Οι δώδεκα (12) μήνες που μας έδειξαν ότι η κλιματική αλλαγή όντως δεν αστειεύεται...

Πριν από περίπου έναν χρόνο, στις 2 Μαΐου 2023, πραγματοποιήθηκε στην Ακαδημία Αθηνών, η παρουσίαση της Έκθεσης «Η Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων στην Κλιματική Αλλαγή» που ετοίμασε η Επιτροπή για την Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΕΑΔΟ) της Ακαδημίας. Η Επιτροπή αυτή συστάθηκε με πρωτοβουλία και συντονισμό του Γενικού Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών Καθηγητή κ. Χρήστου Ζερεφού μετά την καταστροφική πυρκαγιά της Εύβοιας το 2021. Χρειάστηκε κάτι περισσότερο από δύο χρόνια για να ολοκληρωθεί η Έκθεση με την εθελοντική συμμετοχή 39 ειδικών επιστημόνων μελών της ΕΑΔΟ και εξωτερικών συνεργατών. Ωστόσο, ούτε εμείς, οι επιμελητές της Έκθεσης που κάναμε την παρουσίαση, ούτε ο παρευρισκόμενος τότε υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας κ. Χ. Στυλιανίδης, δεν φανταζόμασταν τη βαρύτητα των καταστροφικών γεγονότων που θα ακολουθούσαν.

Μέχρι το τέλος της αντιπυρικής περιόδου η χώρα μας είχε καταλάβει τη θλιβερή πρωτιά καμένων δασικών εκτάσεων για το 2023 μεταξύ 20 μεσογειακών χωρών, με περίπου 1.726.000 στρ., όσο η Λέσβος, η Σύρος κι ο Αϊ-Στράτης μαζί! Και όχι μόνο αυτό: στη χώρα μας κάηκε πάνω από διπλάσια έκταση σε σχέση με τη δεύτερη στη σειρά Ισπανία και σχεδόν τριπλάσια σε σχέση με την τρίτη Ιταλία, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών Δασικών Πυρκαγιών. Η λιτανεία των θλιβερών στατιστικών συνεχίστηκε, καθώς την περίοδο αυτή είχαμε την πυρκαγιά της Δαδιάς, τη μεγαλύτερη (946.000 στρ.) που έχει καταγραφεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και που έκαιγε 17 μέρες! Βρισκόμουν τότε σε διεθνές συνέδριο στην Πορτογαλία και οι συνάδελφοι εκεί από όλη την Ευρώπη, δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν μια πολιτισμένη έκφραση εκπλήξεως, διερωτώμενοι για ποιον λόγο δεν σβήνει η φωτιά, σε μια περιοχή ήπιων κλίσεων με πυκνό οδικό δίκτυο και πολλές αντιπυρικές... Μετά, ήρθαν (ξανά) οι πλημμύρες.Εικόνες βιβλικής καταστροφής, σε συνέχειες...

Αν και πέρυσι τέτοιο καιρό δεν ήμασταν απαισιόδοξοι, φέτος πρέπει να είμαστε τουλάχιστον πολύ προβληματισμένοι. Το 2023, ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί στα 173 χρόνια που έχουμε μετρήσεις, για την ακρίβεια τα τελευταία 10 χρόνια είναι τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί ποτέ. Τα παγκόσμια ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών έσπασαν για 11ο μήνα στη σειρά τον Απρίλιο που μας πέρασε.

Στη χώρα μας ο χειμώνας ήταν πολύ ήπιος με υψηλές θερμοκρασίες και λίγες βροχοπτώσεις. Το χιόνι ίσα-ίσα που σκέπασε κάποιες βουνοκορφές. Τα περισσότερα χιονοδρομικά κέντρα δεν κατάφεραν να λειτουργήσουν.

Στο τέλος Μαρτίου, η φύση μάς υπενθύμισε με θορυβώδη τρόπο ότι ζούμε σε μια εποχή μάλλον «εκτός κανονικότητας». Είχαμε, δύο μήνες πριν μπει το καλοκαίρι, μεγάλες δασικές πυρκαγιές σε ορεινές και πολύ ορεινές περιοχές, σε δάση που δεν θεωρούνται εύφλεκτα, αν και δεν υπήρχαν ούτε υψηλές θερμοκρασίες, ούτε θυελλώδεις άνεμοι. Η πυρκαγιά στα Πιέρια Όρη κράτησε 5 μέρες και έφτασε στο Λαπούσι στα 2000 μ. (!), πρακτικά στα δασοόρια. Στις βόρειες εκθέσεις υπήρχαν σημεία με παγωμένο χιόνι, ενώ δίπλα έκαιγε η φωτιά! Τις μέρες αυτές είχαμε πυρκαγιές επίσης σε μέρη που δεν θα τα περίμενε θεωρητικά κανείς τέτοια εποχή, όπως στον Ταΰγετο και στις Πρέσπες.

