Η «σιωπηλή» ελληνική αρχιτεκτονική με τα προσφυγικά στην Ελλάδα

Η συνέργεια στην πράξη. Με άξονα την προσφυγική αρχιτεκτονική και την επέτειο των 100 χρόνων από το 1922, η συνάντηση που οργανώθηκε στο Παρίσι ήταν ένα βήμα διασταύρωσης πολλών βλεμμάτων και εξέτασης αυτού του εξαιρετικά σημαντικού και διαρκώς επίκαιρου ζητήματος σε ένα διεθνές κάδρο σύγκρισης και παραλληλισμού. «Η ένταξη των προσφυγικών στην πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας συνομιλεί με ανάλογες πρακτικές στον διεθνή χώρο που έχουν οδηγήσει σε ενδιαφέροντα αποτελέσματα και διαθέτουν τη δυνατότητα να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη του σχετικού προβληματισμού και στην Ελλάδα μέσα από τον διεθνή διάλογο», λέει η Μαρία Γράβαρη-Μπάρμπα, καθηγήτρια Université Paris I Pantheon-Sorbonne και διευθύντρια της Fondation Hellénique στην Πανεπιστημιούπολη του Παρισιού, όπου έγινε και η εκδήλωση.

«Η ένταξή τους στην πολιτιστική μας κληρονομιά αποτελεί πεδίο προβληματισμού αλλά και προκλήσεων», λέει η καθηγήτρια Αμαλία Κωτσάκη.

«Τα προσφυγικά αποτελούν σημαντικό κεφάλαιο της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής και πόλης, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα έναν ενδιαφέροντα διάλογο με τη λαϊκή κουλτούρα», λέει η Αμαλία Κωτσάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολυτεχνείου Κρήτης και διευθύντρια του Εργαστηρίου Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, Πόλης και Πολιτισμού. «Η πάροδος των 100 ετών από την κατασκευή τους, διάστημα το οποίο, βάσει του αρχαιολογικού νόμου, τα καθιστά αυτοδικαίως διατηρητέα, ταυτόχρονα αναδεικνύει τον κίνδυνο που ελλοχεύει για την άμεση κατεδάφισή τους με σκοπό την αποφυγή αυτής της κήρυξης. Οι ενέργειες για την προστασία τους παραμένουν σημειακές, αν και όχι αμελητέες. Ο τρόπος της ένταξής τους στην πολιτιστική μας κληρονομιά αποτελεί πεδίο ενδιαφέροντος προβληματισμού αλλά και προκλήσεων».

Από τη δική της πλευρά, η Μαρία Γράβαρη-Μπάρμπα, η οποία διατηρεί το «Ελληνικό Σπίτι» στην Πανεπιστημιούπολη του Παρισιού ως ένα ενεργό κύτταρο πολιτισμού, επισημαίνει πως «η ένταξη των προσφυγικών στην πολιτιστική ελληνική κληρονομιά παραμένει θέμα εξαιρετικά επίκαιρο, ελληνικό αλλά και συνάμα διεθνές, όσο και διαχρονικό. Κατά τούτο συνιστά πρόσφορο έδαφος για την προβολή της σύγχρονης Ελλάδας στο εξωτερικό, καθότι ενδιαφέρει και απασχολεί ένα εξαιρετικά ευρύ κοινό και εκτός Ελλάδας. Από τις έρευνες μάλιστα που παρουσιάστηκαν στην επιστημονική αυτή συνάντηση, αναδείχθηκε ότι η στέγαση των προσφύγων στην Ελλάδα απασχόλησε τη διεθνή αρχιτεκτονική κοινότητα και ανέδειξε τον κοινωνικό ρόλο της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας ως πρόταγμα».

«Ηταν μια σπάνια ευκαιρία για την ανάδειξη μιας σιωπηλής αρχιτεκτονικής στη χώρα μας, με κύριο χαρακτηριστικό τον κοινωνικό της ρόλο και την ιστορικότητά της, ποιότητα που αυτοδικαίως την εντάσσει στην πολιτιστική μας κληρονομιά», λέει η Αμαλία Κωτσάκη, η οποία υπογραμμίζει ότι η κατανόηση της προσφυγικής φάσης των αστικών κέντρων είναι προϋπόθεση για την κατανόηση της νεοελληνικής πόλης και αρχιτεκτονικής. «Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της αρχιτεκτονικής προσφέρουν ενδιαφέρουσες εναλλακτικές για τη διατήρησή της, όπου ακόμη και ο τουρισμός μπορεί να παίξει ενδιαφέροντα ρόλο, σύμφωνα με κάποιες νέες τάσεις που απομακρύνονται από τις ανέσεις και αναζητούν την εμπειρία της κοινής ζωής με τους ντόπιους πλήρως ταυτισμένη με το παρελθόν της περιοχής. Παράλληλα επισημάνθηκε και το ζήτημα της προσφυγικής φάσης σημαντικών μνημείων, κυρίως θρησκευτικών, η οποία στάθηκε αιτία της προστασίας τους καθώς, περνώντας από τη μια κτήση στην άλλη, συνέβαλε στη διαδικασία εξελληνισμού τους».