Η ανάδυση της αόρατης Αθήνας: Ζωντανεύουν τα παλιά μέγαρα του κέντρου

Η αόρατη, αφανής Αθήνα, ως ένα ιστορικό παλίμψηστο, ανελκύεται σταδιακά στη δημόσια σφαίρα. Κτίρια και ιστορίες ανθρώπων που τα σάρωσε ο χρόνος, αλλά που μπορούν να έρθουν στην επιφάνεια και πάλι και να εμπλουτίσουν την εμπειρία μας από τη σύγχρονη πόλη.

Είναι η επιδίωξη της σύμπραξης έξι φορέων που δούλεψαν από κοινού για τρία χρόνια, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, και μόλις πρόσφατα παρουσίασαν το προφίλ του προγράμματος που ολοκληρώνεται. Είναι ένα αποθετήριο γνώσης, μια ψηφιακή εφαρμογή.

Εχει τίτλο «In Athens. Ιστορίες μιας αόρατης Αθήνας» και αποσκοπεί να προκαλέσει ερεθίσματα και να παρέχει γνώση σε ένα ευρύ και ποικίλο κοινό (νέοι, τουρίστες, εκπαιδευτικοί κ.ά.) μέσα από τη χρήση της τεχνολογίας και κατόπιν έρευνας αρχειακής και επί του πεδίου.

«Το έργο φιλοδοξεί με τεχνολογική και μεθοδολογική καινοτομία να αναδείξει μια διαφορετική Αθήνα μέσω σπάνιων αρχείων και συλλογών, στοχεύοντας κυρίως στην εκπαίδευση, στη νέα γενιά και στους συνεχώς αυξανόμενους αριθμούς επισκεπτών της πόλης», είπε η Ειρήνη Γρατσία εκ μέρους της Monumenta, ενός εκ των έξι φορέων. Η Monumenta συστηματικά καταγράφει κτίρια χτισμένα προ του 1950 και ολοκληρώνει την τεκμηρίωση μέσα από προφορικές μαρτυρίες και αρχεία. Οι άλλοι πέντε φορείς που συνέπραξαν είναι η Hermes (ψηφιακή διαχείριση πολιτιστικής κληρονομιάς), το Δίπυλον (μελέτη αρχαίας τοπογραφίας), ο εκδοτικός οίκος Μέλισσα (με εξειδίκευση σε βιβλία τέχνης, αρχαιολογίας, αρχιτεκτονικής, ιστορίας και παράδοσης), η GET(διαχείριση και αξιοποίηση της χωρικής πληροφορίας) και η Commonspace (διατήρηση, προαγωγή και προφύλαξη του δημοσίου χώρου). «Πώς μπορεί ένας τόπος να μας εμπνεύσει;» είπε ο Παύλος Χατζηγρηγορίου (με τη μεγάλη εμπειρία που έχει στην Ερμούπολη). Είναι ένα ερώτημα-οδηγός. Μεγάλος αριθμός επιστημόνων και πάσης φύσεως συνεργατών από όλους τους φορείς δούλεψαν συνδυαστικά.

Η παρουσίαση του In Athens έγινε στο Ιδρυμα Παναγιώτη και Εφης Μιχελή (Βασιλίσσης Σοφίας 79) παρουσία πολλών αρχιτεκτόνων και ερευνητών αλλά και του δημάρχου Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη. Το πρόγραμμα αξιοποιεί τη σύμπραξη των έξι φορέων ώστε να δημιουργήσει ένα Ψηφιακό Αποθετήριο Γνώσης (παλιές φωτογραφίες, τοπογραφικά διαγράμματα, αεροφωτογραφίες, σχέδια, εφημερίδες, πολεοδομικοί – ιστορικοί χάρτες, αποτελέσματα αρχαιολογικών ανασκαφών και κείμενα), Ψηφιακές Αφηγήσεις (για διαδικτυακή εφαρμογή και για κινητές συσκευές) και δυνατότητα για Συμμετοχικές Διαδικασίες, δηλαδή εκπαιδευτικά εργαλεία, συμμετοχή και ενημέρωση κοινού, εργαστήρια.

Από το Χίλτον έως το Σύνταγμα και την Καπνικαρέα, οι χρήστες βλέπουν αρχιτεκτονικά διαμάντια του 19ου και 20ού αιώνα που δεν υπάρχουν πια.

