Η ξύλινη γέφυρα της Αμφίπολης – Διασώζεται μοναδικό τεχνικό έργο 2.500 ετών

«Οι κόποι μας ανταμείφθηκαν: Μπροστά στην πύλη και μέσα από την πύλη ως τη σημερινή όχθη βρήκαμε 1250 περίπου πασσάλους και κορμούς δέντρων που ανήκουν σε οχυρωματικό έργο και στην υποδομή της γέφυρας. Βγάλαμε στην επιφάνεια κάπου 220 πασσάλους και το θέαμα είναι συγκλονιστικό, αλλά δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στην αποκάλυψη και των υπολοίπων πριν λύσουμε όλα τα προβλήματα συντήρησης του ξύλου».

Σεπτέμβρης του 1978 ήταν, όταν ο αρχαιολόγος και ανασκαφέας της Αμφίπολης Δημήτρης Λαζαρίδης σημείωνε αυτά τα λίγα στο ημερολόγιό του για μια σπουδαία ανακάλυψη. Την ξύλινη γέφυρα της Αμφίπολης, πάνω από τον ποταμό Στρυμόνα, ένα τεχνικό έργο, ηλικίας περίπου 2500 ετών!

Στους αιώνες που μεσολάβησαν ως σήμερα η αρχαία γέφυρα μπορεί να μην έχει διατηρηθεί, αυτοί οι πάσσαλοι όμως, που όντως συνθέτουν ένα εντυπωσιακό θέαμα και φυσικά σπουδαίο αρχαιολογικό μνημείο χρειάζονται πλέον μία σύγχρονη και αποτελεσματική προστασία ώστε να αντέξουν στο χρόνο και τις καιρικές συνθήκες.

Την εγκατάσταση ενός μεταλλικού στεγάστρου, που θα αντικαταστήσει το υπάρχον ξύλινο, έχει προκρίνει έτσι, το υπουργείο Πολιτισμού και ήδη στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο κατατέθηκε η προμελέτη για την προμήθεια και την εγκατάστασή του.

Η περιγραφή του Θουκυδίδη

Η ύπαρξη μίας ή περισσότερων γεφυρών, που συνέδεαν τις δύο όχθες του Στρυμόνα είναι γνωστή τόσο από τον Θουκυδίδη, όσο και από άλλους αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Ηρόδοτος και ο  Ευριπίδης. Όπως αναφέρει και πάλι ο Λαζαρίδης «Έστρεψα εκεί την προσοχή μου, με την ελπίδα να βρω κάτι από το μοναδικό αυτό έργο, που περιγράφει ο Θουκυδίδης για πρώτη φορά στην πορεία του Βρασίδα προς την Αμφίπολη, το 424 π.Χ. […] Αναζητούσα αυτή τη γέφυρα όπου παίχτηκε η τύχη της Αμφίπολης και η μοίρα του Θουκυδίδη».

Και πράγματι ο ίδιος θα προσφέρει τα πρώτα αρχαιολογικά δεδομένα: Κατά τις ανασκαφές στο βόρειο σκέλος του τείχους της πόλης αποκαλύφθηκε η πασσαλόπηκτη υποδομή της γέφυρας, αμέσως έξω από την πύλη Γ στην ανατολική όχθη του ποταμού, στο σημείο που η κοίτη του πλησιάζει στην οχύρωση.

Δεκάδες ήταν οι πάσσαλοι της υποδομής της γέφυρας, που είχαν αποκαλυφθεί από την ανασκαφή. Με διάμετρο ως 29 εκατοστά διατηρούνται σε ύψος από 15 εκατοστά ως 1, 05 μέτρο ενώ τα άκρα τους είναι πελεκημένα καταλήγοντας σε αιχμή, που σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν τοποθετημένη σε σιδερένια κεφαλή. Οι πάσσαλοι των βαθύτερων στρωμάτων, περίπου 80, είχαν μεγαλύτερη διάμετρο και περισσότερο κανονική διάταξη σε τριάδες ή τετράδες. Το αρχικό τους ύψος πρέπει να έφτανε τα 3,80μ.

Με τα νεώτερα στοιχεία όμως σήμερα σώζονται 101 πάσσαλοι από την υποδομή της γέφυρας. Επάνω σ’ αυτούς θα πρέπει να είχε αναπτυχθεί ένα σύστημα διαδοκιδώσεως, όπου και θα στερεωνόταν το ξύλινο κατάστρωμα της γέφυρας.

