Οι Ενοπλες Δυνάμεις αναπροσαρμόζουν τη λειτουργία τους, με γνώμονα και την προστασία του περιβάλλοντος

Μια εντυπωσιακή αλλαγή νοοτροπίας συντελείται τα τελευταία χρόνια στις ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις. Η προστασία των περιοχών Natura και της βιοποικιλότητας, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι πλέον προτεραιότητες – όχι θεωρητικές, αλλά προτεραιότητες που «μεταφράζονται» σε συγκεκριμένους κανονισμούς λειτουργίας και δράσεις.

Πέρασαν 14 χρόνια από τότε που το υπουργείο Εθνικής Αμυνας εξέδωσε το πρώτο κείμενο περιβαλλοντικής πολιτικής. Η πολιτική αυτή αναθεωρήθηκε το 2014 και εκ νέου το 2020, ανεβάζοντας υψηλότερα από ποτέ τον πήχη για τις Ενοπλες Δυνάμεις.

Natura 2000

«Γνωρίζουμε πλέον ότι η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν και επιχειρούν οι Ενοπλες Δυνάμεις της χώρας μας. Αυτή η νέα περιβαλλοντική πραγματικότητα αναμένεται να αναμορφώσει τη γεωπολιτική κατάσταση, με άμεσες συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία, στο εμπόριο και στην ασφάλεια», εξηγεί στην «Κ» ο αντιπλοίαρχος Παναγιώτης Τριπόντικας, επιτελής του Τμήματος Υποδομής και Προστασίας Περιβάλλοντος της Διεύθυνσης Τεχνολογικής Υποστήριξης του υπουργείου Εθνικής Αμυνας. «Τα καθήκοντα που καλούμαστε να εκτελέσουμε, τα έργα που αναλαμβάνουμε, ο τρόπος που εκπαιδευόμαστε ήδη αλλάζουν, καθώς θα πρέπει να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα. Αντίστοιχα, στην περιβαλλοντική πολιτική του ΥΠΕΘΑ τονίζεται ότι το σύνολο της φύσης και βιοποικιλότητας προστατεύεται μέσα από τη λειτουργία του ευρωπαϊκού δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000. Η διαφύλαξη των ενδιαιτημάτων και της χλωρίδας – πανίδας που αυτά φιλοξενούν αποτελεί καθολική υποχρέωση και των Ενόπλων Δυνάμεων».

Οι πολιτικές αυτές ενσωματώνονται στη λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμεων με πολλούς τρόπους, από την αλλαγή του τρόπου πραγματοποίησης των ασκήσεων και γενικά των επιχειρήσεων έως τις καθημερινές δραστηριότητες και την ενεργειακή διαχείριση. «Για παράδειγμα, το Πολεμικό Ναυτικό έχει εκδώσει μια σειρά τυποποιημένων διαδικασιών που αφορούν στην προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών και απειλούμενων ειδών από υποβρύχιες εκρήξεις, τη λειτουργία ενεργών ηχοεντοπιστικών συσκευών πολεμικών πλοίων και υποβρυχίων και άλλες στρατιωτικές δραστηριότητες.

Τα πολεμικά πλοία δεν αγκυροβολούν σε θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές

Σε αυτές τις οδηγίες περιγράφονται το σύνολο των προστατευόμενων περιοχών και οι διαδικασίες για την ελαχιστοποίηση επιπτώσεων από τις στρατιωτικές δραστηριότητες. Αξίζει να αναφέρουμε μερικά από τα πολλά που ήδη λαμβάνουν χώρα. Οταν τα πολεμικά πλοία και υποβρύχια κινούνται εντός θαλασσίων προστατευόμενων περιοχών ελέγχουν πάντα τις δραστηριότητές τους, οι οποίες θα μπορούσαν να απειλήσουν το περιβάλλον. Γενικότερα αποφεύγεται η διεξαγωγή ασκήσεων στις εν λόγω περιοχές. Τα πολεμικά πλοία δεν αγκυροβολούν σε θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές ή και σε απόσταση μέχρι και 1.000 γιάρδες από τα όριά της κυρίως για την προστασία των λιβαδιών Ποσειδωνίας. Οταν στην περιοχή που επιχειρούν ταχύπλοα σκάφη θεαθούν απειλούμενα είδη (πτηνά, θαλάσσια θηλαστικά κ.τ.λ.), οι χειριστές ελαττώνουν ταχύτητα και πλέουν με τέτοιες πορείες ώστε να αποκλείσουν τον κίνδυνο άσκοπης όχλησης των ειδών αυτών». 

Επίσης, ειδική μέριμνα λαμβάνεται για τα απορρίμματα και τη θαλάσσια ζωή. «Η ορθή περιβαλλοντική διαχείριση των απορριμμάτων, ώστε να μην καταλήγουν στη θάλασσα και στις ακτές, είναι απολύτως απαραίτητη για την προστασία της παράκτιας ζώνης. Η γνώση, δε, της σύστασης των απορριμμάτων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή διαχείρισή τους. Γι’ αυτόν τον λόγο από το 2018 τα πολεμικά πλοία καλούνται να μειώσουν τα παραγόμενα απόβλητα, να τα καταμετρούν με την υιοθέτηση “Βιβλίου Απορριμμάτων” και να μεριμνήσουν για τον άμεσο περιορισμό, μέχρι κατάργησης των πλαστικών μιας χρήσεως», λέει ο κ. Τριπόντικας. «Οπως αντιλαμβάνεστε είμαστε οι οικοδεσπότες στις θάλασσές μας και οφείλουμε εμείς οι ίδιοι πρώτα να προστατεύσουμε το σπίτι μας από όλες τις απειλές». 

Ενα πρόβλημα που συχνά αντιμετωπίζουν οι φορείς διαχείρισης που έχουν στην ευθύνη τους και θαλάσσιες περιοχές είναι ότι όσοι κινούνται με σκάφη σε αυτές ισχυρίζονται ότι δεν γνώριζαν τα όριά τους. Αυτό τώρα πρόκειται να αλλάξει, καθώς η Υδρογραφική Υπηρεσία θα ενσωματώσει στους ναυτικούς χάρτες και τις προστατευόμενες περιοχές και τα λιβάδια Ποσειδωνίας (όσα βέβαια έχουν καταγραφεί επιστημονικά), αλλά και τα ναυάγια.

Πρωτοβουλίες από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας

«Το υπουργείο Εθνικής Αμυνας αυτήν τη στιγμή έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες μέσω των Γενικών Επιτελείων που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος, η πιο σημαντική εκ των οποίων αφορά στην αποτύπωση του συνόλου των προστατευόμενων περιοχών σε όλα τα προϊόντα της Υδρογραφικής Υπηρεσίας και της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Αναφέρομαι και στις σημαντικές περιοχές για τη φύση και τη βιοποικιλότητα, αλλά και για την υποβρύχια πολιτιστική κληρονομιά», λέει ο κ. Τριπόντικας. «Ηδη από το 2018 η Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού έχει ξεκινήσει να αποτυπώνει τους χώρους ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ αναμένεται σε λίγες ημέρες να εκδοθεί και ο πρώτος ναυτικός χάρτης που θα αποτυπώνονται τόσο το δίκτυο Natura 2000 ως “Marine Environmental Sensitive Area” όσο και τα λιβάδια Ποσειδωνίας, όπου βέβαια είναι εφικτό, κυρίως λόγω της κλίμακας». 

Εκτός από περιβαλλοντικές πληροφορίες, οι νέοι ναυτικοί χάρτες θα συμπεριλάβουν και τα ναυάγια αλλά και τους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού. «Η πολιτιστική κληρονομιά είναι πολύτιμη και αναντικατάστατη. Τα ιστορικά ναυάγια και ειδικά αυτά που η κυριότητά τους ανήκει στο ΥΠΕΘΑ, και πιο συγκεκριμένα στο Μετοχικό Ταμείο Ναυτικού (σ.σ. όσα έχουν χαρακτηριστεί “πολεμικά”), αποτελούν την υποβρύχια κληρονομιά των Ενόπλων Δυνάμεων», λέει ο κ. Τριπόντικας.

Αποτύπωση των ιστορικών ναυαγίων

«Κορυφαία προτεραιότητα αποτελεί η αποτύπωση των ιστορικών ναυαγίων σε προϊόντα τόσο της Υδρογραφικής Υπηρεσίας όσο και της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Προτεραιότητα αποτελεί επιπλέον η δημιουργία του πολιτιστικού αποθετηρίου των Ενόπλων Δυνάμεων. Εναν από τους βασικούς στόχους αποτελούν οι δημιουργίες των προτύπων και των οδηγιών για την επιστημονική καταγραφή και τεκμηρίωση των ναυαγίων».

Με τις περιβαλλοντικές πληροφορίες και τις θέσεις των ναυαγίων, οι χάρτες θα αποτελέσουν πολύτιμο εργαλείο εφαρμογής της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής νομοθεσίας. «Οι νέοι ενημερωμένοι χάρτες αποτελούν το μέσο εφαρμογής της νομοθεσίας, αποτρέποντας την εκτέλεση έκνομων δραστηριοτήτων (π.χ. παράνομη ανάκτηση αντικειμένων από εγχώρια ή διεθνή κυκλώματα αρχαιοκαπηλίας) και ταυτόχρονα αποτρέπουν την ακούσια ή εκούσια καταστροφή του θαλασσίου περιβάλλοντος, διευκολύνοντας παράλληλα το έργο της Ελληνικής Ακτοφυλακής».

