«Σίγουρο Σπίτι» στα πρότυπα του «Εξοικονομώ» για τη στατική αναβάθμιση των κτιρίων με οικονομικά κίνητρα

Ο πρόσφατος σεισμός στη Σάμο και η καταστροφή πολλών οικοδομών έφεραν στο προσκήνιο το μεγάλο θέμα της επικινδυνότητας των παλαιών κτιρίων λόγω στατικής ανεπάρκειας. To πρόβλημα στην Ελλάδα είναι μεγάλο, γιατί μόνο το 55% των κατασκευών είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα, ενώ τα υπόλοιπα φέρουν μόνο τοιχοποιία, κυρίως από πέτρα. Τα πέτρινα κτίρια δεν έχουν, προφανώς, ακολουθήσει κάποιον αντισεισμικό κανονισμό. Εάν υπολογίσουμε και το ποσοστό των κτιρίων από σκυρόδεμα, που έχουν ανεγερθεί πριν από το 1959, όταν θεσπίστηκε ο πρώτος κανονισμός, διαπιστώνουμε πως σχεδόν το 60% των κτιρίων δεν έχει κτιστεί σύμφωνα με αντισεισμικές προδιαγραφές.

Ηδη στην Ευρώπη γίνεται συζήτηση για ένα νέο πρόγραμμα για την ενεργειακή και δομική αναβάθμιση των κτιρίων, κατά τα πρότυπα του προγράμματος «Εξοικονομώ», με το οποίο τα νοικοκυριά θα επιδοτούνται συνδυαστικά για τη βελτίωση της στατικής και της ενεργειακής κατάστασης των κτιρίων και θα αφορά σε σεισμογενείς περιοχές, όπως είναι η Ελλάδα. Η ανάγκη είναι επιτακτική γιατί φαίνεται να σπαταλούνται κονδύλια με το «Εξοικονομώ», αφού ανακαινίζονται εξωτερικά παλιά κτίρια, τα οποία από στατικής άποψης είναι προβληματικά και στο μέλλον μπορεί να κριθούν ακατάλληλα, διότι χτίστηκαν χωρίς οπλισμένο σκυρόδεμα, χωρίς αντισεισμικό κανονισμό και είναι αθωράκιστα σε σεισμό. Επίσης πολλά κονδύλια δίνονται σε αποζημιώσεις ζημιών και βλαβών από σεισμό, που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, εάν υπήρχε αντισεισμική θωράκιση των κτιρίων.

Τι εξετάζεται να γίνει

Ενόψει των νέων προγραμμάτων «Εξοικονομώ» και παράλληλα της υπαγωγής αυθαιρέτων με προβλέψεις στατικών ελέγχων και βεβαιώσεων, η ελληνική τεχνική επιστημονική κοινότητα ανέλαβε την πρωτοβουλία να καταθέσει ολοκληρωμένη πρόταση προς την πολιτεία, για τον συνδυασμό των προγραμμάτων ενεργειακής και δομικής αναβάθμισης κτιρίων, κατά το παράδειγμα της Ιταλίας, με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ, όπως επίσης και του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.

Ο ρόλος της ταυτότητας του κτιρίου

Η ενεργοποίηση του θεσμού της ταυτότητας του κτιρίου δίνει τη λύση του αναγκαίου προσεισμικού ελέγχου δομικής τρωτότητας των ιδιωτικών κτιρίων. Με την ηλεκτρονική ταυτότητα του κτιρίου η πολιτεία και οι ιδιοκτήτες ακινήτων θα έχουν την πραγματική και ρεαλιστική εικόνα της κατάστασης των οικοδομών, ώστε σε βάθος χρόνου να ελεγχθούν τα κτίρια, δίνοντας προτεραιότητα σε όσα έχουν χτιστεί προ του 1985.

Αναγκαία η αναμόρφωση του Κανονισμού Επεμβάσεων

Η αναμόρφωση του Κανονισμού Επεμβάσεων (ΚΑΝΕΠΕ) κρίνεται αναγκαία ώστε να τεθούν περισσότεροι και ρεαλιστικότεροι στόχοι σεισμικής αναβάθμισης των κτιρίων, έναντι των υψηλών στόχων που προβλέπονται στον ΚΑΝΕΠΕ, αλλά δεν εφαρμόζονται. Δηλαδή «έναντι της απαίτησης πχ ένα παλαιό κτίριο με τον κανονισμό του 59 να πιάσει τους στόχους μίας καινούργιας κατασκευής, γεγονός συνήθως τεχνικά δύσκολο, πρακτικά και οικονομικά αδύνατον, που οδηγεί σε στρεβλώσεις, καλό θα ήταν να πετύχει σε ενδιάμεσες κατηγορίες βελτίωση της δομικής του κατάστασης και προστασίας του από τις συνέπειες του σεισμού».

Κατάταξη της τρωτότητας των κτιρίων, όπως και η ενεργειακή κλάση

Οπως γνωρίζουμε τα κτίρια κατατάσσονται σύμφωνα με το ενεργειακό πιστοποιητικό σε μία από τις εννέα ενεργειακές κατηγορίες (Α+, Α, Β+,Β, Γ, Δ, Ε, Ζ, Η) ανάλογα με την εξοικονόμηση ενέργειας την οποία παρέχουν.

Κατά τον ίδιο τρόπο θα εφαρμοστεί με επιστημονική μέθοδο σύστημα κατάταξης της τρωτότητας των κτιρίων σε κατηγορίες, ανάλογο με αυτό της ενεργειακής κατάταξης. Με βάση την κατηγορία σεισμικής κατάταξης του κάθε κτιρίου, θα αποτυπώνεται ο βαθμός επάρκειας του κτιρίου σε σεισμό, όπως επίσης και το εκτιμώμενο κόστος- όφελος, αν το κτίριο με βάση την κατηγορία του, πάθαινε ζημιές από σεισμό.

Τα στοιχεία τα οποία θα εξετάζονται είναι:

• Ταυτότητα του κτιρίου
• Σεισμολογικά και εδαφικά στοιχεία
• Δομικός τύπος του κτιρίου
• Τεχνικά στοιχεία του κτιρίου
• Στοιχεία γενικής τρωτότητας έναντι σεισμού
• Στοιχεία «πρόσθετης» τρωτότητας
• Ενδεχόμενη τρωτότητα έναντι άλλων αιτίων, και
• Τελική βαθμολόγηση (δομική) και κατάταξη κτιρίου.

Προτεινόμενες παρεμβάσεις

Εφόσον ο μελετητής μηχανικός αποτυπώσει με ακρίβεια το κτίριο, στη συνέχεια γίνεται η αρχική κατηγορία κατάταξης. Με βάση την κατάταξη του κτιρίου, προκρίνονται και οι απαιτούμενες ενισχύσεις και παρεμβάσεις, που πρέπει να υλοποιηθούν, ώστε το κτίριο να αναβαθμιστεί και να αλλάξει κατάταξη. Ταυτόχρονα με τη μελέτη θα προκύπτει κατά τεκμηριωμένο τρόπο το οικονομικό όφελος της αναβάθμισης, γιατί δηλαδή συμφέρει η αναβάθμιση του συγκεκριμένου κτιρίου πριν την έλευση του κινδύνου.

Οικονομικά και φορολογικά κίνητρα σεισμικής βελτίωσης ιδιωτικών κτιρίων.

Οπως αντίστοιχα συμβαίνει με τα προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης, θα θεσπιστούν κίνητρα και φοροαπαλλαγές σε περίπτωση σχετικής ενίσχυσης του κτιρίου, όπως για παράδειγμα στην Ιταλία, όπου για κάθε μία κατηγορία δομικής αναβάθμισης του κτιρίου ο ιδιοκτήτης έχει έκπτωση 10% από τον ετήσιο φόρο εισοδήματός του κάθε χρόνο. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται να θεσπιστούν μόνιμα οικονομικά κίνητρα για την ενίσχυση ιδιωτικών κτιρίων που διατρέχουν κίνδυνο βλαβών από σεισμό με έκπτωση φόρου 50% για τις δαπάνες επεμβάσεων και μέγιστο φορολογικό όφελος έως 96.000 ευρώ ανά κτίριο.

Κίνητρα για τα διατηρητέα και ετοιμόρροπα

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και ενέργειας ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει άμεσα στα εξής:

• Ενεργοποίηση του θεσμού της μεταφοράς συντελεστή δόμησης (ΜΣΔ), κυρίως με τον καθορισμό Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή σε κατάλληλες περιοχές της χώρας (τηρουμένων όλων των περιβαλλοντικών όρων) και με την ενεργοποίηση της Ψηφιακής Τράπεζας Γης, να μπορούν οι ιδιοκτήτες διατηρητέων κτισμάτων, να αποζημιώνονται για το σύνολο του συντελεστή δόμησης που ισχύει στην περιοχή του ακινήτου. Αυτό θα τους δώσει τη χρηματική δυνατότητα να προβαίνουν στην συντήρηση και επισκευή του διατηρητέου κτιρίου. Για την επίτευξη αυτού του στόχου η μεταφορά του συντελεστή δόμησης θα συνδεθεί μέσω της Τράπεζας Γης με σχετικές χρηματικές καταβολές που θα δίνουν οι ιδιοκτήτες στις Ζώνες Υποδοχής Συντελεστή και θα αποδίδονται στους ιδιοκτήτες των διατηρητέων.
• Βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου για την αντιμετώπιση του προβλήματος των επικίνδυνων και εγκαταλελειμμένων κτιρίων, που θα δίνει τη δυνατότητα γρήγορων επεμβάσεων για την επισκευή των εγκαταλελειμμένων κτηρίων από τους δήμους ή και άλλους φορείς, χωρίς το ιδιοκτησιακό καθεστώς να λειτουργεί απαγορευτικά. Το κόστος των επεμβάσεων θα καλύπτεται άμεσα από δημόσιους πόρους και στη συνέχεια ο φορέας της επέμβασης θα μπορεί να αναλαμβάνει τη διαχείριση και εκμετάλλευση του ακινήτου μέχρι την αποπληρωμή της δαπάνης από τους ιδιοκτήτες του κτιρίου.

Στατική επάρκεια και ενεργειακή αναβάθμιση αυθαιρέτων

Μέχρι το 2017 οι παλιοί νόμοι περί νομιμοποίησης αυθαιρέτων περιλάμβαναν μία απλή και κυρίως μακροσκοπική μέθοδο για τον έλεγχο της στατικής επάρκειας των αυθαιρέτων κατασκευών από τον μηχανικό. Αυτό άλλαξε με τον ισχύοντα νόμο 4495/2017 για την τακτοποίηση των αυθαιρέτων, ο οποίος καθιστά υπεύθυνο τον μηχανικό να προβεί σε μία σειρά από υποχρεωτικούς ελέγχους για τις αυθαίρετες κατασκευές. Οι έλεγχοι εξαρτώνται από τη χρονολογία κατασκευής του έργου και το είδος αυτού και προσδιορίζουν τις περιπτώσεις που χρειάζεται να γίνει αναλυτικός υπολογισμός της στατικής επάρκειας ενός κτιρίου.

Σε γενική κατεύθυνση ελέγχονται για τη στατική τους επάρκεια:

• Οσες κατασκευές είχαν υπαχθεί σε παλιότερο νόμο περί αυθαιρέτων και είχαν χαρακτηριστεί ως υψηλού κινδύνου.
• Οσες κατασκευές είναι εξ ολοκλήρου αυθαίρετες μετά το 1982.
• Οσες έχουν αυθαίρετα τμήματα τα οποία επιβαρύνουν σημαντικά τη στατική επάρκεια ενός κτιρίου όπως αλλαγή χρήσης, κλείσιμο ημιυπαίθριου χώρου, πατάρια, σοφίτες, μπαλκόνια, βεράντες, πιλοτές, κατασκευές στο δώμα κ.ά.

 Οικονομικά κίνητρα για τη στατική ενίσχυση των αυθαιρέτων

Σύμφωνα με τον νόμο, δίνεται επιπλέον έκπτωση 10% επί του προστίμου για όσους υποβάλλουν ταυτόχρονα με τη δήλωση υπαγωγής αυθαιρέτου και τη μελέτη στατικής επάρκειας. Αν από τη μελέτη στατικής επάρκειας προκύπτει ανεπάρκεια και απαίτηση στατικής ενίσχυσης, τότε, σε περίπτωση που οι εργασίες ενίσχυσης ολοκληρωθούν σύμφωνα με τη μελέτη, το πρόστιμο μειώνεται ανάλογα με την περιοχή σεισμικής επικινδυνότητας που βρίσκεται το κτίριο. Η μείωση κυμαίνεται από 30% έως 60%. Για τις εργασίες στατικής ενίσχυσης θα πρέπει το ακίνητό να έχει κατασκευαστεί προ του έτους 2003, ο ιδιοκτήτης του ακινήτου να μην έχει λάβει επιδότηση για το ίδιο ακίνητο από άλλο πρόγραμμα για επισκευή/αποκατάσταση/ενίσχυση του φέροντα οργανισμού του ή επιδιόρθωσης ζημιών από φυσικές καταστροφές και οι εργασίες να υλοποιούνται σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς.

Δαπάνες που συμψηφίζονται με τα πρόστιμα

• Αγοράς υλικών και εξοπλισμού.
• Πρόσθετες εργασίες για την ολοκλήρωση των παρεμβάσεων, όπως εργασίες αποξήλωσης/αποκομιδής, τοποθέτησης/εγκατάστασης, αποκατάστασης, τοποθέτησης ικριωμάτων κ.λπ.
• Αποζημίωσης των ελεγκτών δόμησης.
• Αμοιβές μελετών στατικής επάρκειας και στατικής ενίσχυσης.

 Ταυτόχρονη στατική και ενεργειακή αναβάθμιση αυθαιρέτου

Σύμφωνα με τον νόμο, ο ιδιοκτήτης αυθαιρέτου μπορεί να υποβάλει αίτημα ταυτόχρονης μείωσης του προστίμου της αυθαίρετης κατασκευής λόγω ενεργειακής αναβάθμισης και λόγω στατικής ενίσχυσης. Σε αυτή την περίπτωση ο μέγιστος συντελεστής μείωσης του προστίμου φτάνει στο 65%.