Μηχανισμός των Αντικυθήρων: Αναβίωση από ελληνικά χέρια

Ενα καλοκρυμμένο μυστικό, σε υποβρύχια σιωπή. Κρυμμένο 2.000 χρόνια στο ελληνικό αρχιπέλαγος, σκουριάζοντας... Ανακαλύφθηκε με τη γέννηση των ακτίνων Χ. Περιμένοντας άλλα 100 χρόνια, για να αποκρυπτογραφηθεί με τρισδιάστατη τομογραφία ακτίνων Χ. Σήμερα, μόλις και τα καταφέρνουμε να το αναπαραγάγουμε. Ο λόγος, για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Ενας νέος επιστήμονας, που κάνει διεθνή καριέρα, ο φυσικός Μάρκος Σκουλάτος από το Αίγιο, τον ανακατασκεύασε και μας μιλάει γι' αυτόν.

«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα αρχέγονο τεχνολογικό επίτευγμα του πολιτισμού μας. Συγχρόνως είναι και ένα κομψοτέχνημα καθαρής ευφυΐας που λάμπει στο ελληνικό αλλά και στο παγκόσμιο στερέωμα εδώ και 2 χιλιετίες. Η ανθρωπότητα τον γνώρισε μόνο τα τελευταία 100 χρόνια και συγκεκριμένα πλήρως αποκωδικοποιημένο μόλις την τελευταία δεκαετία.

»Είναι η ανακάλυψη η οποία μας έκανε να αναθεωρήσουμε όλα όσα ξέραμε για την αρχαία τεχνογνωσία και μας αναγκάζει να ξαναγράψουμε την ιστορία των επιστημών όπως αυτή διδάσκεται στα πανεπιστήμια. Πρόκειται για μια μυστηριώδη κατασκευή που στην ουσία είναι ένας μηχανικός υπολογιστής. Είναι προγραμματισμένος να εκτελεί προκαθορισμένους αστρονομικούς υπολογισμούς. Το “λειτουργικό σύστημα” το οποίο χρησιμοποιεί μπορεί κάλλιστα να “προγραμματιστεί” από τον κατασκευαστή με την αλλαγή της θέσης και του μεγέθους των γραναζιών και αξόνων.

»Με τη σημερινή ορολογία, θα λέγαμε, μάλιστα, πως είναι συνδεδεμένος με δύο οθόνες, μία στην εμπρόσθια και μία στην πίσω πλευρά. Εν συντομία, η μπροστινή οθόνη προβλέπει και απεικονίζει τη φυσική κίνηση των ουράνιων σωμάτων. Η πίσω οθόνη παρέχει προβλέψεις για ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις, και ενημερώνει για τα αστρονομικά γεγονότα που είχαν σημαντικό γεωργικό ή θρησκευτικό ενδιαφέρον.

»Τέλος, οι Ολυμπιακοί Αγώνες και άλλοι Πανελλήνιοι Αγώνες είχαν προβλεφθεί, δίνοντας έτσι κοινωνικό χαρακτήρα στον Μηχανισμό. Ολες αυτές οι λειτουργίες επεξηγούνται με μικροσκοπικές επιγραφές χαραγμένες σε διάφορα μέρη της συσκευής, ακριβώς όπως τα εγχειρίδια που βρίσκει κανείς στις μέρες μας με την αγορά ενός γκάτζετ!

»Η πολυπλοκότητα του Μηχανισμού, καθώς και ο τρόπος χρήσης του σε σχέση με τις επιγραφές, μας κάνει πραγματικά να απορούμε για την ασύλληπτη ευφυΐα, φαντασία... γι' αυτήν την κατασκευή, πριν από 2.100 έτη».

❖ Πώς σου γεννήθηκε η ιδέα να τον ανακατασκευάσεις;

Η ιστορία άρχισε στο Βερολίνο όταν Αμερικανός συνάδελφος, την ώρα του καφέ, ανέφερε ότι χάρη στη μοντέρνα τομογραφία έγινε η αποκρυπτογράφηση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Αμέσως σκέφτηκα ότι εμείς ως Ελληνες έχουμε χρέος να γνωρίζουμε περισσότερα για την κληρονομιά μας. Μέχρι τότε θυμόμουν τον Μηχανισμό ως αμυδρή παιδική ανάμνηση. Διάβασα τα σχετικά στο ίντερνετ και μετά παρακολούθησα το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του BBC «The 2.000 year old computer». Σκέφτηκα: «Τι ωραία να είχα μπροστά μου μια ανακατασκευή και να περιέστρεφα τα γρανάζια με τους δείκτες! Αλλά είναι πολύ πολύπλοκο». Μετά από 2 μήνες και αφού είχα ξαναδεί το ντοκιμαντέρ, η ιδέα να το ξεκινήσω ρίζωσε μέσα μου, γνωρίζοντας παράλληλα ότι και η έκβαση θα ήταν άγνωστη. Αλλωστε αυτό είναι και το ωραίο, να κάνεις κάτι χωρίς να γνωρίζεις αν θα πετύχεις ή όχι. Η γοητεία του δύσκολου.

❖ Ποιος ακριβώς ήταν ο στόχος σου;

Οντας ερευνητής επιστήμονας του κλάδου της Φυσικής, ενδιαφέρομαι για την τεχνολογία. Η προσωπική πρόκληση που ανέλαβα ήταν να κατασκευάσω το πιο ακριβές λειτουργικό μοντέλο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, το οποίο ολοκλήρωσα το 2014, ως ένα προσωπικό χόμπι. Δούλευα Σαββατοκύριακα και μερικά απογεύματα, σε διάρκεια 2 ετών. Ο στόχος μου ήταν πολύ απλός στη σύλληψη: ένα ακριβές αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, που σέβεται ακριβώς τις διαστάσεις και γνωστές λειτουργίες του αρχικού και ενσωματώνει όλες τις τελευταίες επιστημονικές έρευνες. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Συμπεριέλαβα λοιπόν όλα τα πρόσφατα επιστημονικά πορίσματα σχετικά με το τι ακριβώς επιτελούσε ο μηχανισμός, καθώς και την τελευταία λέξη στην ανάγνωση των επιγραφών του, με απόλυτη πιστότητα και σεβασμό στο πρωτότυπο.

❖ Συνάντησες δυσκολίες;

Δεν είχα από πού ν' αρχίσω. Πολλές δημοσιεύσεις σχετικά με τον μηχανισμό, αλλά τίποτα χρήσιμο για να κάνεις μια ανακατασκευή, εκτός από το πολύ βασικό: τον αριθμό των οδόντων ανά γρανάζι. Στην πορεία βρήκα στο σύνολο περίπου τρεις επιτυχημένες προσπάθειες παγκοσμίως και πλήθος άλλων που δεν λειτούργησαν ποτέ. Σημάδι ότι το εγχείρημα ήταν δύσκολο, ειδικά για κάποιον που δεν έχει επιχειρήσει ποτέ κάτι έστω και ελάχιστα παρόμοιο. Οι υπόλοιποι κατασκευαστές ήταν είτε μηχανικοί είτε μεγάλες ομάδες είτε πεπειραμένοι σε κατασκευές τέτοιου είδους, όλοι με πολλά χρόνια ανάλογης εμπειρίας στην πλάτη τους. Σε συγκεκριμένες κατασκευαστικές ερωτήσεις που έθεσα δεν κατάφερα να πάρω σαφείς απαντήσεις. Ο Μηχανισμός είχε μετατραπεί σε ένα είδος κρυφής τεχνογνωσίας του 2000.

Μοναδικός σύντροφός μου, τα μαθηματικά, η γεωμετρία και ένα laptop. Ηταν μονόδρομος για μένα, λοιπόν, να κάνω τους δικούς μου υπολογισμούς και σχεδιασμό από το μηδέν, σε αυτό το απαιτητικό έργο. Χρησιμοποίησα σύγχρονες υπολογιστικές μεθόδους, προκειμένου να ελαχιστοποιήσω τις τριβές όλων των εξαρτημάτων. Η τελειότητα των υπολογισμών καθώς και της κατασκευής, με ακρίβεια 0,02 του χιλιοστού για όλα τα επιμέρους εξαρτήματα (γρανάζια, άξονες κ.λπ.), οδήγησε σε έναν μηχανισμό με την κινητήρια είσοδο στο πλάι, ακριβώς όπως στο πρωτότυπο.

❖ Από πόσα επιμέρους κομμάτια αποτελείται ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων;

Αποτελείται από περίπου 100 συνεργαζόμενα τμήματα, με τα πιο βασικά να είναι 40 γρανάζια, 20 άξονες, και 3 πλάκες πάνω στις οποίες στηρίζονται όλα αυτά.

❖ Σε ποιο μουσείο/έκθεση μπορούμε να δούμε το μοντέλο σου;

Προς το παρόν η ανακατασκευή μου βρίσκεται στο σαλόνι του σπιτιού μας.

❖ Πόσος κόσμος το έχει δει, πώς έχει σχολιαστεί και τι feedback πήρες;

Συνήθως το παρατηρούν φίλοι μας και επισκέπτες, που πάντα ρωτάνε τι είναι αυτό. Το έχουν δει και πιο ειδικοί, για παράδειγμα στο διάσημο μουσείο ωρολογοποιίας «Beyer Clock and Watch Museum» στη Ζυρίχη. Οι υπεύθυνοι ενθουσιάστηκαν και πρότειναν να οργανώσουν μια ομιλία/ημερίδα σχετικά με αυτό. Το πιο αξιόπιστο σχόλιο που έλαβα προέρχεται όμως από τον Ιταλό Massimo Mogi Vicentini, ο οποίος και έχει επιχειρήσει και έχει καταφέρει να φτιάξει το δικό του μοντέλο: «Πιστεύω πως κατασκεύασες το πιο όμορφο μοντέλο του Μηχανισμού ώς τώρα και δεν μπορώ παρά να σε συγχαρώ θερμά», μου έγραψε.

❖ Πόσο στοίχισε η ανακατασκευή σου;

Ο Μηχανισμός τελείωσε το 2014 και μου κόστισε 2 χρόνια. Τα χρήματα προσπαθώ να μην τα μετράω. Το πλήρωσα αρκετά ακριβά. Θα μπορούσα να έχω ένα καλύτερο αυτοκίνητο, αλλά δεν με ενοχλεί. Η γυναίκα μου και τα παιδιά μου είναι πολύ περήφανοι και έτσι νιώθω δικαιωμένος. Είχα τη διαρκή υποστήριξή τους.

❖ Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί το μοντέλο σου;

Σήμερα πιστεύεται πως ο αυθεντικός Μηχανισμός των Αντικυθήρων είχε χρησιμοποιηθεί στην αρχαιότητα για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Βλέποντας τα παιδιά μου να περνούν ώρες με τον Μηχανισμό, μου έχει ριζώσει και εμένα η ιδέα να αξιοποιήσω το μοντέλο μου παρομοίως. Προς αυτή την κατεύθυνση πλέει και το δεύτερο τροποποιημένο μοντέλο μου που βρίσκεται τώρα υπό κατασκευή.

Μία χορηγία θα μου επέτρεπε να παραδώσω το μοντέλο μου σε κάποιο μουσείο που ασχολείται και με εκπαιδευτικά θέματα. Ονειρό μου είναι να γίνει αυτό σε ελληνικό μουσείο, και συγκεκριμένα στο Εθνικό μας Μουσείο, στην Αθήνα, πλάι στον αυθεντικό Μηχανισμό. Πρόσφατα έδειξα το μοντέλο μου στην ευγενέστατη διευθύντρια, η οποία ενθουσιάστηκε που ένας νέος Ελληνας ασχολήθηκε, κατανόησε και κατασκεύασε πλήρως τον Μηχανισμό.

❖ Πού μπορούμε να διαβάσουμε κάτι παραπάνω για λεπτομέρειες του μοντέλου σου;

Στο eternalgadgetry.wordpress.com μπορείτε να δείτε βίντεο, φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης, τις αρχές λειτουργίας του Μηχανισμού, καθώς και λίγη ιστορία σχετικά με την ανακατασκευή μου.

❖ Πώς το χαρακτηρίζεις, πώς το βλέπεις;

Για μένα ο Μηχανισμός είναι ο συμβολισμός του αιώνιου γκάτζετ, που εξακολουθούμε διαχρονικά να θαυμάζουμε. Παρουσιάζει το ίδιο ενδιαφέρον που παρουσίαζε και στην αρχαιότητα, φαντάζομαι. Η αρχική σύλληψη είναι τόσο μοναδική που μας δημιουργείται αυτομάτως η σκέψη ότι κάτι τέτοιο δεν πρέπει να κρύβεται. Είναι η πολιτισμική κληρονομιά μας και αυτό μας κάνει να χαιρόμαστε ιδιαίτερα που είμαστε Ελληνες.

Πιστός στον αρχέγονο σχεδιασμό

❖ Ποια η ιδιαιτερότητα του μοντέλου σου σε σχέση με τα άλλα;

Συνολικά, όπως ανέφερα, υπάρχουν παγκοσμίως γύρω στις τρεις λειτουργικές ανακατασκευές, με έναν ακόμη μικρότερο αριθμό να λειτουργούν όπως το πρωτότυπο. Χάρη στη μελέτη που έκανα (βελτιστοποίηση τριβών κ.λπ.) κατάφερα το μοντέλο μου να λειτουργεί με κίνηση από το πλάι, όπως πιστεύεται και για το πρωτότυπο. Αυτό το θεωρώ τη μεγαλύτερη επιτυχία σε αυτό το πρότζεκτ, μια και μου δούλεψε από την πρώτη στιγμή, χωρίς τροποποιήσεις, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο και ειδικά για έναν «απομονωμένο» ερευνητή.

Ενώ παρέμεινα απολύτως πιστός στον αρχέγονο σχεδιασμό που αντανακλά την αρχαία σοφία και τεχνογνωσία, θέλησα ακόμα να κάνω άμεσα ορατή την ομορφιά του Μηχανισμού των Αντικυθήρων με τη χρήση διάφανων υλικών. Εξάλλου, σήμερα πιστεύεται πως ο αυθεντικός Μηχανισμός των Αντικυθήρων είχε χρησιμοποιηθεί στην αρχαιότητα για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Ο θεατής της ανακατασκευής μου μπορεί, λοιπόν, να δει όλες τις εσωτερικές λεπτομέρειες καθώς και τις πράξεις που επιτελούν τα επιμέρους γρανάζια καθώς περιστρέφονται. Η ομορφιά ήταν κάτι που ανέκαθεν απασχολούσε τους Ελληνες. Καθώς ο Μηχανισμός περιέχει χιλιάδες γράμματα με ενδείξεις και οδηγίες χρήσης, σκέφτηκα να φτιάξω τη δική μου γραμματοσειρά για να αποδώσω και αυτό το μέρος όσο πιο πιστά μπορούσα.

Η γραμματοσειρά έγινε αρχικά στο χέρι από καλλιγράφο και κατόπιν την πέρασα στον υπολογιστή για να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί στην ανακατασκευή μου. Η βάση του Μηχανισμού είναι από πεντελικό μάρμαρο, το ίδιο που χρησιμοποιήθηκε για τον Παρθενώνα. Τέλος, τα επιμέρους εξαρτήματα είναι επίχρυσα. Το συνολικό αποτέλεσμα μας δικαίωσε.

Info:

Ο Μάρκος Σκουλάτος γεννήθηκε το 1983 και μεγάλωσε στο Αίγιο. Από τα παιδικά του χρόνια τον κέντριζαν τα πειράματα και η γεωμετρία. Σπούδασε Φυσική και έκανε το διδακτορικό του με υποτροφία το 2004-2007 στο Λίβερπουλ, στη φυσική στερεάς κατάστασης. Ο επιμέρους κλάδος με τον οποίο ασχολείται είναι ο κβαντομαγνητισμός και η έρευνα σε νέες μαγνητικές δομές και καταστάσεις.

Το 2008-2011 εργάστηκε στο ερευνητικό κέντρο HelmholtzZentrum Berlin και κατόπιν στο Paul Scherrer Institut της Ελβετίας με υποτροφία MarieCurie (2012-2014). Από το 2014 εργάζεται στο Technische Universität του Μονάχου. Υλοποιεί τις ιδέες του σε πειραματικές διατάξεις με δέσμες νετρονίων και ακτίνων X σε Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία και Αμερική. Εχει δώσει πάνω από 50 ομιλίες και παρουσιάσεις, σχετικά με την έρευνά του στα μαγνητικά υλικά, σε πανεπιστήμια και συνέδρια ανά τον κόσμο (Αγγλία, Ελλάδα, Γαλλία, Ελβετία, Σουηδία, Αμερική, Ιαπωνία κ.α.).

Πηγή: http://www.efsyn.gr/arthro/anaviosi-apo-ellinika-heria