Μέγαρα και καταστήματα

Με αρχικό άξονα την πλατεία Συντάγματος, τη Βασιλίσσης Σοφίας και την Ερμού, την προθήκη δηλαδή της αστικής Αθήνας στο κέντρο της πρωτεύουσας, το πρόγραμμα αναδεικνύει μορφές και ποιότητες που νομίζαμε οριστικά χαμένες. Ξεκλειδώνει αφηγήσεις και στρέφει το βλέμμα να αγκαλιάσει την πόλη ως ένα σύνολο βιωμάτων στον χρόνο. Οι αφηγήσεις από κτίρια χαμένα ή από αγαπημένα καταστήματα που έχουν κλείσει από χρόνια ανακαλούν την κλίμακα και τον κώδικα άλλων εποχών (ιστορικά νωπών). Το κατάστημα παιχνιδιών του Μαγγιώρου, π.χ., που βρισκόταν στην οδό Ερμού 17 από τα τέλη του 19ου αιώνα, συνδέεται με τις αναμνήσεις των Αθηναίων επί δεκαετίες. Το νεοκλασικό κτίριο στο οποίο στεγαζόταν κατεδαφίστηκε το 1977 (το κατάστημα μετακόμισε για λίγα χρόνια στη νεόδμητη τότε Στοά Δαβάκη, που συνδέει την Κριεζώτου με την Ακαδημίας).

Και τι να πει κανείς για τα μέγαρα της πλατείας Συντάγματος ή της Βασιλίσσης Σοφίας; Εντυπωσιακά είναι τα τρισδιάστατα μοντέλα κατεδαφισμένων κτιρίων της Αθήνας που δημιούργησε η GET για λογαριασμό του «In Athens». Δόθηκε έμφαση στα αρχοντικά μέγαρα της Βασιλίσσης Σοφίας και στα νεοκλασικά κτίρια της Ερμού. Ηταν πολύ ευχάριστο να παρατηρεί κανείς «σαν αληθινά» τα μέγαρα Παπούδωφ, Κορομηλά, Γεωργαντά και πολλά ακόμη που σήμερα θα ήταν απλώς αδιανόητο να κατεδαφιστούν.

Στην παρουσίαση του προγράμματος ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η συμμετοχή (με βίντεο) του αρχιτέκτονα – πολεοδόμου Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά, ο οποίος περιέγραψε λεπτομερώς το μέγαρο της Βασιλίσσης Σοφίας 23, όπου στεγάζονταν τα Εκπαιδευτήρια Μακρή. Εκεί φοιτούσε ως μαθητής δημοτικού το 1939 και περιέγραψε κάθε γωνιά του κτιρίου. Πολύτιμη μαρτυρία.

Οσα έφεραν στη συζήτηση με παρεμβάσεις τους ο Παύλος Χατζηγρηγορίου (που συνόψισε το συλλογικό όραμα), η Λήδα Κωστάκη (με το αρχαιολογικό έργο στην ΑΜΚΕ Δίπυλον), η Ολγα Δακουρά-Βογιατζόγλου (για τα έγκατα της αόρατης Αθήνας, τη «δεισιδαίμονα» πόλη της μαγείας και των δοξασιών), ο Δημήτρης Φιλιππίδης (με ιστορίες από την πλατεία Συντάγματος της ανοικοδόμησης) κύκλωσαν από διαφορετικές αφετηρίες τη φιλοδοξία του προγράμματος. Η Ειρήνη Γρατσία ανέφερε μεγάλο αριθμό περιπτώσεων κτιρίων για τα οποία έχει συγκεντρωθεί πρωτότυπο υλικό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και το ντοκιμαντέρ «in-Athens» σε σενάριο – σκηνοθεσία Κυριάκου Αγγελάκου. Το «In Athens. Ιστορίες μιας αόρατης Αθήνας» (istories.in-athens.gr) συναιρεί όλη την ιστορική στρωματογραφία της πόλης και μας δίνει ερεθίσματα να σταθούμε ενεργοί απέναντι σε όσα βλέπουμε και σε όσα υπήρξαν. Είναι μια καινοτόμος δύναμη.