Η σημασία της γέφυρας                          

Η γέφυρα είχε μήκος στην αρχαιότητα 275 μέτρα και συνέδεε τον ποταμό Στρυμόνα με την πόλη, μέσω του τείχους της. Συμπεριλαμβανόταν έτσι, στα οχυρωματικά έργα της Αμφίπολης, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην οικονομική και εμπορική ανάπτυξή της. Το τμήμα της υποθεμελίωσής της όμως, μέσα στον ποταμό και η συνέχειά της στην απέναντι, δυτική του όχθη δεν εντοπίσθηκαν, παρά τις βαθιές ανασκαφικές τομές που πραγματοποίησε ο Λαζαρίδης. Δυστυχώς τα υπολείμματα αυτά καταστράφηκαν το 1929-1932 κατά την διευθέτηση της νέας κοίτης του Στρυμόνα από την εταιρεία ULEN.

Η κατασκευή της γέφυρας χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.  και δεδομένου, ότι ήταν εξαιρετικά χρήσιμη ακολούθησαν πολλές επισκευές της κατά την Ελληνιστική εποχή, την  Ρωμαϊκή και την Βυζαντινή. Το 1861 πάντως, η γέφυρα πρέπει να είχε ήδη καταστραφεί ή να ήταν σε πολύ κακή κατάσταση, αφού το πέρασμα του ποταμού γινόταν πια με σχεδία, όπως μαρτυρούν τα κείμενα ξένων περιηγητών.

Η γέφυρα είναι οργανικά συνδεδεμένη με την Πύλη Γ, η οποία κατασκευάσθηκε μαζί με την επέκταση του τείχους το 424-422 π.Χ. σύμφωνα με την περιγραφή του Θουκυδίδη, ώστε να ενισχυθεί η άμυνα του περάσματος. Προκειμένου μάλιστα  να προστατεύεται από τις πλημμύρες του ποταμού ενισχυόταν για λόγους στατικούς, επίσης με ξύλινους πασσάλους, σφηνωμένους στο αμμώδες έδαφος της περιοχής. Πάσσαλοι εντοπίστηκαν επίσης και εσωτερικά της πύλης, αλλά και πλησίον του τείχους.

Ο Απόστολος Παύλος

Οι Αθηναίοι είχαν ιδρύσει την Αμφίπολη το 437 π.Χ. ως εκ τούτου ήταν πόλη ελεύθερη και σύμμαχος των Αθηνών. Το 424 π.Χ. όμως την κυρίευσε στρατηγός Βρασίδας της Σπάρτης ενώ στη συνέχεια καταλήφθηκε από τον Φίλιππο Β ́. Έτσι  σε όλη τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου και ως την διάλυση του μακεδονικού κράτους παρέμεινε τμήμα του βασιλείου των Μακεδόνων και κέντρο του μακεδονικού εμπορίου. Επρόκειτο άλλωστε για πόλη στρατηγικής σημασίας λόγω της ναυπηγήσιμης ξυλείας που προσέφερε η περιοχή αλλά και γιατί βρισκόταν κοντά στα χρυσορυχεία του Παγγαίου.

Με την ήττα των Μακεδόνων στην Πύδνα όμως, το 168 π.Χ. έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όπως όλος ο ελλαδικός χώρος. Πόλη λαμπρή ωστόσο, όπως ήταν, και με δεδομένο, ότι η περίφημη Εγνατία οδός περνούσε μέσα από αυτήν διατήρησε τη σπουδαιότητάς της και στους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Από εκεί μάλιστα πέρασε και ο Απόστολος Παύλος, το 49/50 μ.Χ πηγαίνοντας από τους Φιλίππους στη Θεσσαλονίκη. Αργότερα, με την διάδοση του Χριστιανισμού έγινε και έδρα Επισκόπου.

Το τέλος της Αμφίπολης ήρθε τον 8ο-9ο αιώνα λόγω των επιδρομών των Σλάβων, που την κατέστρεψαν.  Αργότερα πάντως κατά τον 13ο και 14ο αιώνα αποτέλεσε τμήμα των μετοχίων μονών του Αγίου Όρους.

Αρχαιολογικό πάρκο

Να σημειωθεί, ότι στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας ξύλινης γέφυρας υλοποιείται ήδη το έργο με τίτλο: «Αρχαιολογικό πάρκο Αμφίπολης: Υποδομές εξυπηρέτησης
επισκεπτών – ενοποίηση μνημείων» ενταγμένο στο Ε.Π. «Κεντρική Μακεδονία 2014-2020», που εκτελείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Σερρών. Έτσι, έχει διαμορφωθεί η διαδρομή των επισκεπτών, μήκους 400μ. ενώ θα τοποθετηθεί και ο απαραίτητος εξοπλισμός, όπως πινακίδες πληροφόρησης, καθιστικά και κάδοι απορριμμάτων.

Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου δημιουργείται πλάτωμα από όπου ξεκινούν δύο κλάδοι διαδρομής, κάνοντας κυκλική πορεία περιήγησης στο χώρο και περνώντας από τις πύλες του τείχους και την ξύλινη γέφυρα έχοντας και την θέα του Στρυμόνα.