιτικής, καθώς και των επιχειρήσεων. Η ανακοίνωση καθορίζει το σχέδιο της ΕΕ για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ασφάλειας της Ένωσης και των εταίρων της, καθώς εντείνεται η κλιματική κρίση, και βελτιώνει τις συνδέσεις μεταξύ των διαφόρων πολιτικών, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι εξωτερικές δράσεις και ικανότητες είναι κατάλληλες για την αντιμετώπιση των εν λόγω προκλήσεων.

Η κοινή ανακοίνωση καθορίζει τέσσερις βασικές προτεραιότητες:

• ενίσχυση του σχεδιασμού, της λήψης αποφάσεων και της εφαρμογής, μέσω αξιόπιστων, προσβάσιμων και τεκμηριωμένων αναλύσεων όσον αφορά τη σχέση μεταξύ κλίματος και ασφάλειας·
• εφαρμογή μέτρων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αφορούν το κλίμα και την ασφάλεια στο πλαίσιο της εξωτερικής δράσης της ΕΕ, μεταξύ άλλων με την ενσωμάτωση της σχέσης μεταξύ κλίματος και ασφάλειας στις περιφερειακές και εθνικές αναλύσεις συγκρούσεων·
• ενίσχυση των μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και των μέτρων μετριασμού της κλιματικής αλλαγής στο πλαίσιο των στρατιωτικών και μη στρατιωτικών επιχειρήσεων και υποδομών των κρατών μελών με σκοπό τη μείωση του κόστους και του αποτυπώματος άνθρακα, με παράλληλη διατήρηση της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας·
• ενίσχυση των διεθνών εταιρικών σχέσεων μέσω πολυμερών φόρουμ και με εταίρους, όπως το ΝΑΤΟ, σύμφωνα με το θεματολόγιο της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον.

Για την επίτευξη αυτών των προτεραιοτήτων, η ΕΕ θα υλοποιήσει περίπου 30 δράσεις, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: η δημιουργία κόμβου δεδομένων και αναλύσεων για την κλιματική και περιβαλλοντική ασφάλεια εντός του Δορυφορικού Κέντρου της ΕΕ, η χρήση περιβαλλοντικών συμβούλων στις αποστολές και επιχειρήσεις της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) της ΕΕ, η δημιουργία πλατφορμών κατάρτισης σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο, όπως η πλατφόρμα κατάρτισης της ΕΕ για το κλίμα, την ασφάλεια και την άμυνα, η ανάπτυξη ενδελεχών αναλύσεων και μελετών για σχετικές πολιτικές και δράσεις, ιδίως σε ευάλωτες γεωγραφικές περιοχές, όπως το Σαχέλ και η Αρκτική.

Ιστορικό 

Ο όρος «σχέση μεταξύ κλίματος και ασφάλειας» που χρησιμοποιείται στην κοινή ανακοίνωση αναφέρεται στις επιπτώσεις που έχει τόσο η κλιματική αλλαγή όσο και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας βιοποικιλότητας και της ρύπανσης, στην ειρήνη, την ασφάλεια και την άμυνα.

Η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους και αλληλοεπιδεινώνονται. Επηρεάζουν ήδη την ασφάλεια της παραγωγής τροφίμων, με τη μείωση της απόδοσης σημαντικών καλλιεργειών, όπως ο αραβόσιτος, το ρύζι και το σιτάρι, και με την αύξηση του κινδύνου ταυτόχρονης κακής συγκομιδής σε μεγάλες χώρες παραγωγής. Ταυτόχρονα, η μη βιώσιμη παραγωγή τροφίμων οδηγεί επίσης στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος και τη λειψυδρία. Έως το 2050, εκτιμάται ότι πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα έχουν ανεπαρκή πρόσβαση σε νερό, καθώς και ότι η υποβάθμιση του εδάφους θα μπορούσε να ανέλθει στο 90 % και η ζήτηση για τρόφιμα θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 60 %.

Η έλλειψη πόρων και η αστάθεια που οφείλεται σε κλιματικά και περιβαλλοντικά αίτια εργαλειοποιούνται με ενεργό τρόπο από ένοπλες ομάδες και δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος, διεφθαρμένα ή αυταρχικά καθεστώτα, καθώς και από άλλα μέρη, μεταξύ άλλων μέσω περιβαλλοντικών εγκλημάτων. Το περιβαλλοντικό έγκλημα έχει ήδη καταστεί ο τέταρτος μεγαλύτερος κλάδος εγκλήματος παγκοσμίως, και συνεχίζει να αναπτύσσεται, επιταχύνοντας περαιτέρω την περιβαλλοντική κρίση, μεταξύ άλλων με τη μη βιώσιμη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων.

Οι ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα επιτόπου, ταυτόχρονα με τη σταδιακή εισαγωγή της πράσινης ενέργειας, χωρίς να επηρεαστεί η επιχειρησιακή τους αποτελεσματικότητα και η ανθεκτικότητα των υποδομών ζωτικής σημασίας που σχετίζονται με την άμυνα.

H ΕΕ βρίσκεται στην πρώτη γραμμή όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής γενικά εδώ και πολλά χρόνια. Συγκεκριμένα, το 2008 χαρακτήρισε την κλιματική αλλαγή ως πολλαπλασιαστή απειλών και το 2020 εξέτασε τη σχέση της κλιματικής αλλαγής με τη διαχείριση κρίσεων της ΕΕ και την ευρωπαϊκή άμυνα. Η κοινή ανακοίνωση αποτελεί συνέχεια των συμπερασμάτων που εξέδωσε το Συμβούλιο τον Μάρτιο του 2023 σχετικά με την κλιματική και ενεργειακή διπλωματία, με τα οποία ζητείται καλύτερη ενσωμάτωση της σχέσης μεταξύ κλίματος, ειρήνης και ασφάλειας στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ.