Συγκεντρωτική διαχείριση απορριμμάτων και ΣΔΙΤ

Το τελευταίο διάστημα, όλο και πληθαίνουν οι πληροφορίες και τα σημάδια για το ότι βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη μια επιχείρηση ολικής επαναφοράς του μοντέλου της συγκεντρωτικής διαχείρισης των απορριμμάτων και των συμπράξεων δημόσιου - ιδιωτικού τομέα, που είναι περισσότερο γνωστές σαν ΣΔΙΤ. Τι είναι, όμως, το μοντέλο της συγκεντρωτικής διαχείρισης και τι το αμφισβήτησε, για να μιλάμε για «πλάνο ολικής επαναφοράς» του; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Στη δεκαετία του ’90 ανάγονται οι πρώτες προσπάθειες να μπει σε μια ορθολογική βάση η διαχείριση των απορριμμάτων στη χώρα μας, που ήταν -και, δυστυχώς, εξακολουθεί να είναι- σε τριτοκοσμική κατάσταση. Καταρτίστηκε πλαίσιο για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων (1996 - 1997) και το 1997 είχαμε τον πρώτο εθνικό σχεδιασμό. Η διαχείριση των απορριμμάτων πήρε πιο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά την επόμενη δεκαετία, τότε που άρχισαν να εγκρίνονται τα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης στερεών αποβλήτων, τα λεγόμενα ΠΕΣΔΑ.

Αυτό που προδιέγραφαν ήταν ένα μοντέλο, που έδινε μικρή σημασία στην προδιαλογή και στην ανακύκλωση των υλικών, εστιάζοντας σε μεγάλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων και καύσης, χωρίς το τελευταίο να ομολογείται ανοιχτά. Έτσι, σε όλες τις περιφέρειες της ηπειρωτικής χώρας δρομολογήθηκε η κατασκευή μιας ή δύο τέτοιων κεντρικών μονάδων και σε λίγες περιπτώσεις τριών (Πελοπόννησος, Θεσσαλία) ή περισσοτέρων (Αττική, Κ. Μακεδονία).

Το άλλο χαρακτηριστικό του σχεδιασμού ήταν η διευκόλυνση της ιδιωτικοποίησης υποδομών και υπηρεσιών στον τομέα της διαχείρισης. Αφορούσε, κυρίως, τους διαγωνισμούς, μέσω ΣΔΙΤ, για την κατασκευή των κεντρικών μονάδων επεξεργασίας, με τεράστια χρηματοδότηση της κατασκευής τους από το δημόσιο (40-60%) και παραχώρηση στους ιδιώτες της λειτουργίας τους για 25-27 χρόνια. Εννοείται έναντι υψηλού τιμήματος. Το συγκεκριμένο μοντέλο ήταν ένα ισχυρό εργαλείο, που «έσπρωχνε» προς αυτήν την κατεύθυνση.

Όχι, όμως, το μόνο. Υπήρχε, πρωτίστως, η πολιτική βούληση των κυβερνήσεων των τελευταίων δύο δεκαετιών, στην οποία ήρθαν να προστεθούν και οι ισχυρές πιέσεις της τρόικας τα τελευταία χρόνια. Ποιος δε θυμάται το «αλισβερίσι» του κ. Φούχτελ με τους αυτοδιοικητικούς όλης της επικράτειας ή τα περίφημα συνέδρια της ελληνογερμανικής συνεργασίας; Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η ιδιωτικοποίηση ή η προσπάθεια για ιδιωτικοποίηση και άλλων τομέων της διαχείρισης των απορριμμάτων, πλην των μεγάλων εργοστασίων, ακόμη και της περισυλλογής των απορριμμάτων.

Κρίσιμη καμπή η συνολική αμφισβήτηση του μοντέλου

Η προσπάθεια υλοποίησης αυτών των πολιτικών δεν ήταν ανέφελη, γι αυτό και δεν ευοδώθηκε πλήρως, ως τώρα. Υπήρξαν σοβαρές αντιδράσεις και αντιστάσεις, μόνο που ήταν ατελείς και αποσπασματικές. Τα θέματα της ιδιωτικοποίησης και των ΣΔΙΤ τα «σήκωσαν» κυρίως οι εργαζόμενοι στην αυτοδιοίκηση, που δικαιολογημένα ανησυχούν για τις θέσεις εργασίας. Σπανίως, όμως, συνδυάζοντας αυτά τα ζητήματα με το ίδιο το μοντέλο της συγκεντρωτικής διαχείρισης, κάτι που εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα, σε μεγάλο βαθμό.

Τοπικές αντιστάσεις, κάποιες εκ των οποίων είχαν μεγάλες διαστάσεις (Φυλή το 2005, Λευκίμμη το 2008, Κερατέα το 2010-2011), αναπτύχθηκαν στη βάση της αντίθεσης σε συγκεκριμένες χωροθετήσεις του σχεδιασμού και όχι στον πυρήνα του σχεδιασμού, που είναι η συγκεντρωτική, φιλοεργολαβική, αντιπεριβαλλοντική και φορομπηχτική λογική του.

Η κατάσταση αυτή δημιουργούσε τις προϋποθέσεις να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι κατηγορίες για τοπικισμό και ιδιοτέλεια όσων αντιδρούσαν. Ο αντίλογος περιορίζονταν στην προβολή καλών πρακτικών (ανακύκλωση, κομποστοποίηση κλπ.) και μονοπωλούνταν από τις κλασικές ΜΚΟ, με λόγο και πρακτικές εύκολα ενσωματώσιμες.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της αριστεράς και του αντισυστημικού χώρου γενικότερα εξακολουθεί να έχει πλήρη σύγχυση ως προς το ποια πρέπει να είναι η εναλλακτική λύση, να έλκεται από λογικές αυστηρού κεντρικού - κρατικού σχεδιασμού, να μην απορρίπτει το συγκεντρωτισμό, παρά μόνο τον έλεγχο από το ιδιωτικό κεφάλαιο και να έχει αλλεργία σε κάθε μορφή ενεργού συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τοπικών κοινωνιών στη διαχείριση των απορριμμάτων.

Η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει τα τελευταία τέσσερα - πέντε χρόνια, όταν αρχίζει να σχηματοποιείται, μέσα από κινηματικές διαδικασίες, το εναλλακτικό μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης, με δημόσιο - κοινωνικό χαρακτήρα και με έμφαση στην προδιαλογή και ανάκτηση των υλικών. Από τις καλές πρακτικές, περνάμε σε έναν ουσιαστικό αντίλογο και αρχίζει να παίρνει «σάρκα και οστά» το αντίπαλο δέος στο κυρίαρχο συγκεντρωτικό μοντέλο. Οι τοπικές αντιστάσεις και οι εργαζόμενοι στην αυτοδιοίκηση εμπλουτίζουν και ισχυροποιούν, αλλού λιγότερο και αλλού περισσότερο, το λόγο τους, η συζήτηση στην κοινωνία διευρύνεται, αυτοδιοικητικά σχήματα αρχίζουν να επεξεργάζονται συγκεκριμένες προτάσεις και πολιτικές δυνάμεις να αναπροσαρμόζουν τις θέσεις τους.

Δημιουργήθηκαν ρήγματα, που πρέπει να βαθύνουν

Στην παρούσα συγκυρία ήταν σημαντικό ότι η λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης υιοθετήθηκε και ενσωματώθηκαν στον επίσημο λόγο του ΣΥΡΙΖΑ. Αφού οι δυνάμεις του, λίγο αργότερα, βρέθηκαν στη διοίκηση της μεγαλύτερης περιφέρειας της χώρας (Αττική), από το Σεπτέμβρη του 2014 και στην κυβέρνηση, από το Γενάρη του 2015.

Παρόλα αυτά, η αυτή η προγραμματική εξέλιξη, τώρα είμαστε βέβαιοι γι αυτό, δεν είχε και δεν έχει πλήρως αφομοιωθεί από το κομματικό «σώμα» του ΣΥΡΙΖΑ. Γι αυτό και είναι συχνή η επικοινωνιακή και όχι η ουσιαστική αξιοποίηση της αποκεντρωμένης διαχείρισης, κάτι που φαίνεται καθαρά στην πολιτική και στις επιλογές της περιφέρειας Αττικής.

Επειδή, όμως, το αποτέλεσμα μετράει, αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτή η μεταστροφή του κλίματος οδήγησε σε κάποιες επιλογές, που, αντικειμενικά, αποτελούν ρήγματα στο υφιστάμενο φιλοεργολαβικό πλαίσιο διαχείρισης των απορριμμάτων και αποτελούν, κυρίως, προϊόν των κινηματικών διεργασιών και πιέσεων που προηγήθηκαν. Για τι μιλάμε, όμως;

Το Δεκέμβρη του 2014 ανακοινώνεται η ακύρωση του «πολιορκητικού κριού» των ΣΔΙΤ, δηλαδή των διαγωνισμών για τα τέσσερα εργοστάσια επεξεργασίας σύμμεικτων της Αττικής. Ενώ και οι υπόλοιποι διαγωνισμοί ΣΔΙΤ, σε μερικούς από τους οποίους είχε γίνει επιλογή προσωρινού αναδόχου, «πάγωσαν» μέχρι πρόσφατα.

Τον Ιούνη του 2015 δημοσιοποιείται το νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων, εντελώς διαφοροποιημένο από αυτό που ετοίμαζε η κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, που ενσωματώνει σε μεγάλο βαθμό τη λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης. Πρόκειται για σημαντική εξέλιξη, παρόλο ότι μόλις πρόσφατα επιλύθηκε το πρόβλημα της επικύρωσης, άρα και της νομικής θωράκισής του.

Ξανάνοιξε η αναγκαία διαδικασία της ριζικής αναθεώρησης των παλιών περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ), που είχε μπει στο χρονοντούλαπο για πολλά χρόνια, προκειμένου να μη διαταραχθεί η διαδικασία δημοπράτησης των μεγάλων έργων.

Καθιερώθηκε μια σημαντική καινοτομία, αυτή της υποχρέωσης των δήμων να εκπονούν και να υλοποιούν τοπικά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων, γεγονός που, ήδη, έχει προκαλέσει μια πρωτόγνωρη κινητικότητα στις τοπικές κοινωνίες. Παρόλο που οι διαδικασίες που ακολουθούνται και τα αποτελέσματα που παράγουν είναι πολλές φορές απογοητευτικά.

Πηγή και πλήρες άρθρο: http://www.efsyn.gr/arthro/plano-olikis-epanaforas-sygkentrotikis-diaheirisis-aporrimmaton-kai-sdit