Το Α' Βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανάπλαση του νέου σταθμού Μετρό Αλεξάνδρας

Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας αποτελεί  τη μία από τις 3 πλευρές του μεγάλου πολεοδομικού τριγώνου που ορίζει παραδοσιακά την κεντρικότητα της αθηναϊκής πόλης. Η εξάπλωση των σταθμών του μετρό, ένα νέο συνδετικό υπόγειο δίκτυο που εμφανίζεται στην οριζοντιογραφία του αστικού ιστού,  θα δημιουργήσει νέους συνδέσμους μέσα στην πόλη, νέα κέντρα και επίκεντρα, δίνοντας την ευκαιρία επανασχεδιασμού μέρους του δημόσιου χώρου που βρίσκεται σε αφάνεια, «εν υπνώσει», και εντοπίζεται ανάμεσα σε κεντρικές αρτηρίες, αποκομμένους χώρους πρασίνου, μέτωπα ή και γειτονιές.

Νησίδες όπως η περιοχή μελέτης αποτελούν ενδιάμεσους χώρους της πόλης, οι οποίοι από «παρόχθια συμπληρώματα», καλούνται να γίνουν μικρά κέντρα και φέρουν το φόρτο ενός ευρύτερου σχεδιασμού, ο οποίος οφείλει να απαντάει στα σύγχρονα αιτήματα περιβαλλοντικής και κοινωνικής αειφορίας.

Προτείνεται μια μεθοδολογία προσέγγισης και σχεδιασμού, που ακολουθεί περιβαλλοντικές, ενεργειακές και βιοκλιματικές αρχές, επιτρέπει την άρση των ορίων, προσφέρει συνοχή ανάμεσα στα δίκτυα και τις ροές και ενισχύει την κοινωνικότητα των μικρότερων κέντρων και περιοχών, με την ταυτόχρονη παρουσία του αστικού πρασίνου.

Δύο είναι οι συνθήκες που οριοθετούν και επηρεάζουν την περιοχή διαμόρφωσης. Από τη μία, η βουερή ευθυτενής λεωφόρος, και από την άλλη, η παρακείμενη γειτονιά. Για αυτό και ο ρόλος της νησίδας είναι διττός· να συνδυάσει το υπερτοπικό και το τοπικό χαρακτήρα και να συγκεράσει τη μεγάλη κλίμακα της πόλης με τις κοντινότερες γειτνιάσεις. Η πρόταση στοχεύει, έτσι, τόσο στην ανάδειξη του σταθμού πάνω στον υπερτοπικό άξονα της Αλεξάνδρας, όσο και να ρυθμίσει τις ποιότητες του δημόσιου κοινόχρηστου χώρου, επιτρέποντας να συνυπάρχουν οι συνέχειες του αστικού πρασίνου μαζί με τις δραστηριότητες της καθημερινότητας.

Ο πολεοδομικός σχεδιασμός της πρότασης είναι συνυφασμένος με τον περιβαλλοντικό. Προτείνονται η ανάπτυξη πράσινων δικτύων, η ενίσχυση των φυτεύσεων στην Λ. Αλεξάνδρας (συστηματική φύτευση ενδιάμεσης νησίδας και διπλή φύτευση στο μέτωπο των πλευρικών πεζοδρομίων), η χρήση ΜΜΜ και ποδήλατου (με περιορισμό των λωρίδων αυτοκινήτου 3.00μ αντί 3.50μ. και με τη διαπλάτυνση λεωφορειολωρίδας για ένταξη ζώνης ποδηλατοδρόμου)  και, η σύνδεση περιοχών για την προαγωγή της κοινωνικής κινητικότητας.

Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται η αναμόρφωση του άξονα της οδού Θερειανού με σκοπό τη σύνδεση της διαμόρφωσης με την πύλη του Πεδίου του Άρεως, με ενέργειες όπως η διαπλάτυνση και φύτευση του βόρειου πεζοδρομίου της αλλά και τη διαμόρφωση κεντρικής νησίδας για φύτευση και οργανωμένη στάθμευση οχημάτων. Ακόμα, προτείνεται να διευκολυνθεί η προσπέλαση στη διαμόρφωση από και προς το λόφο Φινοπούλου, του Στρέφη και της περιοχής του Γκύζη, με σχετική διαπλάτυνση των πεζοδρομίων και συστηματική γραμμική φύτευση.

Ως χωρικά και αστικά εργαλεία της μικρής κλίμακας, χρησιμοποιούνται: 1. οι τρεις διαβαθμιζόμενες ζώνες «μητροπολιτικού»  πεζοδρομίου μεγάλης κυκλοφορίας, του πάρκου και του πεζόδρομου, 2. το στέγαστρο τριών τυπολογιών, ως εργαλείο σύνταξης κανόνα αστικής ομοιογένειας και οδηγό για τη μετάβαση από την υπερτοπική κλίμακα στη τοπική, 3. οι μικρότεροι τόποι συμπερίληψης, ανοιχτοί και προσβάσιμοι, που αναφέρονται σε όλες τις ηλικίες και κοινωνικές ομάδες και επιτρέπουν την πολυλειτουργικότητα (ανάπαυλα, άθληση, αναψυχή, παιχνίδι), και 4. ο αστικός εξοπλισμός και δημόσιες υποδομές.

Πρωταγωνιστικό στοιχείο αλλά και μεθοδολογικό εργαλείο της πρότασης είναι το στέγαστρο, που σχηματοποιείται με μία οικονομία χειρισμών.

Σε αστικό επίπεδο λειτουργεί ως αναγνωρίσιμο συμβάν, χωρίς να επιβάλλεται στην πόλη με ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία · υφαίνει τον ιστό, τον χρωματίζει, τον σκιάζει και πολλαπλασιάζει τη δυναμική του, σημαίνοντας ταυτόχρονα τις εισόδους στο μετρό, τις στάσεις των ΜΜΜ ή τους καθιστικούς χώρους. 

Τοποθετείται είτε γραμμικά, είτε ανά ομάδες, με πολλαπλές δυνατότητες, σχηματίζοντας μικρότερους ή μεγαλύτερους τόπους αναφοράς. Με τη σκίαση και την επικάλυψή του, είτε με ηλιακό φωτοβολταϊκό πάνελ (solar umbrella), είτε με τη δυνατότητα εξάπλωσης αναρριχητικού φυτού, συμμετέχει στον ενεργειακό και βιοκλιματικό σχεδιασμό του χώρου, ενισχύοντας την ποιότητα του μικροκλίματος της διαμόρφωσης. Η επιλογή υλικών που επιτρέπουν τις διαπνοές και την απορρόφηση υδάτων, η εντατική φύτευση ψηλών δέντρων τα οποία επιτρέπουν στον αέρα να διαπεράσει τα χαμηλότερα στρώματα του αστικού πάρκου, συμβάλλουν στο φυσικό δροσισμό και στην αποφυγής του φαινομένου της θερμικής νησίδας, ενώ συγχρόνως διατηρούν τη βιοποικιλότητα της πανίδας και της χλωρίδας.

Η αρχιτεκτονική του τοπίου και της φύτευσης ακολουθεί, εντείνει και πλουτίζει τη χωρική λογική του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Στηρίζεται στις αρχές της βιοποικιλότητας και της ισορροπίας της μεσογειακής βλάστησης. Πρόταγμα αποτελεί η οικονομία των πόρων, η ανθεκτικότητα των ειδών και η χαμηλή συντήρηση.

Συμπερασματικά, η πόλη χρειάζεται και επανα-προσλαμβάνουσες ερεθισμάτων, και τα στέγαστρα στην επανάληψή τους διαγράφουν ένα αχνό αστικό γλυπτό πάνω στη γραμμικότητα του άξονα της Αλεξάνδρας. Εκτός του ότι οφείλουν να σημάνουν, να στεγάσουν και να εξοπλίσουν το δημόσιο χώρο, μπορεί να συμμετάσχουν στην εναλλαγή του βιώματος μιας επιτελεστικής καθημερινότητας, να φωταγωγηθούν τις επίσημες μέρες, να φιλοξενήσουν μία έκθεση ή ένα αστικό συμβάν και να συνδεθούν με διακριτές μνήμες και νέα αστικά βιώματα.

Βίντεο με την πρόταση μπορείτε να βρείτε εδώ

Στοιχεία έργου

Τυπολογία: ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ «Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου και της ευρύτερης περιοχής του νέου σταθμού Μετρό ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ»
Διοργανώτρια Αρχή: ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΘΗΝΑ Α.Ε.
Βραβεύσεις: 1ο βραβείο
Αρχιτεκτονική μελέτη: Theoni Xanthi – XZA Architects, Θεώνη Ξάνθη (lead architect), Μαργαρίτα Ζακυνθινού-Ξάνθη, Σπύρος Γιωτάκης, Νικολέττα Ζακυνθινού-Ξάνθη, Γεώργος Λάριος, Θεοδώρα Σακελλαριάδη, Μάνος Βέλλης
Αρχιτέκτων τοπίου: Άννα-Μαρία Βισίλια
Μηχανικός Πολεοδόμος Χωροτάκτης: Κωνσταντίνος Ζέκκος
Μηχανικός Συγκοινωνιολόγος: Παρασκευή Τριβυζά
Πολιτικός μηχανικός: Δανιήλ Σούσσης
Ηλεκτρολόγος – Μηχανολόγος μηχανικός: Νικόλαος Ξηρουδάκης
Μηχανικός Υδραυλικών Έργων: Βασιλική Αγραφιώτου
Περιβαλλοντολόγος: Θεοδώρα Μπαρτζή
Γεωπόνος: Κώστας Ζηλεμένος
Τοποθεσία: Αλεξάνδρας, Αθήνα, Ελλάδα