Οι πάντες έχουν καταλάβει ότι πλέον δεν μπορούμε να παίζουμε με τη φωτιά (μεταφορικά και κυριολεκτικά). Φαίνεται και στην αντίληψη της πολιτικής και της επιχειρησιακής ηγεσίας: μετρημένες δηλώσεις, αύξηση κονδυλίων Δασικής Υπηρεσίας για πρόληψη, σημαντική στελέχωση των ΕΜΟΔΕ (δασοκομάντος), θεσμική συνεργασία Δασικής και Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Βέβαια είμαστε μακριά από τη στιγμή που οι δαπάνες πρόληψης θα πλησιάσουν τις δαπάνες καταστολής και από τον Ενιαίο Φορέα Δασοπροστασίας, αλλά όπως και να το κάνουμε είμαστε καλύτερα από το 2021, όταν το αντιπύρ θεωρούταν εμπρησμός (δηλαδή σοβαρότατο ποινικό αδίκημα) και όταν οι δαπάνες πρόληψης ήταν κλάσμα των σημερινών.

Δεν γίνεται βέβαια να συνεχίσουμε ως χώρα να καταλαμβάνουμε τέτοιες θλιβερές ευρωπαϊκές πρωτιές, όπως αυτές που προανέφερα. Δεν γίνεται να συνεχίσουμε να έχουμε τόσο σοβαρές καταστροφές εθνικού πλούτου και βιοποικιλότητας ευρωπαϊκής σημασίας. Πέρυσι κάηκαν τρία εθνικά πάρκα (περιλαμβανομένου σχεδόν του 60% του δάσους της Δαδιάς), κάηκε ο Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας (σχεδόν το 40% της προστατευόμενης περιοχής έχει καεί συνολικά το 2007 και το 2023) και επηρεάστηκαν πολλές περιοχές του ευρωπαϊκού δικτύου ΦΥΣΗ2000. Έχουν καεί ανεξέλεγκτα περιοχές που η χώρα έχει δεσμευτεί με διεθνείς συνθήκες να προστατεύει. Η φωτιά στα Πιέρια έκαψε την περιοχή όπου βρίσκεται ο πολύτιμος νοτιοανατολικότερος πληθυσμός δασικής πεύκης της Ευρώπης, ένας πληθυσμός που στο Εργαστήριο Δασικής Γενετικής του ΑΠΘ μελετούσαμε σε βάθος τα τελευταία οκτώ χρόνια μέσω ενός ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου το οποίο μάλιστα έχει λάβει μια σημαντική βράβευση.

Με την ευκαιρία, δε γίνεται να τα φορτώνουμε όλα στην κλιματική αλλαγή, η οποία ανάγεται σε κολυμβήθρα του Σιλωάμ όπου αποσείεται κάθε ευθύνη. Όπως έχω ξαναγράψει, η κλιματική αλλαγή είναι αίτιο, όχι άλλοθι. Και βέβαια, δε γίνεται να έχουμε ανθρώπινα θύματα, ούτε να δημιουργείται στην κοινωνία η αίσθηση ατιμωρησίας των υπευθύνων, όταν τελικά εκδικάζεται η υπόθεση που σχετίζεται με τη μεγαλύτερη τραγωδία που βίωσε η χώρα ως συνέπεια δασικής πυρκαγιάς.

Θα κλείσω αυτό το άρθρο, όπως το ξεκίνησα: με την Έκθεση της Ακαδημίας Αθηνών για την Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων στην Κλιματική Αλλαγή. Η Έκθεση αναφέρεται στα δασικά οικοσυστήματα, το κλίμα και τις δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, εξετάζει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ανθεκτικότητα των δασών της χώρας και καταλήγει με προτάσεις για την άμβλυνση των επιπτώσεων αυτών. Είναι προσβάσιμη στον καθένα. Καλό θα ήταν, όλοι οι εμπλεκόμενοι να τη διαβάσουν. Ίσως φανεί χρήσιμη στο ενδεχομένως δύσκολο καλοκαίρι που έρχεται.

*Ο Φίλιππος Α. Αραβανόπουλος είναι καθηγητής του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, τακτικό μέλος της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας και τέως πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.

Βιβλιογραφία

EAΔΟ, 2023. Η Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων στην Κλιματική Αλλαγή. Επιτροπή για την Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων στην Κλιματική Αλλαγή (EAΔΟ) [Μ. Αριανούτσου, Χ. Ζερεφός, Κ.Καλαμποκίδης, Α. Πούπκου, Φ. Αραβανόπουλος (επιμ.)]. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα, Ελλάδα, 547 σελ, ISBN 978-960-404-413-9.