Τα υποβρύχια καταγράφουν τους ήχους των κητωδών

Μια πολύ ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία των Ενόπλων Δυνάμεων, που έχει την προοπτική να συνεισφέρει ουσιαστικά στην επιστημονική έρευνα, είναι η καταγραφή των ήχων των θαλάσσιων θηλαστικών από τα υποβρύχια. «Η Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού συλλέγει όλες τις πληροφορίες που αφορούν σε θεάσεις θαλάσσιων θηλαστικών από τις μονάδες του Πολεμικού Ναυτικού. Αυτές τις θεάσεις τις υποβάλλει και στο ΝΑΤΟ», εξηγεί ο κ. Τριπόντικας. «Σε ό,τι αφορά τις καταγραφές ήχων θαλάσσιων θηλαστικών, αυτές ξεκίνησαν από τα υποβρύχιά μας το έτος 2018 με σκοπό την αξιοποίησή τους στην πλήρη κατανόηση του επιχειρησιακού περιβάλλοντος της δράσης τους. H εν λόγω κίνηση οδήγησε τα πληρώματα σε μία συνεχή προσπάθεια γνωριμίας και κατανόησης του τρόπου ζωής και των συνηθειών των θαλάσσιων θηλαστικών.

Η οποία με τη σειρά της βοήθησε στην ευαισθητοποίηση των πληρωμάτων σε γενικότερα θέματα προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αφού υποβρύχια και θαλάσσια θηλαστικά μοιράζονται τον ίδιο θαλάσσιο χώρο. Μέσω της καταγραφής αυτών των ήχων, έχει δημιουργηθεί μία βάση δεδομένων η οποία βοηθάει τα πληρώματα να αναγνωρίζουν τα είδη τα θηλαστικών που κινούνται κοντά στα υποβρύχια. Αυτές οι καταγραφές μπορούν να τεθούν στη διάθεση της επιστημονικής κοινότητας, υπό προϋποθέσεις πάντα και αφού υπάρχει ένα πρωτόκολλο συνεργασίας. Κατά τη γνώμη μου, θα είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα στρατιωτικής συμβολής στην επιστήμη».

Πάντως, η αλλαγή νοοτροπίας στις Ενοπλες Δυνάμεις δεν αρκεί να έρχεται μέσω της αλλαγής του τρόπου λειτουργίας τους, δηλαδή μέσω «διαταγών». Το ζητούμενο είναι πλέον και η περιβαλλοντική εκπαίδευση του προσωπικού τους (και, γιατί όχι, των στρατευσίμων), όπως συμβαίνει ήδη σε πολλές νατοϊκές χώρες. Πώς αντιμετωπίζεται στην Ελλάδα η προοπτική αυτή; «Η βελτίωση των γνώσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων, οι πνευματικές και ηθικές ικανότητες που αναπτύσσουν τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων καλλιεργούνται μέσα από την εκπαίδευση που λαμβάνουν κατά τη διάρκεια της εξέλιξής τους», λέει ο κ. Τριπόντικας. «Για να είναι επιτυχής η εκπαίδευση θεωρούμε ότι πρέπει να υπάρχει το ενδιαφέρον από τον εκπαιδευόμενο, άρα θα πρέπει να υπάρχει το κίνητρο. Ολοι γνωρίζουμε ότι η αποξένωση από τη φύση αποδιοργανώνει ηθικά και ψυχικά τον άνθρωπο. Τα στελέχη μας όμως επιχειρούν, δρουν και λειτουργούν μέσα στη φύση. Επιπλέον, διοργανώνονται επιμορφωτικά συνέδρια και ημερίδες, συμμετέχουμε με προγράμματα εκπαίδευσης στο ΙΝΕΠ, ενώ διά βίου η εκπαίδευση που λαμβάνουμε είναι ίσως η πιο σημαντική, ακριβώς γιατί εκεί εμπνεόμαστε διά του παραδείγματος».

Στο πλαίσιο αυτό, το ΓΕΕΘΑ καθιέρωσε από το 2017 τον θεσμό «Φίλος του Περιβάλλοντος», όπου σε ετήσια βάση πραγματοποιείται εκδήλωση επιβράβευσης τόσο της μονάδας που διακρίθηκε για τις περιβαλλοντικές δράσεις της όσο και του προσωπικού σε ατομικό επίπεδο για τον ίδιο λόγο. Επίσης, τον Απρίλιο υπεγράφη μνημόνιο συνεργασίας με τη μη κυβερνητική οργάνωση Ecocity, με στόχο την ανάπτυξη στρατηγικής και δράσεων για θέματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων. 

Παράλληλα, την περίοδο αυτή έχει συσταθεί ομάδα στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας, προκειμένου να καταρτιστεί ο «οδικός χάρτης» για την προσαρμογή των Ενόπλων Δυνάμεων στην κλιματική αλλαγή. Ο «χάρτης» θα εξασφαλίζει ότι οι Ενοπλες Δυνάμεις θα προσαρμόσουν το σύνολο των δραστηριοτήτων, τον εξοπλισμό και τις υποδομές τους ώστε να γίνουν ανθεκτικές στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και παράλληλα θα είναι πλήρως ικανές για την αποστολή τους.